NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De aanslagen op flatgebouwen zijn in Moskou gevolgd door de arrestatie van tienduizenden 'zuidelijke types'. Met Operatie Wervelwind moeten de daders worden gesnapt. Maar de actie is ook bedoeld om af te komen van ongewenste buitenstaanders.

Door onze correspondent FRANK WESTERMAN

SEVERNI, 21 SEPT. Isolator nummer 1, het verwijdercentrum voor ongewenste gasten uit Moskou, grenst aan een vuilnisbelt. Toeval? In elk geval is het symbolisch: hier dumpt de Russische metropool (negen miljoen inwoners) zijn menselijk uitschot.

Onder normale omstandigheden zijn dat bomzji: daklozen, dronkaards en tippelhoertjes, aangevuld met Tamil-vluchtelingen of ontsnapte patiënten uit het gekkenhuis. In het ommuurde, met schrikdraad omwikkelde complex worden zij enkele dagen 'geïsoleerd' en daarna uitgezet, doorgestuurd of vrijgelaten. Maar de omstandigheden zijn niet normaal, en dus rijden er militie-busjes af en aan met telkens een nieuwe lading "zwarten": Tsjetsjenen, Dagestani en andere donkere types uit de zuidelijke republieken. Het Kremlin ziet in de terreurgolf die Rusland overspoelt de hand van twee Tsjetsjeense krijgsheren, Basajev en Chattab, en sindsdien gaat iedere Kaukasi&ëuml;r in Moskou door voor een potentiële bommenlegger.

"Elk uur worden we aangehouden, zegt Karim, een Tadzjiek die als kruier op de Moskouse Izmailovski-markt werkt. "We kunnen geen stap verzetten zonder dat onze verblijfspapieren worden gecontroleerd." Dat Tadzjikistan in Centraal-Azië ligt, tweeduizend kilometer van Tsjetsjenië, maakt niet uit. Met zijn snor en ravenzwarte haren voldoet Karim nu eenmaal aan het clichébeeld van de islamitische terrorist.

Samen met een collega is hij naar Isolator Nummer 1 gekomen om een vriend vrij te krijgen, die vorige week bij een massale politieoverval op de markt was opgepakt omdat zijn propiska (woonvergunning voor Moskou) niet in orde zou zijn. Onzin, zegt Karim. Hij heeft nu een verzoek tot vrijlating ingediend, getekend door hun Russische werkgever, maar het is de vraag of dat zal helpen. De volkswoede over de opgeblazen flatgebouwen, waarbij bijna driehonderd doden vielen, is voorlopig niet geluwd. Operatie Wervelwind, die de politie uitgebreide volmachten geeft in de jacht op de daders, heeft de instemming van de meeste Moskovieten. Die zouden er niet om rouwen als de autoriteiten overgingen tot massadeportaties. Zover is het bijna: de hoofdstedelijke politiecommissaris opperde maandag om alle "gasten die niets in Moskou te zoeken hebben, te schiften naar geboortestreek en in speciale treinen terug te bonjouren". Trots meldde hij dat zijn manschappen in een week 46.370 aanhoudingen hebben verricht. Een op de vijf bleek geen geldige propiska te bezitten of werd bij de verplichte herregistratie afgewezen. De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch veroordeelt deze praktijk "van collectieve bestraffing", maar weet ook niet waar de 10.253 "uitzetbaren" momenteel verblijven. Er ligt een aanbod van de gouverneur van de regio Groot-Moskou om vakantiekampen in te richten als tijdelijke gevangenissen, maar daar wordt nog geen gebruik van gemaakt. Navraag bij wijkbureaus van de politie leert dat de meeste arrestanten worden afgeleverd bij Isolator Nummer 1 in het dorp Serveni buiten Moskou. De directeur van dit verwijdercentrum wil echter niets kwijt, en wenst geen pottenkijkers bij de poort. Maar dan ineens zwaait er een metalen deur open: een kleine man in een trainingspak wordt vrijgelaten. Het is niet de vriend van Karim, maar een Rus met de naam Valeri Trofimov. Hij biets een sigaret bij de Tadzjiek en vraagt: "Kennen jullie mij niet van de tv?" Hij is de stuntman die begin september naakt op een vijftig meter hoge toren van een brug over de Moskva- rivier was geklommen, en ervan dreigde te springen. Hij was zijn paspoort kwijt, zegt hij, niemand wilde hem een nieuwe geven, en daarom had hij tot zijn wanhoopsdaad besloten.

Tien dagen had hij gezeten, maar nu moest hij plaatsmaken vanwege de toestroom van Kaukasiërs en Aziaten. "Het is binnen een puinhoop", zegt de documentloze Valeri. "De tweede, derde en vierde verdieping zijn deze week ingericht voor zwarten." Hij zuigt aan zijn sigaret en kijkt dan op van een vreemd geluid. Er klinkt gestommel uit een geblindeerd busje op de parkeerplaats. Achterin blijken twee straatprositituées te zitten. "Vannacht zijn we opgepakt, samen met zes Kaukasische jongens, zeggen ze door de vergrendelde deur heen. "Die zijn afgevoerd, maar voor ons is er even geen plaats."

Het patroon is duidelijk: Moskou grijpt de terreurcampagne aan om zich te ontdoen van duizenden onwelkome stadsgenoten. Het hoofd van het Culturele Centrum van de Tsjetsjenen in Moskou, Aboejezid Apajev, waarschuwt voor pogroms. Bij hem komen tientallen meldingen binnen van Tsjetsjenen bij wie de politie drugs, kogels of staven dynamiet plant, als excuus voor arrestatie. Ook zijn cultuurcentrum is doorzocht. Op de vraag van Apajev of de agenten een huiszoekingsbevel konden tonen, kreeg hij te horen: "Als je een grote mond hebt, zullen we zorgen dat we heroïne in je zakken vinden. Is dat soms wat je wilt?" Volgens de gegevens van Apajev, die zaterdag in Hotel Saljoet de pers te woord stond, zijn er momenteel 529 Tsjetsjenen in de boeien geslagen op grond van gefabriceerde verdenkingen. "We zijn een opgejaagde natie", concludeerde hij.

Karim, de Tadzjiek voor de poort van Isolator Nummer 1, begint terug te verlangen naar de Sovjet-tijd. "We hadden geen goed systeem, maar we beleden tenminste nog de vriendschap der volkeren."

Nieuwe aanslag Rusland: 17 doden (NRC Handelsblad, 16 september 1999)

'Zwartkonten' krijgen de schuld (NRC Handelsblad, 14 september 1999)

( a d v e r t e n t i e s )