NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De bevolking van Atjeh heeft het recht op een referendum over onafhankelijkheid, zegt president Wahid. Dat betekent echter niet automatisch dat die volksraadpleging er komt.

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JAKARTA, 5 NOV.Onder de zwartfluwelen kopiah van president Abdurrahman Wahid schuilt een beweeglijk brein. Gisteravond toverde hij van onder zijn islamitische hoofddeksel een denkbeeld tevoorschijn dat bij buitenlandse verslaggevers insloeg als een bom: volksraadplegingen zijn een democratisch recht, zowel in Oost-Timor als in Atjeh.

De president repte van een beginsel, niet van een besluit. De Indonesische ochtendbladen brachten zijn uitspraak dan ook minder prominent dan de internationale persbureaus. Wahids uitspraak van gisteravond past in de reeks verzoenende gebaren die zijn regering de afgelopen week heeft gemaakt naar de bevolking van het vanouds rebelse Atjeh en lijkt vooral bedoeld om de fanatici van de Beweging Vrij Atjeh (GAM) de wind uit de zeilen te nemen. GAM heeft dit jaar het tij mee. Niet omdat haar streven - een onafhankelijke staat Atjeh, gebaseerd op de syar'ia, de islamitische wet - warme sympathie ondervindt. De Atjehers zijn weliswaar vrome moslims en hun ulama (schriftgeleerden) staan in hoog aanzien, maar ze zijn ook zelfbewust en wensen zich hun geloofsbeleving niet te laten voorschrijven onder bedreiging met geweld. En daar heeft de GAM een handje van.

De onafhankelijkheidsbeweging heeft vooral het tij mee omdat haar belangrijkste tegenspeler van de afgelopen jaren, het Indonesische leger, door zijn meedogenloze optreden bij de Atjehers diepe haatgevoelens heeft gewekt. Onder het korte bewind van de twee weken geleden afgetreden president B.J. Habibie kwam de toenmalige stafchef en minister van Defensie, generaal Wiranto, vorig jaar de Atjehers excuses aanbieden voor het grove geweld tegen burgers waaraan zijn mannen zich de afgelopen tien jaar hebben bezondigd bij de bestrijding van de GAM- guerrilla. Gevechtstroepen zouden worden teruggetrokken en worden vervangen door politie, maar daar kwam weinig van terecht en nog in de maanden juni en juli van dit jaar werden 58 burgers, onder wie twee kinderen, gedood door in het wilde weg afgevuurde kogels van militairen.

De GAM-strijders, van wie er enkelen een militaire training hebben ondergaan in Libië en die door sympathisanten in het naburige Maleisië via de Straat van Malakka van wapens worden voorzien, hebben dit jaar vooral propagandistische terreinwinst geboekt. Allereerst door het brute legeroptreden, maar niet alleen daardoor. Terwijl de monetaire crisis het toch al schamele inkomen van de Atjehse boeren verder uitholde, bleven de dollarbaten van het aardgasveld in Arun, Noord-Atjeh, onverminderd naar Jakarta stromen.

Het impulsieve besluit van Habibie om in Oost-Timor een referendum uit te schrijven, waarbij de Oost-Timorezen de keus kregen tussen ruime autonomie of onafhankelijkheid, speelde de GAM het sterkste propagandawapen in handen: waarom Oost-Timor wel en Atjeh niet?

Voor deze drie belangrijkste grieven - militaire repressie, onteigening van Atjehs natuurlijke rijkdommen en ongelijke behandeling - heeft president Wahid intussen het begin van een antwoord aangereikt. Twee dagen na zijn aantreden als staatshoofd verklaarde Wahid dat hij het dossier-Atjeh persoonlijk ter hand zou nemen. Allereerst kondigde hij - overeenkomstig een recent besluit van het Volkscongres - aan dat de provincie, net als het al even roerige Irian Jaya, in de nabije toekomst zal kunnen beschikken over een grote mate van autonomie. De details moeten nog worden uitgewerkt, maar dit betekent op zijn minst dat de provinciale regering in Banda Atjeh een veel grotere zeggenschap krijgt over de aardgasbaten.

De uitgesproken Atjehse activist Hasballah M. Saad werd vorige week benoemd op de nieuwe kabinetspost Mensenrechten en de Atjeher Fachrul Razi, tot dusverre secretaris-generaal van het ministerie van Defensie met de rang van luitenant-generaal, is gisteren benoemd tot plaatsvervangend bevelhebber van de strijdkrachten. Wiranto's opvolger als stafchef, admiraal Widodo A.S., zei woensdag bij de overdracht van het commando dat de "veiligheidsbenadering" van het vraagstuk Atjeh "niet werkt" en moet worden vervangen door "dialoog en communicatie". In dat kader zullen alle gevechtstroepen - eenheden van het elitekorps commando's en van de strategische reserve - gefaseerd worden teruggetrokken uit Atjeh en die operatie begint nog deze maand.

Atjehse organisaties voor de rechten van de mens en studentengroepen tonen zich minder geïnteresseerd in intentieverklaringen dan in concrete maatregelen ter bestraffing van legerofficieren onder wier verantwoordelijkheid de afgelopen jaren wreedheden zijn begaan. Zij verdenken bovendien de inlichtingensecties van de militaire districtshoofdkwartieren in Atjeh van infiltraties in vreedzame demonstraties voor een referendum. Zij zien de ontsporing van een aanvankelijk vreedzame betoging in Meulaboh, West-Atjeh, afgelopen dinsdag als het werk van "militaire provocateurs".

Wahid instrueerde admiraal Widodo dinsdag om de dienstdoende inlichtingenofficier in West-Atjeh te ondervragen. Soldaten van de daar gelegerde eenheid schoten op aanwijzing van deze officier in juli in Beutong Ateuh de godsdienstleraar Teungku Bantaqiah en 51 van zijn leerlingen dood. Zij zouden bewapend zijn door de GAM. Een onderzoekscommissie oordeelde onlangs daarvoor geen aanwijzingen te hebben gevonden.

Intussen nemen de demonstratieve optochten voor een referendum in frequentie toe en de aantallen demonstranten blijven groeien. Wahid is geen politicus die tegen zulke stromen ingaat; hij poogt ze bij te sturen. Met zijn uitlating van gisteravond wilde hij waarschijnlijk de lont uit het kruitvat halen en de GAM het argument van rechtsongelijkheid uit handen slaan: Atjehers hebben evenveel recht op een referendum als Oost-Timorezen.

Eerst dient evenwel gepeild te worden of de Atjehers werkelijk een referendum willen. Mocht dat komen vast te staan, dan blijft het de vraag waaruit zij mogen kiezen. Gezien Wahids vaste voornemen om het uiteenvallen van de republiek te voorkomen, zal 'onafhankelijkheid' wel niet op het stembiljet staan.

Zie ook:

Hervormingsgezind kabinet Indonesië (26 oktober 1999)
Megawati gekozen als vice-president (21 oktober 1999)
Moslimleider Wahid president (20 oktober 1999)
Partij Megawati wint in Indonesië (16 juli 1999)

( a d v e r t e n t i e s )