NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Leo van Wijk blijft met beide benen op de grond in de wereld van de allianties

Knopen doorhakken: graag hard en snel

Na betrekkelijk voorspoedige jaren gaat het minder met de KLM. Morgen zal presidentdirecteur Leo van Wijk, behalve positief nieuws over de voorspoedige samenwerking met partner Alitalia, ook tegenvallende resultaten melden. Maar de KLM- topman, deze week precies twee jaar aan het roer, geniet veel vertrouwen.

Door Jannetje Koelewijn en Joost Oranje

Hij was de enige bestuursvoorzitter in Nederland met een diesel. Maar sinds kort rijdt hij in een BMW met benzinemotor. Leo van Wijk: "Het maakte niet meer uit in de maandlasten. Maar vroeger scheelde het duizenden guldens op jaarbasis." Hij laat even een pauze vallen: "En voor de chauffeur is dit natuurlijk ook leuker."

Hij was in New York voor een vergadering met presidenten van luchtvaartmaatschappijen. 's Middags was het afgelopen, maar de meeste vluchten naar huis vertrokken pas in de avond. De andere presidenten huurden voor die paar uur overbrugging hotelsuites. Leo van Wijk niet. Die zei: " Laten we maar wat wandelen en op een terrasje zitten."

Hij behoort, net als de Tilburgse burgemeester Johan Stekelenburg, tot het type mannen dat overtuigend gewoon is gebleven. Je krijgt bij Leo van Wijk geen kromme tenen als hij zegt dat zijn vader constructietekenaar met alleen lagere school was en zijn moeder huisvrouw. Bij hem maakt het geen geforceerde indruk als hij vertelt dat ze thuis (Betondorp, Amsterdam) geen auto hadden, omdat het geld nodig was om hem en z'n broer verder te kunnen laten leren. Je ziet dat hij zo'n sportjongen was die de hbs erbij deed. Gek van Ajax. Johan Cruyff kent hij goed, ze speelden bij de junioren in hetzelfde elftal. Nu zit hij al jaren in de ledenraad. Wedstrijden volgt hij het liefst vanaf de tribune, niet vanuit een skybox. "Hij is iemand die net zo makkelijk een kroketje bij de FEBO weghapt", zegt Dig Istha, vice- president corporate communications van de KLM. "Je wordt ook niet ontboden bij de baas, hij neemt gewoon zelf even de trap en loopt bij iemand binnen. Hij voelt zich niet te deftig."

Dat mag Leo van Wijk dan voelen, binnen zijn KLM heerst nog een andere sfeer. Daar proef je nog hiërarchie, 'blauwe arrogantie', een tikje hoogmoed. Zou het zijn eigen idee zijn geweest om bij de parkeerplaats voor die BMW een bordje te zetten met drs. L.M. van Wijk erop? Zou hij weten dat zijn gasten worden behandeld alsof ze op bezoek gaan bij de president van Frankrijk? (De voorlichter: "We moeten nog even bij de receptie wachten, want meneer Van Wijk is aan het bellen".)

In de cyclische wereld van de burgerluchtvaart staat er tegenwind voor Leo van Wijk. Morgen zal hij op de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering tegenvallende bedrijfsresultaten bekendmaken. Het aandeel KLM dreigt zelfs uit de toonaangevende beursgraadmeter AEX te worden verwijderd. Maar, eerlijk is eerlijk, sinds Leo van Wijk president-directeur van de KLM is, zijn er dingen veranderd en problemen opgelost. Langzaam maar zeker zie je zijn hand meer grip krijgen op de onderneming, de hand van een leider. Die had de KLM nou net nodig toen hij in 1997 Pieter Bouw opvolgde. Er was destijds ruzie met de Amerikaanse partner Northwest (over de eigendomsverhoudingen), er was ruzie met de piloten (over de salarissen), er was ruzie in delen van het bedrijf (over het omstreden bezuinigingsprogramma Focus 2000). En de KLM had nog steeds geen samenwerking met een Europese luchtvaartmaatschappij. Bouw vond Van Wijk de man om het over te nemen. "Het kwam aan op daadkracht, op krachtig implementeren van wat in gang was gezet", zegt hij. "Daar is Leo beter in dan ik."

Dat bleek.

Er kwam een akkoord met de piloten. Focus 2000 is inmiddels in volle gang. Alitalia werd als Europese partner binnengehaald. De problemen met Northwest werden in no time opgelost. "Leo spreekt de taal van de Amerikanen", zeggen ze binnen de KLM. Van Wijk: "Ik kan heel goed I don't like it a bit zeggen". Toch zal je hem nooit op de trom horen slaan. Istha: "'t Is een typisch niet-lullen-maar-poetsen type". Ajax- voorzitter Michael van Praag: " Hij speelt in onze ledenraad een centrale rol, maar ik ken niemand van zijn statuur die zó met beide benen op de grond is blijven staan." En Pieter Bouw: "Dat hij zo'n doodgewone jongen is, heeft sterke kanten. Maar ook zwakke. Als je op topniveau meedraait, moet je je aan andere culturen kunnen aanpassen. Daar voelt Leo zich niet toe aangetrokken."

Bouw bedoelt: de glamourcultuur. Leo van Wijk zal nooit het Stan Huygens journaal in De Telegraaf opzoeken. Moet niets van party's en cocktails hebben. Weigerde mee te doen aan de VPRO televisieserie Topmannen. "Zonde van mijn tijd", vindt hij. "Ik gebruik publiciteit alleen als het in het belang van de onderneming is. Als het nodig is, weet ik jullie heus wel te vinden". Hij houdt zijn privé-leven gesloten. Bijna gegeneerd kan hij vertellen over dat recente uitstapje naar Terschelling met vrienden. Kwam er ineens een man op hem af: "U bent toch van de KLM?" Vreselijk vindt hij dat. "Leo voelt zich het meest op z'n gemak als hij na de wedstrijd gewoon met een pilsje over de club kan staan ouwehoeren", vertelt Michael van Praag. Het betekent dat Van Wijk, zowel in binnen- als buitenland niet een Mr. KLM is, zoals zijn beroemde voorgangers Albert Plesman of Sergio Orlandini. "Als persoon weten we eigenlijk maar heel weinig van hem, zegt Robert Sowter, luchtvaartspecialist bij het Engelse onderzoekscentrum Jane's World Airlines. , ,De KLM heeft een uitstraling als bedrijf. De topman is niet hun uithangbord. Maar ze zijn heel constant: financieel relatief gezond en met een duidelijke strategie." Daarmee bedoelt Sowter vooral dat alle grote airlines wel begrépen dat liberalisering moest leiden tot allianties, maar dat KLM de eerste was die het ook dééd. Pieter Bouw was de bedenker, Leo van Wijk hakte de knopen door.

Knopen doorhakken, daar houdt Leo van Wijk van. En graag hard en snel. "Voor een Weegschaal ben ik behoorlijk besluitvaardig." Dat was hij al toen hij nog niet eens de baas was. Benno Baksteen, tijdens het salarisconflict tussen piloten en KLM-directie voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers, herinnert zich hoe Van Wijk zijn stempel zette. "Wij hadden destijds een akkoord met Bouw en zijn collega Den Hartog, maar dat draaide hij doodleuk op eigen gezag terug. Hij was toen de jongste in het directieteam, maar al wel de machtigste."

Toch zouden vroeger maar weinig mensen hem de positie hebben toebedacht die hij nu bekleedt. Willem Schoevaart (81), het oudste Ajax-lid en archivaris van de club, zag Leo als kleine voet- en honkballer bij Ajax binnenkomen. "Een rustig jongetje, geen eerste-elftalspeler, maar wel fanatiek. Hij hoefde niet zo nodig op de voorgrond." Dat is nu, in Ajax' ledenraad, wel anders. Schoevaart: "Niet dat hij aandacht zoekt, maar als hij eenmaal praat, dan luistert iedereen." Van Praag: "Zijn kracht is dat hij emotionele voetbalzaken heel rationeel beschouwt."

Vroeger had hij last van verlegenheid. Op weg naar de top, zo vertelt hij zelf, heeft hij dat leren overwinnen. Hij moest wel. Als Van Wijk nu iets vindt, vecht hij met ziel en zaligheid. "Dan ben ik heel krachtig", geeft hij toe. , ,Hij is zó krachtig, hij slaat ons bijna dood", zeggen ze bij de Ondernemingsraad. Dat hoor je meer binnen de KLM. Tijdens een gesprek kan hij bijna bedreigend in zijn overtuigingskracht zijn. Als z'n argumenten niet aanslaan, wordt hij vlijmscherp. Toen Van Wijk voor het eerst leiding gaf, bij de vrachtafdeling, waarschuwde zijn toenmalige baas Willem Fluitsma al: " Het is duidelijk dat jij wilt werken met mensen die allemaal zijn zoals jij. Maar zo gaat 't niet in het leven." Dat heeft hij inmiddels wel geleerd. Hij accepteert nu tenminste dat emotionele argumenten het soms winnen van rationele. Maar hij laat de afhandeling van dat soort problemen ("Dat is niet m'n grootste kracht") graag over aan de directeur personeelszaken. Zijn driftbuien zijn legendarisch, al gebruikt hij die ook wel eens bewust als management tool. Baksteen: "Hij kan ontzettend uit z'n slof schieten, dan gaat het er echt heel agressief aan toe. Maar hij is wel fair. Als 't over is, draagt hij je niets na." En hoewel velen binnen de KLM vinden dat zij 'de luchtvaartsector' zijn in Nederland en niet 'het facilitaire' Schiphol, noemt Schiphol-directeur Gerlach Cerfontaine hem zeker niet arrogant: "Hij is geen manipulator en tegen mij, als nieuwkomer in de luchtvaart, altijd buitengewoon vriendelijk."

Sommige leden van de raad van commissarissen twijfelden bij zijn benoeming als president-directeur of hij wel de juiste man op de juiste plek was. "Er was toch het risico van een olifant in een porseleinkast", zegt een van hen. Zou hij niet ontactisch zijn voor 'Den Haag'? En had hij wel genoeg visie op het bedrijf? Was hij niet een beetje te vlak? Zijn voorganger Pieter Bouw was er niet bang voor. "Hij is een man die van buiten naar binnen denkt." Toen hij Van Wijk bij de vrachtafdeling onder zich had, zag hij al: "De meesten redeneerden: we hebben deze IT en wat kunnen we daar bij de vrachtafhandeling mee? Leo keek eerst naar de problemen en zocht daar de IT bij." Zelf op de plek van president- directeur richtte Van Wijk het executive management team (EMT) op, waarin de belangrijkste afdelingen zijn vertegenwoordigd. Die moeten elkaar beïnvloeden en informeren zodat de verkokering verdwijnt en de KLM een "lerende organisatie" wordt. " In dit bedrijf gaat het er toch vooral om dat de KL 641 ook vandaag de lucht weer ingaat", zegt Istha. "Men is niet gewend dat er steeds meer invloeden van buiten meespelen. Leo begrijpt dat de KLM dat niet meer kan negeren."

In een onderneming die decennialang gewend was dat Verkeer en Waterstaat deed wat de KLM voorschreef (Van Wijk: "Als onze mensen iets niet geregeld kregen in Den Haag, vonden we ze stakkers") vergt dat nogal een cultuuromslag. De hokjesgeest binnen de KLM is stevig verankerd en het EMT is dan ook geen doorslaand succes. "Iemand van passage denkt niet zo snel mee met iemand van de technische dienst. Daar is Leo wat naïef in", vertelt een KLM'er die anoniem wil blijven. Maar Van Wijk zelf ("Ik kan goed risico's overzien, hoor.") is ervan overtuigd dat de KLM uit de ivoren toren moet: "Het is een aanpassingsproces van jaren. Maar voor technocraten is geen plaats meer. We moeten mee met de wereld om ons heen." De wereld om de KLM heen is bijvoorbeeld de wereld van de politiek. Van Wijk bleek verrassend diplomatiek en goed in staat de publieke opinie te bespelen. Hij startte een "open dialoog". Bezocht Kamerleden en fractievoorzitters, wethouders en bewoners van omliggende gemeenten. De wereld van de KLM is ook de wereld van de milieuproblemen. Daarin kiest Van Wijk bewust een offensieve strategie: "Milieuproblemen moet je niet negeren, maar adresseren." Laatst, zo vertelt hij trots, pleitte hij op een conferentie van luchtvaartpresidenten in Rio de Janeiro nog voor belasting op kerosine. "Een mooi verhaal, maar ingegeven vanuit tactiek en niet vanuit overtuiging", zegt Wijnand Duyvendak van de Vereniging Milieudefensie. "Hij weet dat de KLM niet meer aan strengere milieunormen ontkomt, dus is het slim om publiekelijk het initiatief te nemen. Maar met ons heeft hij nog nooit een woord gewisseld."

Maar de wereld van de KLM is toch vooral de wereld van de allianties, de grote samenwerkingsverbanden van luchtvaartmaatschappijen. "Dat wordt van Wijks grootste bedreiging", zegt Robert Sowter van Jane's. "Niemand weet nog hoe deze mengvormen van cultuurverschillen moeten worden bestuurd. De effectiviteit moet zich nog bewijzen. Ik ben benieuwd of Van Wijk er écht in slaagt verschillende bedrijven als KLM en Alitalia verder te integreren."

Leo van Wijk is niet de man die een brok in z'n keel krijgt als hij in Jakarta of Los Angeles een blauwe KLM-Boeing 747 ziet landen. Overdreven passie voor het vliegen is hem vreemd. Er moet gemanaged worden. "Leiderschap is richting geven", zegt hij. "Maar ook vertrouwen hebben dat jouw eigen mensen het kunnen en ze dus de ruimte geven."

Houdt hij, lopende zo'n proces, die eigen mensen in de gaten?

Als door een wesp gestoken: "Wat dacht je? Er gebeurt hier níets zonder dat ik 't weet!"

( a d v e r t e n t i e s )