NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

In Duitsland, het land van dichters en denkers, is een filosofische revolutie uitgebroken.

Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD

BERLIJN, 25 SEPT. Duitsland beleeft een aardbeving. Jürgen Habermas, de koning-filosoof is onttroond.

Decennialang heeft Habermas, de bekendste Duitse filosoof, in het intellectuele discours de toon aangegeven. Nu heeft de 52-jarige filosoof Peter Sloterdijk het gewaagd openlijk de vloer aan te vegen met de 70-jarige Habermas en de 'kritische theorie' van diens Frankfurter Schule 'dood' verklaard.

Volgens Sloterdijk was de kritische theorie, die vooral de internationale studentenbeweging in de jaren zestig heeft beïnvloed, "allang een bedlegerige mokkende oude dame, nu is ze helemaal verdwenen. We zullen ons verzamelen aan het graf van een tijdperk om de balans op te maken, maar ook om het einde van de hypocrisie te herdenken." De filosoof uit Karlsruhe schreef dit onlangs in een open brief aan Habermas in het weekblad Die Zeit, een van de bladen in de Berlijnse Republiek waar een heftig debat is ontbrand over de 'kwestie Sloterdijk'. Uiteraard had Sloterdijk, ooit ook een 'leerling' van Habermas, reden om zo van leer te trekken tegen de oude filosoof en zijn Frankfurter Schule - een denkrichting in de filosofie (Theodor Adorno, Max Horkheimer) die furore maakte aan de universiteit van Frankfurt. Habermas en Herbert Marcuse waren voor de 68-ers verplichte lectuur met hun 'kritische theorie', die inhield dat Marx net als de maatschappij kritisch werd geïnterpreteerd.

Habermas en zijn volgelingen zorgden er voor dat de Duitsers zich steeds van hun historische schuld bewust bleven. De hypermoralistische zonen van de 'daders' waren het linkse geweten van de natie. Telkens wanneer Habermas & Co. een gevaarlijke rechtse tendens in het denken meenden te bespeuren, vielen zij aan. Dat leverde verhitte debatten op met originele en omstreden intellectuelen: Botho Strauss, Martin Walser, Peter Handke, Wim Wenders en Ernst Nolte.

Ditmaal was Peter Sloterdijk het doelwit, een van de weinige denkers in Duitsland die er niet voor terugschrikken discussies over maatschappelijke thema's te entameren. Zijn Kritik der zynischen Vernunft uit 1983 is een van de meest verkochte filosofische boeken uit de naoorlogse periode. De 'kwestie Sloterdijk' begon in juli, toen de filosoof tijdens een besloten congres voor vakgenoten in het Zuid-Beierse slot Elmau een lezing hield met als titel 'Regels voor het Mensenpark - Een antwoordbrief over het humanisme'. Sloterdijk hield een bespiegeling over de bio-genetica, het klonen en fokken van mensen, waarbij hij stilstond bij de ideeën van Heidegger, Nietzsche en Plato. Een heikel thema gelardeerd met namen die snel tot misverstanden leiden. Binnen de kortste keren hadden bladen als de Frankfurter Rundschau, de Süddeutsche Zeitung, Die Zeit en Der Spiegel hem als verdachte gebrandmerkt: Sloterdijk wil mensen fokken, als het even kan zelfs Übermenschen. Hij zou hebben opgeroepen de democratie door een technische en filosofische elite te vervangen, die in de toekomst moest beslissen over het gentechnisch selecteren van mensen om de barbarisering van de mensheid tegen te gaan.

Met zwaar geschut ("totalitair", "fascistisch") werd Sloterdijk aan de schandpaal genageld. Joodse filosofen en theologen, die de lezing in Elmau hadden bijgewoond, waren volgens de Frankfurter Rundschau "sprakeloos" geweest. Twee weken geleden verdedigde Sloterdijk zich in Die Zeit. Hij publiceerde een open brief aan de redacteur die over zijn lezing geschreven had, en aan Jürgen Habermas. Sloterdijk wist niet welke demonische tekst de journalist had gelezen, maar beslist niet zijn toespraak. Sloterdijk meende het slachtoffer te zijn geworden van "alarmistische aanvallen" van kranten, die schandalen zoeken. "Moet men zo nu en dan niet waarschuwen voor degene die waarschuwt?" Maar als kwade genius achter dit alles zag Sloterdijk Habermas, die wekenlang "tussen Hamburg en Jeruzalem" collega's en journalisten had gebeld en roofdrukken van de tekst had verspreid om hem verdacht te maken. Voor Sloterdijk was de Frankfurter Schule van Habermas afgezakt tot een Jakobinisme, "een sociaal-liberale variant van de deugden-dictatuur", waarbij aanklagen gelijk staat aan liquideren. Vervolgens drukte Sloterdijk vorige week in Die Zeit zijn toespraak af. Na lezing blijken de aantijgingen aan zijn adres infaam. Het thema van mensenklonen is delicaat en Sloterdijks toespraak werpt beslist vragen op, maar Sloterdijk doet weinig meer dan het suggereren van een morele codex.

Ditmaal heeft Habermas niet zijn tegenstander gedemonteerd, maar zichzelf, meent de publicist Bernd Ulrich in Der Tagesspiegel. Hij is geen 68-er, maar vertegenwoordigt een jongere generatie. Het 'alarmsysteem' (pas op voor Auschwitz) -la- Habermas heeft zijn langste tijd gehad, stelt ook Ulrich. De tijd van "publicistische repressie tegen andersdenkenden is voorbij". De waarschuwers hadden een functie in de oude Bondsrepubliek. Maar is de huidige bondskanselier, die de lithurgie van het herinneren zonder de Duitse zwaarmoedigheid bedrijft, niet het bewijs dat Habermas achterhaald is? Dat is volgens Ulrich aanleiding "kort" opgelucht adem te halen, "kort".

( a d v e r t e n t i e s )