NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

FROUKJE SANTING
Midnight Express, naar het scenario van Oliver Stone, is een aangrijpend document over een jonge Amerikaan die op het vliegveld van Istanbul wordt gepakt bij het smokkelen van enkele kilo's hash. William Hayes (Brad Davis) wordt aanvankelijk veroordeeld tot een kleine vier jaar celstraf, maar in hoger beroep wordt dat levenslang. Na enkele pogingen weet hij te ontsnappen door een bewaker om te kopen en vervolgens te doden. Via Griekenland keert Hayes terug naar de Verenigde Staten.

Een ogenschijnlijk simpel levensverhaal dat zich in werkelijkheid tussen 1970 en 1975 afspeelde. Alan Parker maakte er in 1978 een film van die wereldberoemd werd en Turkije met een slecht imago opscheepte. Hayes is weliswaar een crimineel, maar vooral slachtoffer. In de vijf jaar die hij in de verpauperde en armoedige groepscellen doorbrengt wordt hij voortdurend gemarteld, verkracht en geslagen. En bovendien stuitten Hayes en andere buitenlanders op grote weerstand van ultra- nationalistische Turkse medegevangenen die Amerikanen en homo's openlijk haten, maar zich in het geniep met mannen inlaten. Alles wat die buitenlanders doen en de cultuur die ze in de ogen van die Turken belichamen is 'ayip': een veelgebruikte uitdrukking die voor zo'n beetje alles staat wat in de ogen van de gevestigde orde niet kan, niet mag en zelfs duivels is. Ayip is wellicht het meest gebruikte woord in Midnight Express.

De film sloeg in 1978 in als een bom. Het levensverhaal van Hayes bewees immers hoe sadistisch en gewelddadig de Turken waren en hoe slecht het er met de naleving van de mensenrechten was gesteld. Ruim twintig jaar en vele kritische rapporten van Amnesty en anderen later, is het nog steeds een sterke film. De aanvankelijke scepsis - weer zo'n naïeve Amerikaan die boven de wet denkt te staan - slaat gaandeweg om in medelijden met de te zwaar veroordeelde Hayes, die symbool wordt voor het buitenlandse gevaar in Turkije. De Amerikaan is niet langer het kwaad. Het is het brute, nationalistische regime in Turkije dat aan de kaak wordt gesteld. Het is echter storend dat Parker, om zijn aanklacht nog luider te laten klinken, zulke karikaturen maakt van de gerechtelijke autoriteiten, gevangenisbewaarders en andere overheidsdienaars. Deze zijn dik, een enkeling zelfs moddervet, macho en dom. Het wrange is dat een belangrijk deel van de problematiek in Midnight Express - slang voor ontsnapping - nog altijd aan de orde is in Turkije. De mensenrechten worden er nog steeds geschonden.

Midnight Express (Alan Parker, VS, 1978), Net5, 22.35-0.40u.