NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Een nieuw balkon voor Amsterdam

De Zuidas wordt de komende twintig jaar het prestigeproject voor Amsterdam. Architect Pi de Bruijn gaat deze nieuwe 'stad' vormgeven.

door Max van Rooy

Een jonge vrouw slaat golfballetjes op het grasgroene dak van een wolkenkrabber. Verderop is de kunstijsbaan met de eeuwige kerstboom op Rockefeller Plaza in New York te zien. Dan verschijnt, ook op Manhattan - in de buurt van Wallstreet - een zonovergoten bomenplein met pauzerende werknemers, vooral mannen. Zij hebben hun colbertjes uitgetrokken en zitten op luchtige Franse tuinstoeltjes die ook als tafeltjes voor hun papieren lunchzakken dienen.

De stemmingsvolle beelden zijn afkomstig uit het Masterplan voor de Amsterdamse Zuidas. Op dezelfde grootstedelijke wijze moet straks het leven en het werk zich afspelen in de nieuwe parkstad die gaat verrijzen rond het World Trade Centre, op de strook tussen de RAI en het complex van de Vrije Universiteit. In de toelichting bij het plan staat dat veertig jaar nodig is om de meest toppige van alle Nederlandse toplocaties, op een voorbeeldige manier te bebouwen en in te richten. Maar veertig jaar is te lang, heeft de wethouder van ruimtelijke ordening Duco Stadig onlangs laten weten. De Nederlandse Spoorwegen willen tijdig de hogesnelheidstreinen uit Frankrijk, Engeland en Duitsland op het station Zuid/WTC kunnen ontvangen. En klemmender is dat de bankiers van ABN AMRO en ING, die op de Zuidas hun internationale hoofdkantoren bouwen, niet gedurende veertig jaar in een bouwput wensen te verkeren. Reden voor de wethouder om er bij de ontwikkelaars op aan te dringen de omvangrijke transformatie van het ruim drie kilometer lange gebied in de helft van de voorgenomen tijd te voltooien.

Twintig of veertig jaar, voor architect en stadsontwerper Pi de Bruijn (1942) - hij werd het meest bekend met de uitbreiding van de Tweede Kamer - betekent de Zuidas het meest grootse werk van zijn loopbaan. Hem is gevraagd de nieuwe stad vorm te geven en hij gelooft dat de Zuidas net zo indrukwekkend kan worden als de historische Amsterdamse grachtengordel.

Oude centrum

De Bruijn: "Driehonderd jaar geleden heeft de zeehaven tot een prachtige stad geleid, het Amsterdam van de zeventiende eeuw. Nu zijn het de luchthaven en de spoorhaven die samen een dynamische plek creëren. Deze binnenstadshaven kan tot een nieuw centrum leiden dat met de Noord-Zuidlijn vijf minuten van het oude centrum verwijderd is."

Waar straks dat nieuwe grootstedelijke hart zal kloppen, waar op het groene wolkenkrabberdak zal worden gegolfd, razen nu de auto's over de A10. Of zij staan er in de file. Samen met een bundel veelsoortige spoorlijnen vormen de snelwegen een honderd meter brede barrière die het gebied op een hooghartige manier terroriseert. Alleen heel grote gebouwen als het WTC zijn enigszins tegen het grove, infrastructurele geweld opgewassen. Maar de ideologen van de Zuidas - naast Pi de Bruijn speelt de energieke directeur Siwart Kolthek een stuwende rol - willen dit geweld niet bedwingen met nog meer van dit soort immense, gebouwde incidenten. Hoewel even de indruk van het tegendeel wordt gewekt met het bijna voltooide hoofdkantoor van de ABN AMRO, gelegen tegenover het WTC aan gene zijde van 'de dijk', zoals de barrière wordt genoemd. Dit elegant geproportioneerde ensemble naar ontwerp van de Amerikaanse architect H. Cobb - bouwkosten 600 miljoen gulden - is met verschillende torens en aaneengeschakelde laagbouwvleugels een stadswijk op zichzelf. Gebouwde buren die het grijsblauwe bolwerk ook maar enigszins te na komen, worden niet geduld. Dat zie je direct. Het is deze houding waardoor de tribunes, de doelpalen, de scheefstaande cornervlaggetjes op de velden van S.C. Buitenveldert aan de voeten van de machtige bankgigant, zo onbeschrijflijk aandoenlijk worden.

De Bruijn, verontschuldigend: "Het ABN AMRO-gebouw stamt van vóór onze stedenbouwkundige visie en valt dus uit de toon. Wij willen een mooie, compacte en samenhangende stad maken. Dat kan alleen als de dijk met al die infrastructuur verdwijnt. De A10 moet onder de grond en ook de spoor- en metrolijnen. De dijk moet in een dok verzinken, dat is de voorwaarde om een highvoltage stad te kunnen bouwen, een magneet met een hoog bouwvolume. Het verschil tussen dijk en dok is het verschil tussen een bedrijfspark en een levendig stuk stad, het verschil tussen een verzameling vastgoed en cultuur."

Door het gehamer op de Zuidas als de meest ideale vestigingsplaats van Nederland voor het internationale bedrijfsleven, leek de dreiging groot dat tussen Amsterdam en Schiphol een soort La Défense zou ontstaan. Deze hoogwaardige kantoorlokatie in de periferie van Parijs en in de historische as van de Arc de Triomphe heeft weliswaar bezienswaardige architectuur opgeleverd, maar veel meer dan een veredeld bedrijvenpark is het geïsoleerde stadsdeel nooit geworden. Buiten werktijd is het hier doods en koud.

Het is waarschijnlijk dat de Zuidas deze plagen bespaard zal blijven. Juist door de beroerde ervaringen met 'monofunctionele werklocaties' - alleen de term doet al gruwen - is ervoor gekozen om naast werkgelegenheid ook substantiële ruimte te maken voor wonen en ontspanning. Dit alles met de gedachte dat een culturele stad niet anders dan een multifunctionele stad kan zijn.

Stimulans

Dat een groot deel van het plangebied zich uitstrekt tussen de Strawinskylaan en de Mahlerlaan beschouwt Pi de Bruijn als een extra stimulans om vooral de harmonie in de nieuwe stad nauwlettend in de gaten te houden. Werkelijk van invloed op zijn ontwerpwijze is de stedenbouwkundige erfenis die hij aan weerszijden van de Zuidas ontmoet. De Bruijn: "Wij moeten een stad bouwen tussen het Amsterdam Zuid van Berlage en het Buitenveldert van Van Eesteren. Dat is geen eenvoudige opgave. Deze wereldberoemde creaties van twee Amsterdamse stedenbouwkundige grootmeesters zijn min of meer elkaars tegenpool. In Zuid gaat het om de vormgeving van stedelijke blokken. Met de principes van het barokke stadsontwerp heeft Berlage een elegante compositie gemaakt, een hiërarchisch stelsel van lanen, pleinen en straten. In het Buitenveldert van Van Eesteren heerst het functionalisme. Dat wil zeggen via strokenbouw de nadruk op licht, lucht, ruimte en groen. Bovendien was toen de collectivisering van de grond verregaand doorgevoerd, het private werd slechts hier en daar gedoogd. De Zuidas moet de rijkdom aan vormen en ideeën van Amsterdam als geheel laten zien. Een stedenbouw die is gebaseerd op de gelaagdheid van de geschiedenis van het bestaande, waaraan wij een nieuwe, hedendaagse dimensie kunnen toevoegen. Wat mij dan het meest interesseert is het toekomstig evenwicht tussen individu en collectiviteit, tussen het private en het publieke."

Stedebouwkundig zal de Zuidas meer aansluiten bij Berlage dan bij Van Eesteren, zegt Pi de Bruijn. De nieuwe stad moet 'Het balkon van Amsterdam Zuid' worden. Op de vraag wat er straks op dat balkon allemaal te beleven valt, volgt een bevlogen college. De Bruijn wijst op de parallellen met de Potzdammer Platz in Berlijn waar de Italiaanse architect Renzo Piano een totaal verkommerde plek nieuw leven heeft gegeven. De Zuidas heeft weliswaar een grotere schaal, maar de principes die Piano heeft gevolgd, wil De Bruijn ook omarmen. Dat wil zeggen: op het betonnen maaiveld een horizontale 'plint' van vijfentwintig dertig meter met daarboven 'hoge accenten', torens die tot tachtig honderd meter kunnen reiken, afhankelijk van het dictaat van Schiphol.

Ondanks de grote bouwdichtheid zal de stad een groene indruk maken. Een van de mooiste parken van Amsterdam, het Beatrixpark, wordt vergroot en moet aansluiting vinden bij de sportterreinen van AFC, de enige voetbalclub die in de groene bufferzone mag blijven zitten waar hij zit.

Rondvaartboot

Water als ontwerpinstrument is tegenwoordig razend populair. Dus wordt de waterstructuur van Berlage met nieuwe takken uitgebreid. Ook aanlokkelijk voor rondvaartboten. Het is een ijzeren wet in Amsterdam dat wijken die onbereikbaar zijn voor rondvaartboten, eigenlijk niet bestaan.

Pi de Bruijn maakt zich het meeste zorgen over de plint. Niet over de vormgeving; voor de nieuwe stad zullen de beste architecten worden aangetrokken. Het grote probleem is om de gewenste publieke bestemming te vinden voor de onderste twee bouwlagen. In de plint moeten niet alleen café's, restaurants en reguliere winkels komen, maar ook voorzieningen die aansluiten bij instellingen en bedrijven in de buurt, bij de Rai, de Rietveld Academie, de VU, Sotheby's, de vele scholen. Pi de Bruijn: "Ateliers en studio's kunnen in de plint komen. Een duikschool zou leuk zijn. Zo'n grote, transparante cilinder waarin je de duikleerlingen onder water ziet. Een kleine dierentuin als in Central Park in New York, zou ik ook toejuichen. In de Zuidas moeten stapelingen van de natuur mogelijk zijn, la het paviljoen dat MVRDV heeft ontworpen voor de wereldtentoonstelling in Hannover. Water en bomen op de verdiepingen. Parken en tuinen niet alleen op het maaiveld, maar ook op plus dertig meter."

De gedachtenvlucht van Pi de Bruijn landt op de Minerva-as die van noord naar zuid de nieuwe stad doorsnijdt. Berlage had bij zijn Plan Zuid uit 1915 de Minervalaan een rol toegedicht als een grootsteedse, levendige winkelstraat. Aan de noordzijde ging de brede laan van start met een cultuurplein waar hij een monmumentaal gebouw voor de Rijksacademie voor beeldende kunsten situeerde. Aan de zuidzijde werd de as afgesloten door het Zuiderstation dat hij een even monumentaal voorplein gaf. Van deze grootse boulevard kwam niet veel terecht. Het Zuiderstation werd geschrapt en op de plaats van de Rijksacademie werd in 1962 het Hilton Hotel gebouwd. De Minerva-as liep halverweg stuk op een houten fietsbrug over het Zuider Amstelkanaal.

De Zuidas-ontwerpers willen de grootstedelijke boulevard alsnog aanleggen, nu als een snoer van afwisselende ruimtes. De plek waar Berlage het Zuiderstation tekende, smeekt om een groots accent. Tot nu toe staat in de plannen dat hier een 'hotelcity' zal komen. Gelukkig komt Pi de Bruijn zelf al weer met een ander voorstel. Zou het niet aantrekkelijk zijn om de Minerva-as af te sluiten met een kunsthal? "Een tentoonstellingsgebouw waar al die grote banken en bedrijven die op de Zuidas neerstrijken, ABN AMRO, de ING ook hun eigen kunstcollecties kunnen laten zien." Een vondst. Zet aan het zuideinde van de Zuidas een Kunsthal neer die zo magistraal is van architectuur, dat de ellendige woonkazernes aan de Boelelaan waarop de Minerva-as te pletter loopt, zich doodschamen voor hun eigen lelijkheid en smeken om te mogen worden afgebroken.

( a d v e r t e n t i e s )