NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Er is veel te doen rond de zonsverduistering van volgende week, maar een mediahype is het niet, meent hype-deskundige Vasterman. Zodra de zon terug is, is de drukte voorbij.

Door onze redacteuren STEVEN DERIX en YASHA LANGE

ROTTERDAM, 7 AUG. Het grote aftellen tot de zonsverduistering is begonnen. Gekte lijkt zich van Nederland meester te maken. Een run op brilletjes, een volksverhuizing naar Noord-Frankrijk. En dat terwijl de laatste bijna volledige zonsverduistering die in Nederland te zien was, op 15 februari 1961, toch erg tegenviel.

Het Algemeen Handelsblad raadde toen haar lezers de dag van tevoren aan de eclips via de speciale Eurovisie-uitzending te volgen, omdat er aan de bewolkte winterhemel niet veel viel waar te nemen. Op de dag zelf werd het eclipsnieuws overschaduwd door de oorlog in de Kongo. "Moord op Loemoemba schokt de ganse wereld", kopte het Handelsblad.

Een kleine zeven jaar eerder, 30 juni 1954. De eclips leidde ook toen niet tot overmatige media-aandacht. Wel waarschuwde de Nieuwe Rotterdamse Courant haar lezers voor mogelijke oogschade. "De lens van het oog werkt precies als een vergrootglas en veroorzaakt een brandgat in het netvlies." De NRC-tip: bekijk de eclips door een met roet zwartgemaakt glas. Dat wordt nu ten stelligste afgeraden.

De 'beste' zonsverduistering van deze eeuw was die van 1927. In Noord- Engeland, waar de eclips vrijwel totaal was, stroomden honderdduizenden mensen samen, zo laat een foto in het Algemeen Handelsblad zien. In Nederland werden de gemoederen echter vooral in beweging gebracht door een nationale collecte voor de slachtoffers van een 'stormramp'.

De zonsverduistering van 17 april 1912 zorgde voor grotere opwinding. Een 'boertje uit Amstelveen' had gelezen dat de eclips werd veroorzaakt door de maan die voor de zon schuift, maar weigerde dat te geloven, aldus het Handelsblad. "De mensen waren wel knap, maar niet knap genoeg om een boer alles wijs te maken!" De kranten besteedden vrij uitvoering aandacht aan de eclips, maar één gebeurtenis overschaduwde alle berichtgeving. Twee dagen eerder, in de nacht van 14 op 15 april, liep de Titanic op een ijsberg.

Twee minuten zal de zonsverduistering woensdag duren. En Nederland lijkt ervan in de ban. De echte opwinding komt van de kant van de media. In deze komkommertijd is de eclips voor kranten, radio en tv letterlijk een geschenk uit de hemel. Wie wil, kan het astronomische evenement live volgen op BBC, Discovery-channel, ARD, ZDF en West 3, RTL 4 en Nederland 2. Is de eclips daarmee te kwalificeren als mediahype? Nee, zegt onderzoeker Peter Vasterman. "Er is wel heel veel aandacht voor, maar dat heeft vooral te maken met de nieuwsarme zomer."

Toch zullen veel Nederlanders een paar honderd kilometer naar het zuiden trekken om de totale zonsverduistering te zien. Hoeveel mensen afreizen is moeilijk vast te stellen. "In Noord-Frankrijk worden zo'n vijf miljoen bezoekers verwacht. Ja, buitenlanders én Fransen.", zegt John Souhoka van de ANWB.

De ANWB verwacht dan ook chaotische taferelen in Picardië, Ile de France, Bourgogne en Elzas. Maarten Noort van Meteoconsult denkt dat mensen pas na de allerlaatste weerverwachting zullen besluiten welk gebied de beste kans biedt op een succesvolle waarneming. Het commerciële weerbureau heeft een speciale telefoonlijn met informatie over de weersverwachting op verschillende plaatsen in de totaliteitszone (0900 9725, een gulden per minuut).

Het Nederlandse bedrijfsleven ondervindt weinig hinder van de verwachte uittocht. Veel mensen hebben hun vakantie zo gepland dat ze tijdens de eclips in de totaliteitszone zijn, laten woordvoerders van grote bedrijven weten. Hoeveel mensen nog snel speciaal een vrije dag willen nemen blijkt moeilijk na te gaan. "Dat houden we niet centraal bij", zeggen woordvoerders van Philips, Albert Heijn en de KPN. Een stormloop op snipperdagen lijkt niet te zijn ontstaan. Bovendien: niet iedereen kan weg. Het bedrijf draait door. "Als de helft van het personeel van een primafoonwinkel naar Frankrijk wil, dan kan dat natuurlijk niet", zegt de woordvoerder van de KPN. Toch zal het openbare leven tussen elf en half drie even stil vallen. Want ook al is de eclips in Nederland niet totaal, iedereen zal even een kijkje willen nemen: de volgende totale zonsverduistering in Nederland is immers pas in 2135. De ANWB maakt zich zorgen over automobilisten die gaan waarnemen vanaf de vluchtstrook. In het buitenland zijn maatregelen getroffen: vrachtwagens mogen niet de weg op. Ook de vlug intredende duisternis kan leiden tot gevaarlijke verkeerssituaties, vreest de ANWB. Vooral bij bewolkt weer wordt het in een mum van tijd aardedonker op de Nederlandse wegen. In Friesland, Gelderland en Flevoland steken de provincies daarom tot groot ongenoegen van bewoners de straatverlichting aan.

De KLPD maakt zich echter niet druk. "Mensen zijn zo uitgebreid geïnformeerd, dat ze echt niet zullen schrikken", zegt Ab Folgerts van de Verkeerspolitie. En de mensen op de vluchtstrook dan? "Een dergelijk probleem maken we ieder jaar mee, op 4 mei. Meestal wordt dat in goed overleg met de automobilist opgelost." De verkeerspolitie ziet geen aanleiding om komende woensdag extra personeel in te zetten, zegt Folgerts.

De opwinding is nog het beste af te leiden uit de stormloop op de brilletjes. Importeur Henk Kroes sr. van Holdi Design uit Heythuysen kocht tienduizend stuks in. "Twee weken geleden dacht ik nog: dit gaat mis, we blijven ermee zitten. Ik had opticiens gefaxt, mailings verstuurd, maar niemand bestelde. Dan knijp je hem wel." Toen kwam de media-aandacht. "Achteraf gezien had ik er wel 75.000 kunnen verkopen." Toch een hype? Vasterman: "Na woensdag is het allemaal weer voorbij."

Wat is een zon-eclips?

De maan staat tussen de aarde en de zon, waardoor de schaduw van de maan op de aarde valt. Een zonsverduistering is dus alleen te zien bij volle maan. Maar niet elke 29,5 dag, want de aarde, zon en maan staan niet altijd precies in elkaars verlengde. Bovendien varieert de afstand tussen de aarde en de maan. Daardoor is een totale zonsverduistering alleen mogelijk als de maan relatief dicht bij de aarde staat. Deze totale verduistering is te zien in een smalle strook van maximaal 300 kilometer breed. Die breedte hangt af van de verhouding tussen de afstand zon-maan en maan-aarde, en van die van de doorsnedes van zon en maan. Pas nadat Copernicus in de 16e eeuw bedacht dat de aarde om de zon draait konden zonsverduisteringen goed voorspeld worden.

Gebeurt het vaak?

Enerzijds vaak, anderzijds bijna nooit. Er zijn twee tot vijf zonsverduisteringen per jaar, maar vaak zijn ze slechts gedeeltelijk en meestal ver weg. Op elke plek op de aarde is eens in de 360 jaar een totale zonsverduistering te zien. De laatste totale zonsverduistering in Nederland vond plaats op 3 mei 1715. De vorige bijna totale verduisteringen in Nederland waren op 15 februari 1961 (door bewolking slecht te zien) en op 30 juni 1954 (wel goed zichtbaar). De eerstvolgende totale zonsverduistering in West-Europa is in 2081, in Nederland op 7 oktober 2135. Omdat de gemiddelde afstand van de maan tot de aarde met ongeveer een centimeter per jaar toeneemt, zijn er over een miljard jaar geen totale zonsverduisteringen meer.

Wat is er zo bijzonder?

Alles, volgens degenen die het hebben meegemaakt. Astronomen noemen een totale zonsverduistering een natuurverschijnsel dat op gelijk niveau staat met een vulkaanuitbarsting of een tornado. De hemel wordt donker, planeten en heldere sterren worden zichtbaar, rond de zon kan de corona (dampkring van de zon) worden waargenomen, mensen gaan gillen of vallen stil. "De meest fascinerende seconden die ik ooit in de natuur heb meegemaakt", schreef meteoroloog en eclipsjager Harry Otten in deze krant. "Er was geen kleur. De aarde was dood", schreef Virginia Woolf in haar dagboek. "Alsof je heel even getuige bent van een kosmisch wonder", volgens wetenschapsjournalist Govert Schilling in Vrij Nederland.

Waar is het te zien?

Het beste in de totaliteitszone. En voor wie nog een visum kan regelen: het beste in Iran. Daar is de kans op een onbewolkte hemel in deze tijd van het jaar 96 procent. De totaliteitszone loopt van Cornwall (Zuid- Engeland) via Reims, München en Boekarest naar Turkije en Iran, om te eindigen in India. Nederland wordt gedeeltelijk verduisterd: van 90 procent in Groningen tot 97 procent in Maastricht. Maar zelfs als de maan de zon voor 99 procent afdekt, lijkt het alsof het schemert. Een verschil tussen dag en nacht met de totale verduistering. De weersvooruitzichten voor woensdag zijn niet ongunstig: rustig weer, met een kleine kans op een bui (20 procent) en een redelijke kans om de eclips te zien (30 procent).

Wat doet de natuur?

Denken dat het nacht is. Dieren die overdag leven, worden over het algemeen rustig en gaan op zoek naar een plekje om te slapen. Nachtdieren, zoals de uil en de vleermuis, worden juist actief. "Dit moet heel verwarrend voor ze zijn, hun biologische klok raakt in de war", valt te lezen op de website van een Amerikaans onderzoeksinstituut. Bloemen sluiten zich, vogels gaan een plaatsje in de boom zoeken, andere dieren trekken zich terug en worden stil. Op Curaçao sprak, volgens een Amerikaanse eclipsjager, iedereen na afloop van de verduistering in februari 1998 over de reactie van hun kippen en geiten. Een andere eclipsjager beschrijft hoe zijn hond reageerde: "Hij werd eerst nogal nerveus en onrustig, daarna viel hij in slaap."

Zie ook:
Op weg naar twee minuten duisternis (27 juli 1999)

( a d v e r t e n t i e s )