NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

DE RVD ALS MANIPULATOR...

Is het waar? Is de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) bezig een Ministery of Truth op te richten? Is er een machtsstrijd gaande tussen de spreekbuizen van premier Kok enerzijds en de twaalf directeuren voorlichting van de departementen anderzijds?

Was het maar waar. De kwestie zou een eerlijk gevecht waard zijn. Het zou gaan om de beginselen van ons staatsbestel, waarin de jure geen bewindsman 'gelijker' is dan zijn collega's. Parallel daaraan zouden ambtenaren van het ene ministerie (in dit geval van Algemene Zaken, waaronder de RVD valt) onmogelijk de baas kunnen spelen over ambtenaren (voorlichters) van andere ministeries. En dan nog wat. Een machtige, centralistisch woordvoerende RVD zou een bolwerk van mediamanipulatie zijn: een bastion tegen vrije nieuwsgaring.

Maar helaas, de werkelijkheid is minder verheven. Als de parlementaire democratie al gevaar loopt, dan dreigt het acute gevaar niet te komen van rijksvoorlichters. Het Kamerlid Rehwinkel (PvdA) wilde vorige week, bij de behandeling van de begroting van Algemene Zaken, van premier Kok weten hoe het kabinet zich teweer denkt te stellen tegen "golven van plotseling opkomende publiciteit". En: "Welke gedachten heeft bijvoorbeeld de Rijksvoorlichtingsdienst daarover ontwikkeld?" De premier antwoordde dat de voorlichtingsdiensten bezig zijn een plan te bespreken om hun samenwerking " op een nieuwere organisatorische leest te schoeien". De RVD zou daarbij " ideeën hebben ontwikkeld voor een strakkere en actuelere coördinatie van de woordvoering", zo meldde Kok. Met als doel: "Vroegtijdige signalering van opkomende golven van publiciteit, gevolgd door adequate woordvoering die erop is gericht (...) de nieuwsontwikkeling in een zo vroeg mogelijk stadium in de juiste context geplaatst te krijgen".

...VAN MEER MEDIA, MINDER NIEUWS...

Golven van publiciteit - dat is het probleem. Ook wel mediahypes genoemd. Lees wat de gevierde tv-journalist Fons de Poel daarover vorige week zei in het vakblad De Journalist: "We maken onszelf gek. Het is drie dagen Bouterse, drie dagen Dutroux, drie dagen Maxima. Iedereen loopt achter elkaar aan. (...) We creëren steeds een eigen werkelijkheid." Aan het Binnenhof waren tien jaar geleden circa honderdvijftig parlementaire journalisten geaccrediteerd. Hun aantal is opgelopen tot 408, vooral afkomstig van commerciële zenders, regionale omroepen en vakbladen. Het aantal persvoorlichters bij ministeries steeg van circa zestig naar ruim honderd. De toename voltrok zich in een periode waarin de politieke tegenstellingen min of meer zijn afgeschaft. Meer media, minder politieke strijd. En dus: verschraling van het aanbod. Veel nieuws is geen nieuws, maar niettemin wordt het gemaakt. Neem enkele berichten van vorige week. De VVD zou voorstander zijn van de legalisering van softdrugs. De VVD zou minister Brinkhorst dwarsbomen bij uitvoering van zijn mestplan. Minister Hermans zou overwegen de OV-kaart voor studenten af te schaffen. De RVD zou bezig zijn een machtsgreep te beraden ten koste van de autonome departementale voorlichtingsdiensten.

Het is allemaal waar, maar het is minder dan half waar.

De VVD wil de softdrugs alleen in internationaal verband legaliseren (wat niet snel zal gebeuren). Het liberale gechicaneer over het mestplan is niet los te zien van de profileringsdrift van de jonge VVD'er Oplaat (die binnenkort weer braaf naar z'n hok terugkeert, zodra de paarse baronnen zeggen dat hij nu maar weer stil moet zijn). Minister Hermans is bezig onderhandelingsruimte te scheppen om een nieuw contract af te sluiten voor de OV-studentenkaart (en dus doet hij alsof hij die kaart wel eens zou kunnen afschaffen). De RVD is helemaal niet bezig met een machtsgreep (en als het zo was, is er nog weinig aan de hand; de RVD is een betrekkelijk logge en ouderwets georganiseeerde ambtelijke dienst).

... DAT AMPER VALT BIJ TE HOUDEN

Ze bestaan ook in Nederland: de spin doctors die intensief contact onderhouden met journalisten om nieuws te dempen en nieuws aan te jagen. Maar nergens heeft het nog de vorm aangenomen van de voorlichtingsdienst van de Britse premier Tony Blair, die sinds twee jaar functioneel boven de departementale voorlichtingsdiensten is gesteld ter meerdere eer en glorie van New Labour. De dienst spendeert veertig miljoen gulden op jaarbasis aan geheime opiniepeilingen en imago-onderzoek, waar de premier zijn beleid op kan afstemmen. Geen voorlichter in Londen mag nog het woord voeren zonder instructie van 10 Downing Street.

De Nederlandse situatie staat vooralsnog haaks op de Britse praktijk. De departementale voorlichtingsdirecteuren vinden dat de RVD eerder te weinig dan te veel leiding geeft aan de overheidsvoorlichting. Die onvrede betreft vooral de publieksvoorlichting. De RVD is de afgelopen jaren tekortgeschoten in het opzetten van telefonische informatielijnen voor burgers, in het opzetten van websites als www.overheid.nl en andere vormen van moderne communicatie. Tegen die achtergrond heeft het bureau Twijnstra Gudde opdracht gekregen de oorzaken van het zwakke voorlichtingsbeleid bloot te leggen. Een van de conclusies luidt: de directeuren moeten minder vergaderen over publieksvoorlichting en dat werk meer en duidelijker delegeren aan uitvoerende ambtenaren. Dat zou ook ruimte bieden, zo wordt in een enkele passage in het rapport opgemerkt, om meer met elkaar praten over de directe actualiteit.

Dit laatste is koren op de molen van premier Kok, die zich regelmatig getergd heeft getoond over "een buitengewoon hectisch wordende publiciteitsslag". Vandaar ook dat hij het advies van Twijnstra Gudde heeft omarmd om de RVD wat meer armslag te geven bij de actuele mediavoorlichting. De voorlichtingsdirecteuren krijgen daarmee hun onvrede over het functioneren van de RVD als een boemerang teruggeworpen. Akkoord, slagvaardiger publieksvoorlichting, maar dan ook slagvaardiger mediavoorlichting, luidt de boodschap.

Op dat laatste zitten de departementen niet direct te wachten, zich beroepend op de Nederlandse coalitieverhoudingen, waarbinnen het Prime Minister's Office zich koest moet houden. Maar felle strijd voeren ze niet. Binnenkort vergaderen ze over de kwestie. De conclusie lijkt al vast te staan: de voorlichters gaan elkaar wat vaker bellen. 'Het nieuws' aan het Binnenhof zal voorlopig nog wel sneller blijven gaan dan voorlichters kunnen bijhouden.

Redactie: Gijsbert van Es