NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Vandaag verschijnt 'The Mitrokhin Archive', dat Sovjet-spionage in het Westen in beeld brengt. Wat een succesverhaal voor de Britse inlichtingendiensten had moeten worden, dreigt uit te lopen op een fiasco.

Door onze correspondent HANS STEKETEE

LONDEN, 20 sept. Dit is de grote dag van Vasili Mitrochin, Christopher Andrew en uitgeverij Penguin. Het boek waaraan ze drie jaar in het diepste geheim hebben gewerkt, is vannacht met pallets tegelijk de Britse boekhandels binnen gereden. Morgen staat The Mitrokhin Archive, The KGB in Europe and the West geheid bovenin de top-10.

Het is op zichzelf een sensatie dat dit boek er is. Mitrochin, die van 1972 tot 1984 archivaris van de belangrijkste Sovjet-spionagedienst KGB was, liep in 1992 over naar het Verenigd Koninkrijk. Behalve zijn geheugen kregen de Britse geheime diensten nog een schat. Mitrochin bleek 20.000 documenten uit het KGB-archief te hebben overgeschreven, die samen een gedetailleerde geschiedenis van de naoorlogse activiteit van zijn dienst in het Westen geven. Met die papieren als grondstof schreven Mitrochin (77) en Christopher Andrew, een 58-jarige historicus uit Cambridge The Mitrokhin Archive, dat volgens de overloper als "waarschuwing aan toekomstige generaties" moet dienen. De samenstellers van The Spying Game, een gisteren begonnen BBC-serie met hetzelfde onderwerp, mocht er ook uit putten.

Of de Britse lezer even sensationeel wordt bediend, moet worden afgewacht, hoewel hij al een week lekker is gemaakt met dagelijkse onthullingen over 'landverraders'. De ontmaskering van agent 'Hola', de 87-jarige overgrootmoeder Melita Norwood, als dief van atoomgeheimen markeerde het begin van de jongste golf spionnenkoorts, die eens in de paar jaar bezit neemt van de Britse eilanden. Zij werd op de voet gevolgd door John Symonds, een corrupte detective van Scotland Yard. Die zou als 'Romeo-agent' in KGB-opdracht "honderden" vrouwelijke leden van Westerse ambassades hebben verleid om ze in bed geheimen te ontfutselen.

Een medewerker van oud-Labour-leider Neil Kinnock, de oud-hoofdredacteur van het linkse tijdschrift Tribune en twee inmiddels overleden Labour-parlementariërs zouden ook voor de KGB hebben gewerkt. De BBC voegde daar gisteren nog een reeks academici aan toe die als informant voor de Stasi, de inlichtingendienst van de voormalige DDR, zouden hebben gewerkt.

Is dat nieuws? Zeker, al regent het inmiddels ook vraagtekens. Zo lijkt het onwaarschijnlijk dat 'Hola' essentiële informatie over de atoombom heeft gegeven. Ze was maar een secretaresse bij een toeleveringsbedrijf en de Russen hadden betere agenten op sleutelposities bij het atoomproject.

Vangt Mitrochin grote vissen? Dat lijkt er voorlopig niet op. Zo komt de onthulling dat Labour-premier Harold Wilson een KGB-spion was - een hardnekkig en jarenlang gerucht - in het boek in elk geval niet voor. Sterker: Wilson was geen KGB-spion, weet professor Andrew. De Russen waren dertig jaar sterk in hem geïnteresseerd en hadden hem zelfs een codenaam gegeven ('Olding'), zei hij tegen de BBC, maar hun moeite was tevergeefs.

Zo zal The Mitrokhin Archive waarschijnlijk het beeld bevestigen en aanvullen dat in grote lijnen al bekend was uit andere bronnen, zoals van Oleg Gordijevsky, de voormalige KGB-chef in Londen die in 1985 overliep. Die heeft altijd beweerd dat zijn dienst in de jaren tachtig maar een handjevol B-academici, -politici en -journalisten bereid had gevonden de Russen te helpen bij het ondermijnen van de Westerse anticommunistische eensgezindheid. "De nieuwe details zijn vaak fascinerend", schrijft Paul Lashmar vandaag in The Independent, "maar dat is uiteindelijk wat ze zijn: details." Fascinerend als het materiaal mag zijn, de Britse inlichtingendiensten hebben zeker geen goede dag. Wat een succesverhaal had moeten worden - het huzarenstukje van Mitrochins ontsnapping en een Westers (lees: Brits) doorkijkje in het Evil Empire - dreigt de slechts denkbare reclame voor de diensten te worden.

Zo blijkt MI-5, de Britse binnenlandse inlichtingendienst, al jaren van Hola's bestaan al jaren op de hoogte te zijn geweest, maar ze is zelfs nooit verhoord. En 'Romeo-agent' Symonds kwam begin jaren '90 bekennen wat hij had gedaan voor de KGB, maar de dienst dacht dat ze met een fantast te maken had. MI-5 heeft evenmin de politieke leiding - opeenvolgende ministers van Binnenlandse Zaken - op de hoogte gebracht over het bestaan van potentiële landverraders op vrije voeten.

Het eerder dit jaar ingestelde onafhankelijke comité voor de inlichtingendiensten heeft alvast een lijstje met veertig pijnlijke vragen bij MI-5 ingeleverd. Een daarvan is waarom het comité dat vorig jaar is opgezet om potentiële miskleunen bij de diensten te onderzoeken, zelf nooit is geraadpleegd voordat Mitrochin en Andrew het groene licht voor hun boek kregen. De minister zelf moet trouwens ook nog een pijnlijke vraag beantwoorden. Heeft het zin 87-jarige vrouwen te berechten voor het prijsgeven van staatsgeheimen, en zo nee, heeft het dan wel zin om bejaarde Chileense dictators wél te laten uitleveren voor berechting.

'Onthullingen' uit het Mitrochin-archief

Melita Norwood zou als 'agent-Hola' de Sovjets wetenschappelijke papieren in handen hebben gespeeld waardoor de Russische kernbom al in 1949 klaar was. Hola was secretaresse bij een firma die werk deed voor het Britse atoomproject en is nog steeds overtuigd communist. Dat haar werk cruciaal was, wordt door anderen betwijfeld. John Symonds (64), een detective, verleidde in KGB-opdracht Westers ambassadepersoneel. 'Romping for Russia' kopte de tabloid-pers. Wat hij bereikte is onduidelijk. De voormalige Labour-parlementariër Raymond Fletcher zou een KGB-agent zijn geweest. De Britse pers breekt zich het hoofd over wat de dranklustige en inmiddels overleden backbencher wel verraden zou kunnen hebben. Richard Clements (71), zou als hoofdredacteur van het linkse blad Tribune een KGB-agent zijn geweest. Clements verwerpt die beschuldiging. Volgens hem zijn de KGB-rapporten over hem wishful thinking. De KGB hielp valse bewijzen de wereld in die de CIA met de moord op Kennedy in verband brachten. Twee naaste medewerkers van Henry Wallace, vice-president onder president F.D. Roosevelt, zouden KGB-agenten zijn. Als Roosevelt in 1944 gestorven zou zijn, had de Sovjet-Unie over agenten in de Amerikaanse regeringstop beschikt. De KGB zou geïnfiltreerd zijn in de hele Amerikaanse wapenindustrie, vooral bij fabrikanten van nucleair materiaal. De KGB heeft in de jaren zestig geprobeerd de latere Duitse Bondskanselier Willy Brandt te chanteren met de beschuldiging dat hij de Tweede Wereldoorlog in Zweden voor Moskou zou hebben gespioneerd. Die poging faalde. Ook zou toenadering zijn gezocht tot de toenmalige SPD- voorzitter Oskar Lafontaine. Vorig jaar november zijn in België depots met wapens en zendapparatuur gevonden in bossen bij Leuven, Brussel en Halle. Dergelijke depots zouden ook elders bestaan. In Italië beschikte de KGB over een uitgebreid netwerk van ambtenaren, journalisten en wetenschappers. Een van hen was 'Dario'. Deze functionaris op Buitenlandse Zaken. zou informatie hebben doorgegeven om gecodeerde berichten te ontcijferen. De KGB was niet betrokken bij de aanslag op paus Johannes Paulus II in 1981. De KGB zou wel hebben geprobeerd contacten te leggen binnen het Vaticaan, onder andere met kardinaal Willebrands, die voor zijn pensionering contact onderhield met orthodoxe kerken in Oost-Europa.

( a d v e r t e n t i e s )