NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

'Vrouwen moeten leiding kunnen geven'

Khofifah Indar Parawansa werd tot haar verrassing benoemd tot minister in de nieuwe regering van president Abdurrahman Wahid. Een reconstructie over de krachtmeting tussen islam en nationalisme in Indonesië.

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JAKARTA, 28 OKT. Het is de laatste keer dat Khofifah Indar Parawansa gasten ontvangt in het gebouw van het Indonesische parlement. Een dag later zal ze haar intrek nemen in het departement van Vrouwenzaken, dat ze woensdag in de schoot geworpen kreeg door Abdurrahman Wahid ('Gus Dur'), haar religieuze leider en president. Ze is gekleed in een lange, roze tuniek met lange mouwen en een jilbab (haren en hals bedekkende sluier) van dezelfde kleur, waarvan de rechterpunt op haar linker schouder is gespeld met een gouden broche.

Khofifa Indar Parawansa (34) is de jongste minister in Wahids kabinet en een snel rijzende ster in de Indonesische politiek. Tijdens de eerste zittingsdagen van het Volkscongres, begin oktober, werd ze gekozen tot een van de vice-voorzitters van het parlement en nu is ze bewindsvrouw. Khofifah is het nieuwe gezicht van Nahdlatul Ulama (NU), een traditionalistische, zij het tolerante moslimbeweging met een wijdvertakt netwerk van pesantren (islamitische internaten) en een massabasis op het Javaanse platteland. Zij bezocht een pesantren in Oost-Java en studeerde sociale en politieke wetenschappen in Surabaya. Via de islamitische studentenbeweging belandde Khofifah in de politiek en van 1992 tot 1998 was ze parlementslid voor de Verenigde Ontwikkelingspartij (PPP), een van de drie partijen die onder het bewind van oud-president Soeharto waren toegestaan. Toen Wahid in 1998, na de val van Soeharto, namens de NU de Partij van het Nationale Ontwaken (PKB) oprichtte, vroeg hij Khofifah het bestuur van de partij te komen versterken. En als Gus Dur, haar idool, een beroep op haar doet, kan zij niet weigeren.

Dat ze minister was geworden, hoorde ze dinsdag bij toeval. "Ik woonde rond het middaguur een seminar bij in Jakarta", vertelt ze. "Ik had net een praatje gehouden en de zaal stelde vragen, toen de gespreksleider ons onderbrak. Hij had zojuist via de televisie vernomen dat mevrouw Khofifah minister was geworden. Die middag vroeg ik Gus Dur waarom hij me niet had gepolst. Toen zei de president: binnen NU ben jij mijn santri (leerling) en als de kiai (godsdienstleraar) een opdracht geeft, moet de santri die uitvoeren."

Hoe staan de NU-kiai tegenover vrouwelijk leiderschap?

"Daarover is het afgelopen jaar op veel plaatsen gediscussieerd. Tot op het laatst verschilden de kiai van mening: de ene groep vond dat vrouwen wel leiding mogen geven, de andere niet. Uiteindelijk geldt binnen NU het standpunt dat het vaakst wordt ingenomen als meerderheidsbeslissing. Welnu, de meerderheid was van mening dat vrouwen leiding mogen geven. Dit geldt echter alleen voor de NU-kiai. Binnen andere islamitische bewegingen - Muhammadiya, Wasliya - is er niet zo'n intense discussie gevoerd. Dat zou beter zijn, want de mogelijkheid dat een vrouw president wordt, deed zich niet alleen vorige week voor. Over vijf jaar is die kans alleen maar groter.'raagBestaan er meningsverschillen over vrouwelijke leiders tussen NU en PPP?

"In PPP-kring leeft de opvatting dat vrouwen geen president kunnen worden omdat een vrouw niet kan optreden als vertegenwoordiger van de bruid bij een islamitisch huwelijk. Als de president een vrouw is, luidt de redenering, dan hebben haar vertegenwoordigers, van de minister van Godsdienstzaken tot en met de religieuze ambtenaren, geen gezag en zijn door hen gesloten huwelijken niet rechtsgeldig."

Hield PPP-leider Hamzah Haz vorige week vast aan zijn kandidatuur voor het vice-presidentschap - tegenover PDI-P leidster Megawati - omdat in zijn kring geen vrouwelijke leiders worden geaccepteerd?

"Hamzah is de leider van zijn partij en moet zich houden aan de fatwa (religieuze decreten) van de kiai in zijn kring."

In de coalitie die Gus Dur tot president koos lopen tal van politici rond die geen vrouwelijk leiderschap accepteren. Zij hebben misschien wel de doorslag gegeven bij de stemming. Als dat zo is, dan is Gus Dur gekozen om te voorkomen dat een vrouw - Megawati - president zou worden.

"Misschien wel. Toch zag ik het meer als een krachtmeting tussen islam en nationalisme dan als een keuze tussen man en vrouw. De congresleden die op Gus Dur hebben gestemd, zijn niet allemaal anti-vrouw. Sommigen wilden in de eerste plaats een kandidaat wiens islamitische overtuiging boven alle twijfel is verheven. Mega wordt vooral gezien als een seculier nationaliste en Gus Dur als de representant van de islam. Partijgangers van Amien Rais (moslimintellectueel en voorzitter van het Volkscongres) en van (ex-regeringspartij) Golkar vonden het waarschijnlijk geen punt dat Megawati een vrouw is, maar betwijfelden haar moslim-zijn. Dat verbaast me overigens. Ik heb dan ook tegen de vrienden van de PDI-P gezegd: waarom komen jullie niet openlijker uit voor Mega's islamitische geloof? Ze is nota bene op bedevaart naar Mekka geweest! Ze hadden de openbare mening kunnen versterken dat Mega een goede moslim is en dat hebben ze nagelaten."

Was de kandidatuur van Gus Dur voor het presidentschap van meet af aan serieus?

"Ik denk dat die aanvankelijk niet serieus was. Toen Amien Rais eerder dit jaar Gus Dur als kandidaat opperde, reageerde deze: Amien steunt mij, ik steun Mega, nu zou Mega Amien moeten steunen. Gezien de verkiezingsuitslag lag het voor de hand dat de winnaar - PDI-P - de president zou leveren, maar er ontstond een noodsituatie toen zich een mogelijke herverkiezing aftekende van Habibie (toen nog president). En vervolgens dook Nurcholish Madjid op (een godsdienstwetenschapper en gematigd moslim) die geen eigen partij heeft, maar die een sterke coalitie achter zich leek te hebben, van Golkar tot en met de Partij van Maan en Sterren (PBB). Die werd in reserve gehouden als alternatieve tegenkandidaat voor Megawati, voor het geval Gus Dur zich zou terugtrekken. Want daarover bestond onzekerheid."

Het gevaar van Habibie's herverkiezing was toch geweken zodra diens regeringsbeleid was afgekeurd?

"Jawel, maar Madjid bleef in de race. Woensdagmorgen om 7.00 uur moesten de administratieve formaliteiten voor de kandidaatstelling zijn afgewikkeld. Om 6. 30 uur werd ik nog opgebeld door iemand uit het Madjid-kamp met de vraag of Gus Dur doorging. Madjid was tot het laatst een serieuze kandidaat, die had kunnen winnen, maar hij spreekt niet aan bij de massa's. De partijen van de 'centrale as' (islamitische partijen minus de PKB) hebben Gus Dur, denk ik, vooral gekandideerd omdat hij maatschappelijk aanvaardbaarder is dan hun eigen voormannen. Gus Dur werd beter in staat geacht om eventuele sociale onrust te kalmeren. Er is al voor de verkiezingen rekening gehouden met massale aanvaringen tussen de aanhangers van de PDI-P en het islamitische kamp. Gus Dur spreekt gewone mensen, ook massa's, aan en is bovendien in staat om leiders uit andere kampen te omhelzen. Zo heeft Amien Rais nauwelijks contact met Megawati, terwijl Gus Dur zowel Habibie, Rais als Mbak (zus) Mega te vriend heeft weten te houden. Toen de keuze op het laatste moment ging tussen hem en Cak Nur (Madjid), wilde Gus Dur vasthouden aan zijn kandidatuur."

Een van de gevolgen van Gus Durs kandidatuur was verdeeldheid in uw eigen partij. Het PKB-congres had na de verkiezingen immers gekozen voor Megawati?

"De PKB vond aanvankelijk dat de verkiezingsuitslag moest worden gehonoreerd en dat de winnaar, de PDI-P, de president moest leveren. Zo gingen we de zitting van het Volkscongres in. Op de derde dag stelde de Fraksi Reformasi (van Amien Rais) Gus Dur formeel kandidaat en toen stond de PKB voor een lastig dilemma. We moesten kiezen tussen het democratische beginsel dat de winnaar president dient te worden en het gegeven dat onze 'deklarator' door anderen werd gekandideerd. Het zou me niet verbazen als onze partijvoorzitter, Matori Abdul Djalil, voor Mega heeft gestemd en heeft vastgehouden aan dat democratische principe. Dat is begrijpelijk. Maar 90 procent van de fractie heeft op Gus Dur gestemd. Ik ook. Om de verhouding met de PDI-P niet te verstoren, heb ik daarvoor begrip gevraagd: ik kon niet anders dan voor mijn eigen vader kiezen."

Kan het zijn dat Gus Dur serieuze meningsverschillen kreeg met Megawati en haar uiteindelijk gewoon wilde verslaan?

"Dat denk ik niet. Die twee kunnen het nog steeds heel goed vinden. Mega heeft ook geen wijzigingen voorgesteld in het kabinet en was ingenomen met de drie ministers uit haar partij (superminister economie, investeringen en landbouw). Mega heeft steeds vertrouwd in de bedoelingen van Gus Dur."

Zie ook:

Hervormingsgezind kabinet Indonesië (26 oktober 1999)
Megawati gekozen als vice-president (21 oktober 1999)
Moslimleider Wahid president (20 oktober 1999)
Partij Megawati wint in Indonesië (16 juli 1999)

( a d v e r t e n t i e s )