NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

GERWIN TAMSMA
Toen de roman De Naam van de Roos van de Italiaanse semioticus Umberto Eco overal ter wereld een plek hoog in de bestsellerlijsten veroverde, vroegen veel mediaevisten zich af hoeveel de gemiddelde lezer eigenlijk van het boek begreep. Immers, de historische en filosofische anekdotiek, de verwijzingen en de grapjes waarmee Eco zijn vuistdikke boek had volgestopt waren voor hen al zware kost, hoe moest een leek er dan iets van begrijpen? Zo herkenden de meeste lezers in Eco's held William of Baskerville wellicht nog wel een middeleeuwse Sherlock Holmes die geconfronteerd wordt met de praktische en filosofische problemen van Willem van Ockham en Averroës, maar het plaatsen van de naam van diens leerling, Adson van Melk, is nog van een heel andere orde.

Ook Eco, die zelf veel over de rol van de lezer in de (post)moderne cultuur heeft geschreven, verbaasde zich over het enorme succes van zijn boek, maar hij vindt dat elk literair werk zelf een soort lezer suggereert: niet noodzakelijk de ideale lezer die alles begrijpt, maar één die open staat voor het scala aan mogelijke interpretaties dat de tekst oproept. Het is dan ook niet vreemd dat Jean-Jacques Annaud (Seven Years in Tibet) zijn verfilming uit 1986 vooraf doet gaan door de opmerking dat het 'een palimpsest van de roman van Eco' betreft. Van de kijker wordt dus in ieder geval verwacht dat hij weet wat een palimpsest is: een stuk perkament waar de oorspronkelijke tekst uit is weggekrast, en een nieuwe overheen is geschreven. Het moet hier als excuus worden gezien. Geen verfilming, maar een herschrijving. De vier zeer gerespecteerde scenarioschrijvers - Andrew Birkin, Gérard Brach, Howard Franklin en Alain Godard - hebben eieren voor hun geld gekozen. De roman is teruggebracht tot een detective in een vreemde setting. Franciscaner monnik Baskerville (gespeeld door een als altijd arrogant geamuseerd kijkende Sean Connery) arriveert samen met zijn novice Adson van Melk (een piepjonge Christian Slater) in een afgelegen Benedictijner klooster voor een destijds cruciaal theologisch debat over de vraag of Jezus eigenaar was van de kleren die hij droeg. Bij aankomst blijken monniken op mysterieuze wijze om het leven te komen. Als modern man gaat William op onderzoek uit, terwijl de monniken menen dat de moorden het werk van de duivel zijn, en zelfs een teken van de naderende apocalyps. De voor filosofen en historici amusante plot betreft de aanwezigheid van het verloren gegane tweede deel van Aristoteles' Poetica dat handelde over de komedie. Een gevaarlijk boek in de ogen van sommigen, want 'de lach doodt de angst, en zonder angst is er geen reden om in God te geloven'.

De eruditie en de fantasie waarmee Eco de betoverde middeleeuwen tot leven bracht, vindt alleen vorm in de production design van Dante Ferretti. Diens decors in de studio's van Cinecítta in Rome en het klooster Eberbach in Duitsland, geven toeristen die verlaten kloosters en kerken hebben bezocht een idee hoe ze gebruikt werden. Veel acteurs zouden niet misstaan in een film van Fellini of lijken zo uit een schilderij van Jeroen Bosch gestapt. Maar - in Eco's termen - de door de film gesuggereerde kijker heeft het boek al gelezen, en staat open voor een gebrek aan helderheid en spanning. Annaud verdient lof voor de zorg waarmee hij zijn poging om de middeleeuwen te verbeelden heeft uitgevoerd, maar hij mist de humor van Eco. En net als de beroemde schrijver is hij helaas geen elegant stilist.

The Name of the Rose (Jean Jacques Annaud, D/F/It), zaterdag, RTL5, 20.30-22.55u.