NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Is de schrijver Günter Grass het prettig en nuttig provocerende geweten van de Duitse natie? Of is hij een allengs wereldvreemder criticaster, die met wilde beschuldigingen om zich heen slaat?

Door onze correspondent Michèle de Waard

BERLIJN, 21 JULI. De kleine Oskar blijft trommelen bij Günter Grass. Zodra de grote Duitse schrijver voor het voetlicht treedt, zorgt hij voor ophef. Net als Oskar Matzerath, de hoofdpersoon uit de Blechtrommel. Tien jaar geleden sprak Grass zich in scherpe bewoordingen uit tegen de Duitse hereniging. De deling tussen Oost- en West-Duitsland was de straf voor Auschwitz. Met de eenwording dreigde het Vierde Rijk te ontstaan, waarschuwde Grass, die van provoceren houdt. Zijn nieuwste boek Mein Jahrhundert, dat deze maand is verschenen, gaat opnieuw gepaard met tromgeroffel.

Ditmaal vergelijkt Grass de asielpolitiek van de regering van kanselier Gerhard Schröder met de etnische zuiveringen in Kosovo. Hij stelt de handelwijze van de Servische president Milosevic gelijk met die van de Duitse coalitie. Met één verschil: in Duitsland vinden de etnische zuiveringen "legaal" plaats. "Een of andere instelling beslist dat ongeliefde buitenlanders naar een bepaald land kunnen worden teruggestuurd. Dat is in feite de voortzetting van etnische zuivering", zegt Grass in een interview in het weekblad Focus.

De schrijver, afkomstig uit Danzig, nam ook de vorige regering van kanselier Helmut Kohl herhaaldelijk onder vuur over het asielbeleid - twee jaar geleden nog bij zijn toespraak voor de vredesprijs van Duitse boekhandels. In een lofzang aan de Koerdisch-Turkse schrijver Yasar Kemal, die de vredesprijs kreeg, veroordeelde Grass het Duitse beleid. Meer dan 4.000 vluchtelingen uit Turkije, Algerije en Nigeria, die van "niets crimineels" beschuldigd konden worden, zaten volgens Grass in kampen achter slot en grendel - in afwachting van hun uitzetting. Een "democratische gefundeerde barbarij", noemde Grass dit en herinnerde aan de Duitse wapens die in Turkije werden ingezet in de burgeroorlog tegen de Koerden.

Günter Grass is teleurgesteld dat de asielpolitiek door de nieuwe regering van SPD en Groenen niet is veranderd. Tenslotte heeft de 72- jarige schrijver vorig jaar voor de SPD nog campagne gevoerd in de voormalige DDR, waarin hij ook pleitte voor een meer liberale omgang met politieke vluchtelingen. "Voor sommigen is het toch hetzelfde, of ze uit Kosovo worden verdreven en worden doodgeslagen of uit Duitsland worden teruggestuurd naar Congo om daar te worden vermoord", zegt Grass.

De reacties liegen er niet om. Vond CDU-secretaris Peter Hintze dat Grass met zijn optreden bij de vredesprijs zijn "intellectuele dieptepunt" had bereikt, Otto Schily, SPD-minister van Binnenlandse Zaken, verwijt hem "groteske onzin" te verkondigen. De groene parlementariër Helmut Lippelt vindt dat een vergelijking van de asielpolitiek met etnische zuiveringen in Kosovo "veel te ver" gaat.

Ook de Duitse pers loopt tegen de schrijver te hoop. Grass' grober Unfug, schrijft de Berlijnse Tagesspiegel. De Frankfurter Allgemeine Zeitung stelt vast, dat Grass vooral graag en heftig polemiseert als er weer een nieuw boek moet verschijnen. De schrijver ondergraaft daarmee "de geloofwaardigheid van de literatuur inzake moraal".

De grote Grass ziet zich graag als advocaat van de 'kleine man'. Met zijn populistische waarheden heeft hij in binnen- en buitenland aanzien verworven. Maar in de loop der tijd is Grass volgens Die Welt steeds meer op zijn eigen Oskar uit de beroemde Blechtrommel (1959) gaan lijken, die op een dag besloot niet meer te groeien en de wereld steeds vanuit hetzelfde perspectief bekeek. Met dit verschil dat de commentator Grass de verteller Grass naar de achtergrond heeft gedrongen.

Zijn vorige boek Ein weites Feld over de Duitse revolutie van 1989 viel bij de recensenten helemaal niet in goede aarde. Destijds verweet Grass zijn critici "een gebrek aan niveau". Nu moet hij bitter vaststellen dat degenen, die Ein weites Feld met de grond gelijk maakten, eenzelfde hard oordeel vellen over zijn Jahrhundert-boek. Ook dit werk heeft een hevige controverse tussen literatuurcritici teweeg gebracht. De titel van het boek Mein Jahrhundert leek een belofte in te houden over het eigen leven van de politieke schrijver. Grass heeft zelf een bewogen leven achter zich. Zijn engagement voor de sociaal-democraten begon al in 1946 toen hij als 19-jarige uit gevangenschap kwam.

Maar slechts enkele van de honderd hoofdstukken in Mein Jahrhundert zijn autobiografisch. Het zijn tegelijkertijd de meest interessante delen van het boek - over zijn geboortejaar 1927 toen in Berlijn nog werd gedanst, over 1965 toen Grass campagne voerde voor Willy Brandt (Loblied auf Willy) en over de val van de Muur in 1989. En is Grass ook de dominee, die in 1992 het schokkende relaas aanhoort van de ouders, wier dochter jarenlang door haar eigen man bespioneerd blijkt te zijn? Het korte verhaal over de dissidente Vera Lengsfeld hoort tot de juweeltjes in het boek.

In het boek wordt een gebeurtenis uit ieder jaar als een journalistieke kroniek beschreven de ene keer door de bril van een arbeiderskind dat de revolutionair Liebknecht hoort, de andere keer door de bril van de moeder wier zoon radicaliseert aan de vooravond van Hitlers machtsovername.

Hoewel niet altijd duidelijk is wie vertelt en sommige fictieve dialogen hun doel voorbij schieten, geeft het boek een impressie van 'de wereld volgens Grass'. Opnieuw zijn de Duitse critici vernietigend in hun oordeel. Waarom is van dit Eeuwboek niets terechtgekomen, vraagt Ulrich Greiner, de kunstcriticus van Die Zeit zich af. "Omdat Grass het allang geschreven heeft", en hij verwijst naar de Blechtrommel. Ook Der Spiegel had liever een groot autobiografisch boek aangetroffen. "Maar Grass wilde meer en bereikte minder."

Toch veegt niet iedereen de vloer aan met dit werk van Grass, die wel is omschreven als de laatste Duitse grote intellectueel, die nog in de politieke arena bokst. "Daar mag je van houden of je mag het veroordelen. Maar je kunt niet om hem heen. Grass lokt met zijn werken reacties uit. Van welke schrijver kan dat nog worden gezegd?", schrijft Peter Glotz, publicist, wetenschapper en partijgenoot van Grass.

( a d v e r t e n t i e s )