NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Paars II worstelt met grenzen aan de groei

Het eerste parlementaire jaar van het tweede kabinet Kok zit erop. Tijd om een eerste balans op te maken.

Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES

DEN HAAG, 2 JULI. Het tweede kabinet-Kok is een kabinet dat woord houdt. Het doet wat het aankondigt. Met de Miljoenennota 1999 en de Troonrede als 'ijkpunt' kan worden vastgesteld dat het kabinet in het gisteren afgesloten parlementaire seizoen vrijwel alles ter hand heeft genomen wat het vorig jaar op Prinsjesdag in het vooruitzicht heeft gesteld.

De heersende indruk is een andere. In de afgelopen maanden mei en juni is de paarse coalitie van affaire naar affaire gestruikeld. In de maanden daarvoor leek het kabinet te verkeren in de verlammende greep van oude kwesties als Srebrenica, Bijlmerramp en Schiphol. Aan de Miljoenennota en Troonrede valt een lijst te ontlenen met dertig plannen die mogen worden gerekend tot de prioriteiten van Kok-II. Wat heeft het kabinet beloofd? Wat is ermee gebeurd in het afgelopen seizoen?

De Top-30 van de tweede paarse coalitie valt ruwweg in te delen in drie categorieën: minder, meer en anders. Het is een prozaïsche indeling die past bij het 'lage profiel' van het kabinet. Vorig jaar zomer, bij de formatie, is het de coalitiepartners niet gelukt hun gemeenschappelijke ambitie in één motto samen te vatten. De in de coalitie ingebakken spanning tussen individuele vrijheid en solidariteit bleek niet te overbruggen met een eenduidige boodschap. Het kabinet opereert derhalve "in het teken van duurzaamheid, stabiliteit en samenwerking" (Troonrede). Het streeft ernaar " de juiste balans te vinden en te bewaren in de alom aanwezige dynamiek" (Regeringsverklaring). En zo meer.

Aan dynamiek geen gebrek: Schiphol, files, broeikasgassen, mestoverschot, medicijngebruik, volle wachtkamers in ziekenhuizen, overvolle asielzoekerscentra - het kabinet is verwikkeld in een taaie strijd om 'grenzen aan de groei' te stellen. Eenvoudige oplossingen binnen één kabinetsperiode zijn niet voorhanden. Veel groeicijfers laten zich nauwelijks afremmen. Het aantal vertrekkende en aankomende vliegtuigen op Schiphol is de afgelopen jaren met ten minste 20.000 per jaar toegenomen. De totale lengte van de files op de Nederlandse wegen is verdrievoudigd sinds halverwege de jaren tachtig. De kosten van medicijngebruik stijgen jaarlijks met meer dan 10 procent. De groeicijfers zijn tot nu toe niet of nauwelijks beïnvloed door harde politieke ingrepen. Een beslissing over de groei van de luchtvaart heeft het kabinet voor zich uitgeschoven tot eind dit jaar. Intussen wordt voor het derde achtereenvolgende jaar gedoogd dat Schiphol de wettelijke geluidsnormen overschrijdt. De plannen voor de invoering van rekeningrijden in de Randstad, door Kok-I nog gepresenteerd als hét wapen tegen files, zijn inmiddels flink uitgekleed. Rekeningrijden moet nu eerst bij één van de vier grote steden worden ingevoerd. Geen enkele stad heeft zich al aangemeld bij minister Netelenbos.

Een harde sanering van de varkenssector, ter bestrijding van het mestprobleem, is op een mislukking uitgelopen. Minister Apotheker probeerde het mestprobleem soepeler op te lossen dan zijn voorganger Van Aartsen, maar bezweek onder het 'varkensdossier'. Zijn opvolger Brinkhorst stelt weer zware ingrepen in het vooruitzicht (ook bij kippen en koeien), maar vooralsnog is hij gevangene van slepende juridische procedures.

Beperking van de uitstoot van broeikasgassen wil ook al niet vlotten. Nederland heeft zich bij het (nog maar door weinig landen geratificeerde) Verdrag van Kyoto verplicht tot een reductie met 6 procent in 2010 ten opzichte van 1990. Deskundigen betwijfelen of dat haalbaar is, gezien de aanhoudende forse economische groei.

Beteugeling van de kosten voor medicijngebruik stuiten van oudsher op grote weerstand bij de farmaceutische industrie. Kabinet en verzekeraars hebben nu met huisartsen afgesproken dat zij minder en bewuster medicijnen gaan voorschrijven, in ruil waarvoor huisartsen extra geld krijgen om praktijkassistenten aan te stellen. Het moet worden afgewacht of dat zal leiden tot wezenlijke daling van de medicijnconsumptie.

Het opvangen van asielzoekers moet beheersbaar worden gemaakt door een nieuwe Vreemdelingenwet en door strenger optreden tegen uitgeprocedeerde vreemdelingen. De effecten laten zich moeilijk voorspellen.

Vorig jaar, in verkiezingstijd, beloofden de paarse partijen dat hun tweede coalitie een 'investeringskabinet' zou worden. Het vorige kabinet had al veel werk gemaakt van plannen voor nieuwe infrastructuur. Minister Netelenbos kon afgelopen najaar, als bekroning daarvan, een ambitieuze lijst presenteren met nieuwe (water)wegen en spoorlijnen die de komende tien jaar worden aangelegd: een investering waarmee bij elkaar zo'n 70 miljard gulden is gemoeid. Paars-II wil ook, nadrukkelijker dan het vorige kabinet, investeren in de steden. Daarvoor is een vijftiende minister aan het kabinet toegevoegd.

Maar het nieuwe kabinet zou niet alleen in hardware investeren. Ook de 'kwaliteit van de samenleving' moet een impuls krijgen: het onderwijs, de zorg, de veiligheid van de burgers. Met veel van deze goede voornemens wil het onder Paars-II nog niet erg vlotten. Het aantal plaatsen voor kinderopvang zou deze kabinetsperiode worden verdubbeld. Die toename zal vooralsnog bij circa driekwart blijven steken. De vorige minister van Onderwijs, Ritzen, had beloofd dat in 2001 één computer beschikbaar zou zijn voor iedere tien leerlingen. Zijn opvolger, Hermans, komt naar verwachting niet verder dan één computer per twintig leerlingen. De klassen in het basisonderwijs zouden kleiner worden: van gemiddeld 27 naar 21 leerlingen in deze kabinetsperiode. Nu al staat vast dat dat niet wordt gehaald. Vooral in de steden heerst een nijpend tekort aan leraren. Personeelsgebrek is ook een taai probleem in de thuiszorg en in verpleeghuizen. Weliswaar is hiervoor deze kabinetperiode twee miljard gulden extra uitgetrokken, maar nieuw personeel blijkt niet eenvoudig 'te koop' in een sector waarin hoge werkdruk gepaard gaat met relatief lage salarissen. En ook gezocht: ruim drieduizend nieuwe agenten. Ook dat valt door krapte op de arbeidsmarkt niet eenvoudig te realiseren.

Regeren is niet alleen een kwestie van afremmen en stimuleren. In een land met een oude traditie in collectief bestuur is het ook zaak dat "burgers (...) en maatschappelijke organisaties bij besluitvormingsprocessen worden betrokken" (Regeerakkoord). Dit poldermodel doet zijn werk bij een serie nota's waarin het kabinet probeert te komen tot ingrijpende verbouwingen: in de sociale zekerheid, op de arbeidsmarkt, in de krijgsmacht, het binnenlands bestuur, het platteland, de ruimtelijke ordening, ontwikkelingssamenwerking, cultuurbeleid, etc.

Vrijwel alle bewindslieden hebben inmiddels hun eigen 'praatstuk' op tafel gelegd waarin wijdse verten tot ver in de volgende eeuw worden geschetst. De ene nota is concreter dan de andere. Minister Herfkens snijdt fors in de lijst met landen waaraan Nederland rechtstreeks ontwikkelingshulp geeft. Het waren er 118 onder minister Pronk, het worden er minder dan twintig. Staatssecretaris Van der Ploeg had ook een idee: 3 procent minder subsidie voor culturele instellingen die onvoldoende 'nieuw publiek' (minderheden, jongeren, etc.) weten te trekken. De Tweede Kamer heeft afgelopen week een streep door die rekening gehaald.

Tegen verschillende nota's van Kok-II wordt ingebracht dat ze van weinig visie getuigen. Dat geldt in het bijzonder voor de twee grote nota's die de bewindslieden van Sociale Zaken hebben geproduceerd. De ene nota behandelt de verdere privatisering en reorganisatie van de sociale zekerheid ('één loket'). De andere wil bevorderen dat moderne burgers hun carrière en zorgtaken beter op elkaar kunnen afstemmen. Over beide nota's toont de Tweede Kamer zich teleurgesteld: te veel compromissen, te weinig heldere keuzes - en dat terwijl het kabinet bij zijn aantreden nog klare taal had beloofd. In plaats daarvan gaan de bewindslieden met hun plannen eerst weer een rondje langs de velden maken, om daarna met omlijnder plannen bij de Kamer terug te keren. Op zoek naar 'draagvlak' zijn ook twee andere kabinetsnota's in het overlegcircuit gebracht. Minister De Grave (Defensie) heeft het afgelopen half jaar een 'Strategische Toekomstdiscussie' laten voeren ter voorbereiding van een nieuwe Defensienota. Minister Pronk heeft een document het land ingestuurd als voorzet voor de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening. De discussie daarover mag zelfs een heel jaar duren.

Aan losse plannen geen gebrek. Maar wat is hun onderlinge verband, wat is de leidende gedachte van Kok-II? Die vraag werd al gesteld bij het aantreden van het kabinet en is aan het einde van het politieke seizoen in volle omvang teruggekeerd. Met name de fractieleiders van de PvdA en D66 in de Tweede Kamer hebben het kabinet - na alle incidenten en nervositeit van de afgelopen weken - uitgedaagd na het zomerreces een Prinjesdag-plus te verzorgen: met een visionaire Miljoenennota en een inspirerende Troonrede. De minister-president heeft nog geen blijk gegeven van enthousiasme voor deze suggestie. Tweede- Kamervoorzitter Van Nieuwenhoven heeft gisteravond kort na half elf het zomerreces van de Tweede Kamer ingeluid. Het reces van de Kamerleden duurt tot dinsdag 31 augustus. Het kabinet werkt door tot en met vrijdag 16 juli. De laatste twee weken van juli en de eerste van augustus gaan ook de meeste bewindslieden met vakantie. Het kabinet stelt voor de vakantie de rijksuitgaven vast en daarna, eind augustus, de inkomsten voor de begroting van het jaar 2000. Prinjesdag valt dit jaar op dinsdag 21 september. De Tweede Kamer kan het reces voor spoedeisende zaken onderbreken. De Eerste Kamer vergadert volgende week voor de laatste maal voor de zomer en keert begin september terug.

Dertig paarse prioriteiten

Uit de Miljoenennota en de Troonrede, waarmee het tweede kabinet-Kok op 15 september 1988 zijn opwachting maakte, kunnen de volgende dertig 'prioriteiten' worden gedestilleerd.

( a d v e r t e n t i e s )