NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

In het gareel

Zhimin Tang was in 1989 honger- staakster op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking. Vorige week begon ze een sentimental journey van 's Hertogenbosch naar het Moederland. Het NAVO- bombardement op de Chinese ambassade in Belgrado veranderde het decor. 'De nieuwe generatie studenten laat zich door de Communistische partij misbruiken.'

Frénk van der Linden

SNachts, in het zuidelijke gehucht Afang, op vijf dagen reizen van Peking, mompelt een moeder vaak de koosnaam van haar kind: Innerlijke Schoonheid in de Morgenzon. Nachtmerries vol verlangen en angst zijn het. Want hoe rustig, hoe sterk, hoe wereldwijs dochter Zhimin Tang ook mag zijn, zij beseft niet dat de Communistische partij zich gedraagt 'als een tijger die nooit uit zijn huid zal stappen'.

Maar de dochter wil zich niet uit de Volksrepubliek laten weghouden door de erfgenamen van de Grote Roerganger. Ze besluit tot een sentimental journey naar Peking, neemt het vliegtuig, en slaat kort na haar aankomst gade hoe massa's studenten op avenues van de Chinese hoofdstad verschijnen. Ze staart met open mond naar borden waarop Clinton figureert als reïncarnatie van Hitler, naar de keien, schoenen en verfbommen die richting Westerse ambassades zeilen, naar affiches met de kreet 'NATO should answer about massacre', naar een jongetje van acht met een baksteen in zijn hand. Een man dreigt het hoofd van de verslaggever te verbrijzelen met een stalen pijp. Agenten zien glimlachend toe. Hun superieuren leiden ondertussen nieuwe groepen betogers naar de diplomatenwijk.

"Ongelofelijk", zegt Zhimin Tang. "Studenten die mogen demonstreren. Nee, móeten demonstreren. Terwijl op hetzelfde moment leden van de illegale Democratische Partij worden gearresteerd, en een schrijver als Liu Xianli terechtstaat omdat hij een boek wil publiceren over dissidenten, over kritische geesten - over mensen als ik."

Deze week is het precies tien jaar geleden dat Zhimin Tang begon aan een hongerstaking op het Plein van de Hemelse Vrede. Tussen de tenten en vlaggenstokken lagen honderden jongeren op de steenvlakte, sommigen voorzien van een infuus. Om hun hoofd droegen zij een witte band met de slogan 'Wij houden meer van de waarheid dan van rijst', geadresseerd aan de 'hypocriete, leugenachtige leiders' van het land. Deng Xiaoping en zijn kameraden verscholen zich in het Zhongnanhai, het Chinese Kremlin. Dien het volk, stond daar in gouden karakters op de muren. "In de praktijk maakten de politici zich schuldig aan zelfverrijking en machtsmisbruik", zegt Zhimin Tang. "Ze weigerden tegemoet te komen aan onze belangrijkste eis: zuivering van het ambtelijk apparaat. Ik was en ben niet tegen de Communistische partij. Die is de ruggengraat van de Volksrepubliek. In de voormalige Sovjet-Unie heerst luan, chaos. Geen Chinees wil zulke toestanden. Maar de partij moet zich aan haar eigen morele beginselen houden en ruimte geven aan oppositiekrachten."

Het was niet in de anarchie van het Tiananmen-plein dat ik Zhimin Tang voor het eerst ontmoette. Dat gebeurde pas een krap decennium later, in Nederland. Mona (de roepnaam die zij inmiddels heeft gekozen) woont in 's Hertogenbosch, met echtgenoot Gerard-Jan Brummer, peuter Jan Yang en baby Benjamin. Brummer, docent bestuurskunde, raakte vijf jaar geleden verliefd op een Chinese reisleidster. "Vóór de oorlog was mijn opa bij De Nederlandsche Havenwerken uitvoerder in die contreien. Mijn vader groeide er tot zijn dertiende op. Ik ging naar de Volksrepubliek om mijn roots op te spitten."

HIj noemt Mona 'zijn kleine revolutionair'. Ze studeert sinologie in Leiden, is bezig met de oprichting van de 'Stichting Hulpverlening Democratie in China', manifesteert zich stevig binnen D66 en werkt aan haar autobiografie met de werktitel Ontheemde Zielen.

Het afgelopen half jaar stuurde Mona me een stroom brieven, faxen en telefonische berichten. Over haar held, Mandela: 'Hij schreef dat de mensen hun eigen bevrijders zijn. In China zullen uiteindelijk 1,2 miljard Mandela's opstaan.' Over haar haatliefde-verhouding met Lulu Wang: 'Haar vuist is een typisch gebaar van de Rode Gardisten. Ongetwijfeld zal ik ook zulke zwakke punten hebben. Helaas, we zijn nu eenmaal 'kinderen' van Mao Zedong, het monster.' En over haar pijn: 'Waarom moeten wij Chinezen zoveel lijden? Waarom straft de geschiedenis ons zo genadeloos? Wanneer komt het einde?'

Dinsdag 4 mei. Het Monument voor de Helden van het Volk op het Plein van de Hemelse Vrede is verpakt door een slechte imitator van kunstenaar Christo. Rondom Tiananmen staan manshoge schuttingen van lichtblauw metaal. Duizenden arbeiders vervangen het plaveisel. "Het hart van China wordt geopereerd", verzucht Mona. Medio juli, als de tiende 'verjaardag' van de massamoord in de hoofdstad ruimschoots achter de rug is, krijgen de burgers weer toegang. Iets verderop wappert de Zuid- Afrikaanse vlag: Nelson Mandela begint vandaag aan een staatsbezoek. Volgens Mona kan het geen toeval zijn dat haar inspirator juist nu arriveert. "Ik ervaar het als steun van God." Drie dagen later voert de NAVO een blunderbombardement uit op de ambassade van de Volksrepubliek in Belgrado. Met man en kinderen mengt Mona zich tussen de honderdduizenden betogende Chinezen. "Om emotionele redenen wilde ik dat zij me naar Peking vergezelden", zegt ze. "Komt goed uit: in deze storm zijn ze mijn bescherming, mijn cover up. We zijn gewoon een toeristengezin dat is verdwaald in het wereldnieuws." Na enige aarzeling tekent ze op straat een anti-NAVO-verklaring. "In het begin was ik blij dat het Westen het opnam voor de Kosovaren. Maar het geweld werd al gauw te grootschalig. De NAVO wil de mensenrechten bevorderen door de mensenrechten te vertrappen. De NAVO wil een humanitaire catastrofe voorkomen door een humanitaire catastrofe te versterken. De NAVO wil ontspanning tussen de grootmachten creëren door de spanning in de hand te werken." In één adem stelt ze vast dat 'de nieuwe generatie Chinese studenten zich door de communistische partij laat misbruiken'. "In de kranten hier staan gedetailleerde foto's van de drie doden. Nergens lees je dat Clinton excuses heeft aangeboden. Ophitsing! Moet je zien: de overheid zet stadsbussen in om de universiteitsbevolking van de campussen te halen. De kreten op de spandoeken zijn in verdacht-correct Engels. Overal liggen stapels stoeptegels klaar: munitie voor de boze burgers." Soldaten houden Mona met tientallen anderen tegen als ze een kijkje wil nemen bij de Britse en Amerikaanse ambassade. Ze laten alleen 'georganiseerden' door. Kort voordat de onlusten een aanvang namen, verlieten Mona's ouders Peking. Ze waren vanuit de achterstandsprovincie Guizhou overgekomen om voor het eerst hun schoonzoon en kleinkinderen te treffen. Grootvader had nooit eerder Peking aangedaan. Hij leek een displaced person, die ondanks de reünie-vreugde met spijt een half jaarinkomen armer was geworden door de trip. Snel vertrok hij weer naar zijn bergdorp, waar de inwoners sinds een paar jaar genieten van leidingwater en elektriciteit, maar waar telefoons nog op zich laten wachten. 'Wij hebben liever socialistisch onkruid dan kapitalistische oogsten', riep Jiang Qing, de vrouw van Mao, in de jaren zestig. In die geest werden Mona's ouders aan heropvoeding onderworpen omdat zij zich bezondigden aan 'zelfverrijking'. "Maar mijn ouders hebben nooit gedweept met Mao Zedong: we zongen geen lofliederen, en aan de muur hing niet één poster", zegt Mona. Ze realiseert zich dat zij ter wereld kwam als 'het bekende ongewenste meisje'. " Ik ben van '69, het hoogtepunt van de communistische verdwazing. Ik was niks waard. Maar mijn ouders máákten me iets waard, door me naar school te sturen. Aanvankelijk leerde ik slechts één les: China was een rijk land, met een rijke geschiedenis, een rijke cultuur, en rijke grond. Amerika wilde dat natuurlijk allemaal hebben. Om dat te voorkomen, moesten wij veel van Tiananmen houden. Tiananmen was de navel van de natie, van de wereld. Tiananmen was het symbool van de macht, het centrum van de kosmos, de heilige poort naar de vrede. Tiananmen bezetten is dan ook het ergste wat je kunt doen. Dan ga je eraan." De preken waarnaar ze in de schoolbanken luisterde, zegt ze, stonden haaks op de feitelijke omstandigheden. "Hoe rijk China ook was: wij kregen nauwelijks te eten. Het menu bestond elke keer uit kikkers en maïs met rattenkeutels. En de nobelheid waarover het voortdurend ging zag je niet terug bij het schoolpersoneel. Zo was de conciërge een serieverkrachter. Hij kwam in het donker met een kous over zijn hoofd de slaapzaal op; we lagen alle veertig te rillen, bang dat hij jóu zou nemen." Anderzijds was er die ene 'jonge, liberale' leraar Marxistische Logica. "Hij leerde me niet bang te zijn voor de partijlijn, ouderen, de andere sekse, het buitenland of wat dan ook. Vooral door hem kon ik naar het Language Institute van een universiteit in Peking. Ik was het eerste meisje uit onze streek dat die sprong maakte, in 1988. 'Boerin', zeiden ze tegen me. 'Barbaar.' Chinezen kennen China slecht. Ze zijn onvriendelijk tegenover buitenstaanders, in zichzelf gekeerd. Altijd bevreesd voor verraad."

De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (Milan Kundera), Out of Africa (Karen Blixen), The picture of Dorian Gray (Oscar Wilde): Mona werd ondergedompeld in een nieuwe wereld. "Ik ontdekte dat de Open Deur-politiek méér inhield dan de vrijheid voor boeren om groenten te verbouwen op eigen stukjes land. Er ontstond een klimaat waarin je aan dogma's mocht twijfelen, vragen kon stellen. We dansten op rock-'n-roll, we dronken soms Coca-Cola, we kochten hippe panties, en op de Beida-universiteit ontstond een Salon van de Democratie. Daar bediscussieerden studenten zo ongeveer alles - behalve seks. Dat was nog te eng."

Het debat voor de belegerde Amerikaanse ambassade loopt uit de hand. Bijna vliegen demonstranten Mona aan. Een vijftiger: "Wat zie jij er vreemd uit, waar kom je vandaan?" Zij: "Uit Nederland. Maar ik ben honderd procent Chinees." De man: "Jij bent één van hen! Jij bent van de NAVO! Jij bent een bommenvrouw!" Mona verweert zich kalm, haar favoriete citaat van Mandela indachtig ('Als je in evenwicht bent, kun je zonder beven een leeuw tegemoettreden; een leeuw respecteert een wezen dat zelfvertrouwen uitstraalt'). Maar veel indruk maken haar woorden niet. Het Volksdagblad, de staatsapplausmachine, rapporteert immers dat de NAVO willens en wetens het gewraakte doelwit in Belgrado heeft gekozen, 'aangezien China in de Kosovo-crisis van meet af heeft aangedrongen op het gebruik van vreedzame middelen om de problemen op te lossen'.

Mona ergert zich aan 'Chinezen die op de toon van een gewapend conflict vragen om peace'. "Ze zijn oorlogszuchtig, denken dat de NAVO een bende hooligans is, krijgen niets te horen over de stroom verdreven Kosovaren. Het maakt me verdrietig. Gelukkig spreek ik ook kritische intellectuelen, die menen dat de NAVO onze ambassade - ook al was het per ongeluk - terecht heeft geraakt. 'Ze zeggen dat het een pro- Milosevic-broeinest is. Dat China daar samenspande met andere communistische dictators, militair advies verstrekte. En sinds wanneer wonen onafhankelijke journalisten in een ambassade? Die drie doden waren vast geen verslaggevers, maar leden van de veiligheidsdienst. Communistische hulpjes van de communistische Serviërs." Veel heeft Peking anno 1999 niet meer weg van een rood bolwerk. Tussen de mammoet- billboards van Westerse multinationals, de bouwputten, de glimgevels en hoofdkantoren van banken leest Mona een enkele leus waarvan de verf net zo hard afbladdert als de ideologie: 'Voorwaarts op de weg van het Socialisme met Chinese Karakteristieken!' Kleurige city bikes hebben de plaats ingenomen van 's lands zwarte Vliegende Duiven. Songs van Céline Dion verdringen de Pruimenbloesem-melodie. Managers van bedrijven die in '89 goedkope appartementen opzegden, betalen nu tien- twintigduizend gulden huur per maand. Het Grote Gebouw Waar Duizend Dingen Te Koop Zijn raakt zijn bordkartonnen beha's niet meer kwijt; velen kopen liever paarse tangaslips in de dichtstbijzijnde lingeriewinkel. Als Mona na een diner in het Beijing Roast Duck Restaurant klaagt over de onbeschofte bediening, biedt de eigenaar zijn verontschuldigingen en een gratis groepsmaaltijd aan. Zijn uitleg: "Wij moeten vandaag de dag concurreren met andere eethuizen."

Dit is het moderne China van premier Zhu Rongjie. "Spijtig genoeg verliest zijn hervormingsgezinde vleugel van de partij nu aan invloed", zegt Mona. " De club hardliners beschouwt de fout van de NAVO als een godsgeschenk. Het is het verhaal van de visser: een klein wormpje offeren om een grote vis binnen te halen. In ruil voor het verlies van de ambassade in Belgrado en een stuk of wat mensenlevens krijgen de conservatieven vrijwel de hele Chinese bevolking achter zich. Tien jaar na 'Tiananmen' is iedereen weer terug in het gareel: tegen het 'imperialistische en hegemonistische' Westen."

Een 'bloempje in de knop' was ze bij het uitbreken van de studentenopstand. Negentien en naïef, niet gebouwd op de confrontatie met het politieke establishment en het Volksbevrijdingsleger. " Onze start was vrolijk", zegt ze. "Popconcert- achtig. En fel. Als je maar lang genoeg op de oever wacht, drijft vanzelf het lijk van je tegenstander voorbij, citeerden we een Chinese filosoof. De muurkranten op de universiteiten beeldden de neo- maoïsten af als zwijnen, wentelend in hun eigen drek. We luisterden naar de Voice of America en de BBC. Spannend! Ik wilde democratie, maar wat dat nou was... en wat dat inhield voor China... eh, dat moest je me niet vragen. Ik deed mee aan de hongerstaking terwijl ik het doel niet kon definiëren."Maar dééd ze wel mee aan de hongerstaking? Wás er zoiets als een hongerstaking? Samen met Mona zoek ik schrijver Xu Xing op, één van de organisatoren. Het tweetal bekent dat de actie 'ronduit bedrog' was. Het ging van meet af aan om 'doorgestoken kaart, een toneelstuk'. "Van de honderden studenten die participeerden, at negentig procent een maaltijd als de pers niet in de buurt was", zegt Xu Xing. "Bovendien lagen de meeste studenten maar één of twee dagen op het plein, waarna anderen voor 24 of 48 uur de martelaarsrol op zich namen." Mona vult aan: "Voedsel is China's nationale obsessie. Tot op de dag van vandaag zeggen mensen ter begroeting tegen elkaar: 'Hé, heb je al gegeten?' Stoppen met eten was dan ook het ultieme pressiemiddel. We waren nog maar net met de hongerstaking bezig toen bezorgde en sympathiserende inwoners van Peking kwamen aandragen met allerlei gerechten, bijvoorbeeld mie-soep met rundvlees. Weigeren was onmogelijk."

Xu Xing legt uit dat zelfs Wuerkaixi, voorman van de democratiseringsbeweging, niet schroomde om de wereld een rad voor ogen te draaien. "Toen hij door toenmalig premier Li Peng werd ontvangen om onze boodschap over te brengen - een gebeurtenis die live op de televisie werd uitgezonden - deed hij alsof hij op sterven na dood was. Heel knap geacteerd. Ik vind het een acceptabele handelswijze. Wij waren in oorlog met het regime, en in zo'n strijd zijn leugens geoorloofd."

Nog geen vierentwintig uur nadat de studenten hun namaak-hongerstaking beëindigen, 20 mei 1989, laat de vernederde Li Peng met instemming van oppermandarijn Deng Xiaoping de staat van beleg in Peking afkondigen. Meer dan honderdduizend soldaten omsingelen de hoofdstad. Op het in een vuilnisbelt veranderde Plein van de Hemelse Vrede ontstaan twee kampen: de compromisgezinden versus de doorbijters. "Ik vond het welletjes", zegt Mona. "Een burgeroorlog - daar was ik niet op uit. Ik keerde Tiananmen de rug toe, zoals de meesten deden.

"Diverse leiders van onze beweging bleken zelf weinig democratisch: ze gingen dóór, met een minderheid. Het gevolg was dat in de nacht van 3 op 4 juni een zwarte zon opkwam boven Peking. Dood en verderf, honderden slachtoffers. Ik hoorde het op de campus, via de studentenradio. Ik had het gevoel dat ik zelf ook stierf. Van ellende. Mijn hersens hielden ermee op. Toentertijd kon ik niet eens huilen. Nu lopen iedere keer dat ik erover praat de tranen over mijn wangen. Sorry. Ik had zulke goede bedoelingen; het eind was zo smerig."

Straatvegers poetsen de stad, de dag nadat generaals in het openbaar verklaarden hun 'uiterste best' te zullen doen als de Chinese regering militaire gevolgen wil verbinden aan de faux pas van de NAVO. Politie- eenheden grendelden de Westerse ambassades af - alsof dat nog nodig zou zijn. De afgelopen dagen heb ik gezien hoe de autoriteiten met stadsbussen studenten laten ophalen en dat is nu opgehouden. "Ze weten dat de betogingen plotseling kunnen ontsporen", zegt Mona. "De sociale onvrede in China is groot." Het wetteloze cowboy-kapitalisme leverde jarenlang een economische boom op van twaalf vijftien procent; de afgelopen zes jaar halveerde die groei. Mede als gevolg van de Aziatische crisis gaan steeds meer staatsbedrijven failliet. Daarnaast houden veel boeren het hoofd niet boven water. Door de Volksrepubliek zwerven circa 150 miljoen paupers in lompen, bedelend, operaliederen zingend, de toekomst voorspellend, een weegschaal uitbatend, ruggen masserend. Of leurend met de onderscheiding die pa ooit kreeg van Zhou Enlai: "Vijf yuan (ƒ1,25), meneer. Vier. Drie!" Mona denkt dat de Chinese leiders nog een andere reden hadden om een eind te maken aan de demonstraties: activisten zouden aan de vooravond van de 'Tiananmen'- herdenking misbruik kunnen maken van de ontstane situatie. "Deze Peking Opera mocht geen unhappy end krijgen", zegt ze. "China heeft het gevecht met het Westen een dag of wat gevoerd middels de verspreiding van beelden van razende burgers. De rest van het karwei wordt gedaan door diplomaten bij de Verenigde Naties. Ze dringen erop aan dat de NAVO onmiddellijk haar luchtaanvallen op Joegoslavië staakt. Zo niet, dan blokkeert de Volksrepubliek elke resolutie in de Veiligheidsraad."

Wat gebeurde er met Mona toen zij zich - in '89 - gedwongen zag een punt te zetten achter háár acties? "Ik vluchtte via Binnen- Mongolië naar Ghuizou, naar mijn ouders", zegt ze. "In de bus naar het dorp hoorde ik mensen over mij kletsen: 'Zhimin Tang is dood! Vermorzeld door tanks! En haar vader en moeder hebben nog wel zoveel geld besteed aan haar studie! Uiteindelijk ben ik een half jaar weg uit Peking gebleven." Daarna durfde ze zich pas weer op de campus te melden. "Op de zwarte lijst stond ik niet, maar 'kleine duivels' als ik moesten wel dagelijks politieke lessen volgen. Verder werd ik verplicht zelfkritieken te schrijven. De overheid was niet tevreden met het resultaat. Ik behoorde te zeggen dat ik spijt had van mijn daden - maar ik hád geen spijt. In 1991 werd ik van de universiteit geschopt. De twee jaren daarna waren een ramp. De politie verhoorde me dikwijls hardhandig: 'Jij moet begrijpen wie de bazen en wie de slaven zijn. Waar is je vriend George Bush nu, meisje? Waar zijn die machtige Amerikaanse soldaten? Komen ze je nog helpen, of hoe zit het?' Ze verspreidden het gerucht dat ik aids had opgelopen bij een Westerling, dat je ziek werd door me een hand te geven. Ik was een hoer, werkzaam voor de CIA. In die donkere periode was er één lichtpunt: Mozes Sabina, een baptistische dominee uit Michigan. Hij ving me op. Ik liet me door hem dopen. Nog geen jaar later kwam ik Gerard-Jan tegen, die vroeg of ik mee wilde naar Europa." Dicterend: "Ik ben in Nederland gebleven omdat ik wilde trouwen. Uit liefde. Niet getrouwd omdat ik wilde blijven."

Bij het afscheid zegt ze: "Ik ben hier in Peking nog minder welkom dan ik al was. Het Moederland en de dochter zijn vreemden geworden voor elkaar. Beiden zijn ontaard. Jij vindt dat allemaal overdreven woorden, maar zo praten Chinezen. Te expressief, als slechte dichters. De eerste keer dat ik vertrok, noemden ze me een landverrader. Vandaag vertrek ik als een zogenaamde landverrader maal twee."

( a d v e r t e n t i e s )

Domicilie,
voor wie zich vestigt
in het buitenland.