NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De hele krant op NRC's Webeditie voor het buitenland
(open tot 20 juli)

Maandag wordt Sergej Chroesjtsjov, zoon van wijlen Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov, Amerikaans staatsburger. "Natuurlijk heeft dit een symbolische betekenis", zegt de 64-jarige raketgeleerde en historicus.

Door onze correspondent JUURD EIJSVOOGEL

PROVIDENCE, 9 JULI. In het Amerikaanse stadje Providence, in Rhode Island, speelt zich maandag een kleine epiloog bij de Koude Oorlog af. Dan legt Sergej Chroesjtsjov, zoon van Nikita Chroesjtsjov, de vroegere Sovjet-leider, de eed af die hem de Amerikaanse nationaliteit bezorgt.

Zo'n veertig jaar geleden pochte zijn vader eens tegen Richard Nixon, toen vice-president: "Jullie kleinkinderen zullen in een communistisch Amerika leven." Bij een andere gelegenheid voorspelde Chroesjtsjov: "We zullen jullie begraven." Het is, zoals bekend, allemaal anders gelopen.

Sergej Chroesjtsjov, die zijn vader op veel reizen vergezelde en hem later hielp bij het schrijven van zijn memoires, werkt sinds 1991 bij het Instituut voor Internationale Studies van de befaamde Brown University in Providence. Hij doceert er over de vroegere Sovjet-Unie en kan er zich wijden aan zijn levenswerk: meer begrip te kweken voor zijn in 1971 overleden vader. Het leven in Amerika beviel Chroesjtsjov en zijn vrouw Valentina Golenka zo goed, dat ze besloten om te blijven en de Amerikaanse nationaliteit aan te nemen. Ze wonen nu in een oer- Amerikaanse suburb, ze hebben twee Amerikaanse auto's (een Buick en een Pontiac) en ze doen boodschappen bij de Mall. CNN vatte het nieuws triomfantelijk samen met de woorden: A Cold War kid embraces the American dream.Met zijn grote, ronde hoofd, dat aan de randen voorzien is van wat wit krullend haar, lijkt Sergej Chroesjtsjov (64) sterk op zijn vader. Zijn kantoor is een piepklein zolderkamertje, waar hij iedere middag naar het Russische televisienieuws kijkt. De muren hangen vol foto's: Sergej tussen senator Edward Kennedy en John F. Kennedy Jr., respectievelijk de broer en de zoon van Nikita Chroesjtsjovs grote tegenspeler in de Cuba-crisis. De Sovjet-leider op een omslag van Life, terwijl hij tijdens zijn historische reis door Amerika, in 1959, lachend poseert met een Amerikaanse maïskolf. En Sergej als hoofd van een ontwerpbureau voor raketten, terwijl hij een onderscheiding ontvangt van Leonid Brezjnev, de man die zijn vader afzette en opvolgde. De naturalisatie is in de Amerikaanse media begroet als een symbool van de triomf van het Westen in de Koude Oorlog. "Dat kun je niet voorkomen", zegt hij met een zwaar Russisch accent. "Natuurlijk heeft dit symbolische bete kenis, maar daarvoor moet je iets dieper kijken. De Koude Oorlog is niet voorbij omdat het Westengewonnen heeft, maar omdat wij in de Sovjet-Unie beseften dateen centraal geleide economie minder effectief is dan een markteconomie. Daarmee nam het volk van de Sovjet-Unie de basis van de Koude Oorlog weg."

'Chroesjtsjov haatte Amerika niet'

"De symboliek van mijn Amerikaanse staatsburgerschap is niet wie er gewonnen of verloren heeft, maar dat de Koude Oorlog echt voorbij is. Je kan nu zowel hier als daar leven, je kan kiezen, je kan reizen." Toen een Amerikaanse journalist hem onlangs vroeg wat zijn vader wel niet van zijn stap zou denken, antwoordde Chroesjtsjov spottend: "Vraag het hem maar." Nikita Chroesjtsjov zag zowel goede als slechte kanten van Amerika, zegt zijn zoon. "Ik vergezelde hem op zijn Amerikaanse reis, in 1959. Daarvóór waren we in Engeland geweest. Daar drong al tot ons door dat de mensen in het Westen een beter leven leidden dan we hadden verwacht. Mijn vader vond de Amerikaanse huizen te gammel, als lucifersdoosjes, maar de supermarkten vond hij een goed idee. En hij was onder de indruk van de landbouwproduktie. Wie denkt dat hij Amerika haatte heeft ongelijk. Zijn uitspraak 'we zullen jullie begraven' wordt ook vaak verkeerd begrepen. Hij bedoelde daar niets agressiefs mee. Hij wilde alleen zeggen: het kapitalisme zal uit zichzelf ten ondergaan, en dan zullen wij het begraven."

Begin jaren zestig begon partijleider Chroesjtsjov, zegt zijn zoon, te beseffen dat er iets grondig mis was met de effectiviteit van gecentraliseerde economieën. "Hij realiseerde zich dat we verantwoordelijkheid moesten decentraliseren. Maar in 1964 werd hij afgezet en Breznjev was totaal niet geïnteresseerd in de hervormingen die noodzakelijk waren. Er kwam dus weinig van terecht. Eind jaren zeventig zagen de meeste mensen wel in dat we niet met kapitalistische economieën konden concurreren. En toen Gorbatsjov aan de macht kwam probeerde hij het oude idee van decentralisatie nieuw leven in te blazen. Maar het werd een chaos."

Sergej Chroesjtsjov beschrijft de Koude Oorlog vooral als een strijd tussen twee economische ideeën. Maar gaat de voormalige communist daarmee niet voorbij aan allerlei ideologische verschillen tussen de communistische en de Westerse wereld, aan de schendingen van de rechten van de mens in de communistische landen, de enorme inperking van persoonlijke vrijheden? "Ik betwist niet dat het Westen democratisch was en de communistische wereld niet", zegt hij. "Maar daar draaide de Koude Oorlog niet om. Rusland is nog steeds niet democratisch, en de Koude Oorlog is voorbij. Het ging allemaal om de effectiviteit van de economische systemen."

Chroesjtsjov zegt dat hij zich niet herinnert hoe zijn vader, die jarenlang een trouwe volgeling van Stalin was geweest, na Stalins dood besloot om diens terreurbewind aan de kaak te stellen. "Ik was nog te jong, en teveel in andere dingen geïnteresseerd. Ik geloofde in Stalin. Ik was net zo geschokt als iedereen over de zogenoemde "geheime toespraak" over Stalins misdaden die mijn vader in 1956 hield voor het twintigste partijcongres. Maar ik heb nooit begrepen hoe mensen Stalin nog als een groot leider konden beschouwen, en sommigen doen dat nog steeds, nadat hij ontmaskerd was."

Als aspirant-Amerikaan wil Chroesjtsjov geen onaardige dingen zeggen over zijn nieuwe landgenoten. Maar hij heeft geen goed woord over voor de Amerikaanse plannen om een omvangrijk en kostbaar systeem te ontwikkelen om met raketten binnenkomende, vijandelijke raketten te onderscheppen. "Niemand kan zich voorstellen dat ook maar één land zo gek zal zijn om een raket op de Verenigde Staten af te vuren. De vergelding zou vernietigend zijn. Maar Ronald Reagan geloofde in een soort grote, beschermende paraplu, en dat idee wordt nu opnieuw uitgetest. Ik vind het heel gevaarlijk, niet omdat het het nucleaire evenwicht verstoort, maar omdat Amerika de economische concurrentie met zijn rivalen in Europa en Azië niet aankan als het hieraan zijn geld besteedt." "Europeanen hebben leren leven met vijanden aan hun grenzen. Daarom is het Europese denken niet zo gefixeerd op technische staaltjes van militair vernuft, maar meer op de politiek en de besluitvorming van vijandige leiders. Amerikanen zijn altijd beschermd geweest door twee oceanen. De gedachte dat er raketten op hen gericht zijn kunnen ze niet verdragen. Daarom liep de Cuba- crisis in 1962 ook zo hoog op (toen Chroesjtsjov nucleaire raketten op Cuba liet plaatsen, red.)."

In de Verenigde Staten heerst nog altijd groot onbegrip over Rusland, zegt Chroesjtsjov. Zelfs plaatsvervangend minister van Buitenlandse Zaken Strobe Talbott, die als journalist in Rusland woonde en die de memoires van zijn vader vertaalde, begrijpt het land volgens Chroesjtsjov niet goed. "Ik wil het Amerikaanse Rusland-beleid niet bekritiseren, ik ben overtuigd van de goede bedoelingen. En Talbott is een vriend. Maar ik ken hier maar één iemand die Rusland echt begrijpt en dat is Henry Kissinger."

"Buitenlandse politiek bestaat hier al te vaak uit het verspreiden van een heel simpel idee", zo verduidelijkt Sergej Chroesjtsjov. "Men zegt dan tegen een land: volg dit voorbeeld, dan zal je succes hebben. En als het succes onverhoopt uitblijft, dan wijst men snel een politicus in dat land aan als de grote boosdoener. De Russische manier van denken is heel anders dan de Amerikaanse. Je kunt in Rusland niet in één keer het Amerikaanse soort democratie introduceren, want het land heeft daar in zijn hele geschiedenis geen ervaring mee opgedaan. Rusland is geworteld in de Byzantijnse idee van een goedwillende leider, niet in het Romeinse recht. Ik geloof dat democratie in Rusland onvermijdelijk is, maar het zal decennia en decennia duren voor we zover zijn."

Over Rusland maakt Chroesjtsjov zich dan ook ernstig zorgen. "Het land is in een gevaarlijke situatie beland. Jeltsin is zo'n zwakke leider, dat je niet kan voorzien wat voor figuur straks uit het niets opduikt en de macht grijpt. Lenin heeft op dezelfde manier geprofiteerd van de zwakte van tsaar Nicolaas II. Er zijn de afgelopen jaren wel dingen verbeterd: we kunnen het land uit, we kunnen zeggen wat we willen, er is persvrijheid. Maar het is allemaal veel minder dan we gehoopt hadden."

Dat hij voor president Boris Jeltsin heeft gestemd noemt Chroesjtsjov "mijn grootste fout". Zal hij straks als Amerikaan deelnemen aan de verkiezingen? " Ik weet het nog niet. Stel je voor dat ik het weer fout doe en opnieuw zo'n onverlaat aan de macht breng?"

( a d v e r t e n t i e s )