NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

'Wij falen vaker dan wij slagen'

David Scheffer spoort als speciaal ambassadeur van Amerika oorlogsmisdaden op. Maar wanneer de Servische hoofdverdachten voor het oorlogstribunaal in Den Haag verschijnen is ook voor hem een vraag.

Door onze redacteur ROBERT VAN DE ROER

DEN HAAG, 26 OKT. David Scheffer verliest even zijn zelfbeheersing, en zal zich later verontschuldigen voor zijn "agressie". De vraag is: niemand weet toch zeker of de (Bosnisch-)Servische verdachten van oorlogsmisdaden Mladic, Karadzic& acute;en Milosevic ooit voor het Haagse tribunaal zullen verschijnen? Amerika's speciale ambassadeur voor oorlogsmisdaden slaat hard met zijn hand op tafel en roept venijnig: "Nee, nee! Wij wisten ook niet wanneer de Bosnisch-Servische generaal Krstic naar Den Haag zou komen! Maar, mijn God, in december 1998 zette hij voet in de Amerikaanse sector in Bosnië en binnen enkele uren zat hij op het vliegtuig naar Den Haag!" Scheffer reist de wereld rond op zoek naar oorlogsmisdaden, en is in Den Haag voor een kennismaking met de nieuwe aanklaagster van het oorlogstribunaal, Carla del Ponte. Zijn land heeft net weer 1,5 miljoen dollar in het tribunaal gepompt. De VS zijn het enige land met zo'n speciale ambassadeur en als zodanig heeft Scheffer "een unieke baan". Zijn regering riep z'n functie twee jaar geleden in het leven als reactie op de hausse aan regionale conflicten en daarmee gepaard gaande oorlogsmisdaden. Scheffer coördineert de steun aan de oorlogstribunalen voor Joegoslavië en Rwanda, en rapporteert rechtstreeks aan minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright. Vlak voor terugkeer naar de VS gaat Scheffer op de Amerikaanse ambassade in Den Haag in op zijn werk.

Er zijn zo'n veertig regionale conflicten in de wereld. In hoeveel daarvan bent u actief?

"Goh, ik heb ze nog nooit geteld. Laten we ze eens nagaan: Kroatië, Bosnië, Kosovo, Rwanda, Soedan, Congo, Burundi, Sierra Leone, Cambodja, Irak, Afghanistan en Angola."

Dat zijn er twaalf. Hoe zit het met de andere dertig?

"Mijn werk is de ergste van de ergste te behandelen. Ik onderzoek de werkelijke gruwelijkheden, de massamoorden. Er zijn plaatsen zoals Algerije, waar ook gemoord wordt, maar daar zijn anderen in mijn regering mee bezig. Ik kijk naar gebieden waar je gemakkelijker genocide, misdaden tegen de menselijkheid en ernstige oorlogsmisdaden kunt vaststellen."

Worden in die andere dertig landen geen oorlogsmisdaden gepleegd?

"Zeker, er wordt over de hele wereld gemoord."

Maar niet belangrijk genoeg om tot uw werk te behoren?

"Dat is een goedkope vraag. Mijn werk is om te proberen zo'n scherp mogelijk beeld te krijgen van een hanteerbare hoeveelheid van deze crises. Maar als u mij vraagt: waarom bent u niet betrokken in veertig conflicten in de wereld, vraag ik u: waarom heb ik geen staf van 700 man?"

Zouden de slachtoffers in die andere landen dit ook een goedkope vraag vinden?

"Ehh...die andere conflicten zijn ook ernstig. Maar als u mij vraagt: waarom besteedt u niet twintig uur per dag aan het conflict tussen Ethiopië en Eritrea, zeg ik u: ik kan dat menselijkerwijs niet. Wij trekken de streep vooral bij de omvang en de intensiteit van het doden."

U heeft een morele en politieke missie?

"Er zit ongelooflijk veel moraliteit in mijn werk. En wij hebben ook een politieke verantwoordelijkheid als regering om deze gruwelijkheden aan te pakken, uit te zoeken hoe we het beste op ze kunnen reageren, hoe er een mechanisme van aansprakelijkheid kan worden opgezet en wat er voor de slachtoffers moet worden gedaan. Maar ik moet u waarschuwen: dit is een enorm karwei, wij falen vaker dan dat wij slagen."

Bent u zelf bij de opgravingen van massagraven?

"Voortdurend. Ik heb duizenden doden gezien. De gruwelijkste scène was vorig jaar in het mortuarium van Tuzla. Er waren net 280 lichamen van moslims opgegraven, die in 1992 waren afgeslacht en door Servische soldaten waren begraven. Elk lichaam was in een militaire body bag gestopt, en daardoor opmerkelijk intact gebleven gedurende zeven jaar. Toen de staf van het mortuarium elke zak openritste om mij het stoffelijk overschot te tonen, zagen alle er exact uit zoals op het schilderij De Schreeuw, van de Noorse schilder Munch. Het gezicht schreeuwde. Afschuwelijk. Ik was gewend aan massagraven met botten, een beetje huid en kleren aan flarden. Maar dit was nachtmerrie-achtig. "

Hoeveel massagraven heeft u tot nu toe in Kosovo gevonden?

"In Kosovo hebben we nu 402 plaatsen van oorlogsmisdaden vastgesteld. Dat zijn niet allemaal massagraven. Er is geen volledige telling van massagraven. Dat heeft te maken met de definitie van wat een massagraf is. Twee lichamen in een put - is dat een massagraf? De schatting tot nu toe is dat er ongeveer 10. 000 mensen in Kosovo zijn vermoord. En er worden nog zo'n 5.000 man vermist, van wie er ook nog in Servië in de gevangenis zullen zitten.

"Het forensische werk in Kosovo, en in Bosnië, wordt nu stilgelegd omdat de grond te hard wordt door de winter. Het gaat in de lente weer verder. Er is een goede kans dat ook de FBI dan weer teruggaat. De FBI heeft tot nu toe met zestig man geholpen bij zo'n twintig opgravingen. Ook als je zoals ik vaak herinnerd wordt aan de omvang, intensiteit en snelheid van de zuiveringen in Kosovo, blijft het opmerkelijk hoe expliciet de criminele bedoelingen van Milosevic en zijn collega's waren."

Gelooft u in vrede zonder gerechtigheid?

"Nee. Gerechtigheid is heel belangrijk om vrede te bewerkstelligen. Je kunt geen vrede en verzoening in Kosovo bereiken of elders in ex- Joegoslavië zonder dat gerechtigheid geschiedt."

Als u dit vindt, rijst bijvoorbeeld de vraag: wanneer komt de Bosnisch-Servische generaal Mladic naar Den Haag?

"Morgen als het aan mij ligt. Als iemand naar mij kan toekomen met een duidelijk plan hoe generaal Mladic uit Belgrado weg te halen - waar hij nu zit - zou dat heel interessant zijn. Wij hebben geen jurisdictie in Belgrado. "

Wat heeft het voor zin om een aanklacht tegen hem en andere hoofdverdachten uit te vaardigen, als die toch niet ten uitvoer wordt gelegd?

"Alle zin van de wereld! Het is naïef en misleidend om aan te nemen dat de uitvaardiging van een aanklacht betekent dat de aangeklaagde morgen voor de rechtbank moet verschijnen, omdat anders de aanklacht geen effect en doel zou hebben. Wij zitten in de VS nog steeds achter vluchtelingen aan, die tien jaar geleden aangeklaagd zijn, maar we kunnen ze nog niet vinden. De aanklachten tegen het leiderschap van Servië, Milosevic en zijn collega's, en tegen Karadzic en Mladic, zijn uitzonderlijk effectief. Ze zijn verbannen en besmet verklaard door de wereldgemeenschap. En uiteindelijk zullen ze voor de rechter in Den Haag verschijnen. Het liefst zo snel mogelijk. Wanneer dit gebeurt, weet ik niet."

Een gewone burger zou kunnen denken: als ik hier straks op straat in Den Haag een moord pleeg, zit ik een half uur later achter de tralies.

"Niet noodzakelijkerwijs. U kunt nog voor jaren vluchteling zijn. Vergeet niet, er zitten hier nu al 32 verdachten in Den Haag."

Maar niet de grote jongens.

"Veel grote jongens. Als iemand tegen mij zegt dat de Bosnisch-Servische generaal Talic [vriend van Mladic en jarenlang legercommandant in Noord- Bosnië] of generaal Krstic geen belangrijke figuren waren bij de gruwelijkheden in Bosnië, moet ik die mensen even wat boeken over dit onderwerp voorlezen. Generaal Krstic was een architect van de aanval op Srebrenica. Hij zat op een verdomd hoog niveau inzake Srebrenica [de tweede man na Mladic]."

Maar hij is niet van die orde als Karadzic en Mladic.

"Dat ben ik met u eens. Die zijn van een hoger niveau."

Kan het publiek denken dat de internationale gemeenschap niet genoeg moed heeft om ze aan te houden?

"Veel soldaten hebben moed getoond bij operaties in Bosnië waarbij zoveel aangeklaagden zijn overgebracht naar Den Haag. Een grote mislukking in de public relations is dat het publiek niet inziet dat de mensen die naar Den Haag zijn gebracht, opmerkelijke misdadigers zijn."

Ook Richard Holbrooke, de Amerikaanse bemiddelaar bij het vredesakkoord voor Bosnië, vindt al jaren dat de grote mannen moeten worden aangehouden.

"Wij vinden dat ook!"

Holbrooke vond ook dat de eerste, door de NAVO geleide vredesmacht, IFOR, al het mandaat voor arrestatie van oorlogsmisdadigers had moeten krijgen.

Scheffers assistent geeft aan dat de auto voor Schiphol klaar staat, maar Scheffer praat door: "Als iemand denkt dat je met je vingers kunt knippen en zeggen: arresteer ze, dat het dan ook morgen gebeurt - wel, dat is niet zo. Het spijt me dat u zo ongeduldig bent. Ik ben dat ook! Ik kan alleen maar zeggen dat mensen een jaar geleden tegen ons zeiden: waar is verdorie generaal Krstic, waarom pakken jullie hem niet? Wel, we hebben hem! Waar is Talic? Die hebben we nu ook! Hij is onlangs overgedragen in Wenen. Het gebeurt allemaal stap voor stap. En natuurlijk zijn we gefrustreerd. We zijn gefrustreerd dat Milosevic nog steeds een vrij man is in Servië."

Maar niemand pakt hem op als hij niet uit zichzelf komt.

"Dat weet ik niet." Scheffer wijst erop dat de VS een bedrag oplopend tot vijf miljoen dollar hebben uitgeloofd voor informatie die kan leiden tot de arrestatie van oorlogsmisdadigers.

Als niemand Milosevic oppakt en hij komt niet zelf, weet u dan nog een derde weg hoe hij naar Den Haag kan komen?

"Als u een andere weg weet, vertelt u me het maar."

( a d v e r t e n t i e s )