NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

VPRO

De mop van de kanarie en de eend

De striphelden Fokke en Sukke kunnen alles zijn wat hun makers willen: pooier of astronaut, psychiater of assertiviteitscursist.

door Ellen de Bruin

Twee vogeltjes in trouwpak staan voor het altaar. "Fokke & Sukke gaan een langlopende verplichting aan,' luidt de titel van de cartoon. Fokke en Sukke zelf zijn er nog niet helemaal uit. "Tot de dood ons scheidt?" roepen ze geschokt. "Wij dachten meer aan tien jaar vast tegen 4,6%."

Fokke en Sukke, een eend in een matrozenpakje en een gekuifde kanarie met een honkbalpetje dat achterstevoren op zijn kop staat, bevolken sinds 1993 de cartoons van John Reid, Bastiaan Geleijnse en Jean-Marc van Tol. De 'één-plaatje-avonturen' van de vogeltjes zijn succesvol bij een divers publiek: de cartoons staan in maandblad Onze Taal en in de Vpro-gids, in Intermediair Online en in striptijdschrift Zone 5300, in het beruchte studentenblad Propria Cures en in bravere, hedendaagse hogeschoolkrantjes.

Reid (1968) en Geleijnse (1967), twee van de drie vaders van Fokke en Sukke, kennen elkaar al vanaf de lagere school in Utrecht. Tijdens hun studietijd in Amsterdam ontmoetten ze Van Tol (1967), de tekenaar, met wie ze toneel- en cabaretteksten gingen schrijven, enkele eend- en kanarieloze cartoons voor studentenblaadjes produceerden en een eerste aanzet maakten voor een lange strip, in de 'klare lijn'-stijl van Hergé.

Fokke en Sukke ontstonden toen Propria Cures hun in 1993 om een kerstcartoon vroeg. De namen hadden ze toen al; ooit verzonnen voor de lange strip, maar nooit gebruikt. 'Fokke' en 'Sukke' lijken direct afgeleid van de Engelse vierletterwoorden fuck en suck, maar zo zijn ze niet ontstaan, benadrukt Van Tol. "Fokke en sukke is studentenjargon. 'Zit niet te sukke', dat is als je zit te zuigen tot iemand helemaal gek wordt van je gezeur. 'Zit niet te fokke' is bijna hetzelfde, maar sukke is net iets geniepiger." De namen waren er dus al, alleen de personages voor de cartoon moesten dus nog bedacht worden. Liefst iets recalcitrants, vond Van Tol. "Brallerige jongetjes, dat is wat je verwacht bij PC. Daarom wilden we iets heel pluizigs, iets heel liefs. Ik heb ze in één streek neergezet." Lief en pluizig maar wel met kleine bungelende piemeltjes - "want bij Donald Duck hebben ze heel lang nagedacht of hij een broek aan moest," vertelt Geleijnse. "Toen vonden wij dat Fokke en Sukke in elk geval piemeltjes moesten."

Blije-eikelrol

Gestriptekende dieren hebben het in het algemeen niet makkelijk. Ze moeten op mensen lijken, terwijl ze dat nou net zo overduidelijk niet zijn. Om dat te verhullen vergroten striptekenaars bepaalde menselijke eigenschappen vaak zo sterk uit, dat er nog maar één in een beestje past. Dagobert Duck is een vrek, Goofy is onhandig. Een dergelijke continuïteit is Fokke en Sukke vreemd. Goed, Van Tol zegt dat hij Sukke met zijn stoere honkbalpet vaak de wat vervelende rol toebedeelt, terwijl hij Fokke in zijn matrozenpakje veelal de 'blije- eikelrol' laat vervullen. Maar verder zijn Fokke en Sukke alles wat hun makers willen: pooier of astronaut, psychiater of assertiviteitscursist. "Zo kun je eindeloos met ze doorgaan. Als je een stripfiguur een karakter geeft, ben je veel sneller uitgepraat", vindt Geleijnse.

De Fokke en Sukke-grappen worden door de drie makers gezamelijk bedacht, op maandagavond. Van Tol, de tekenaar, werkt ze op dinsdag uit, waarna hij ze per e-mail naar Reid, Geleijnse en de opdrachtgevers stuurt. "Ik kan soms bijna niet wachten tot ik ze zie," zegt Reid. "Ik vind ze zelf nog steeds heel erg leuk. Omdat je ze niet alleen gemaakt hebt, kun je er ook beter om lachen.'

De tekeningetjes zien er erg gemakkelijk uit. Dat is ook de bedoeling, zegt Van Tol. "Het moet lijken op het soort tekening dat je even snel achterop een bierviltje maakt. We willen mensen het gevoel geven, dat kan ik zelf ook. Ze kunnen het alleen niet zelf, dat is juist heel erg lachen." Fokke en Sukke zijn gebaseerd op de 'klare lijn'-stijl, die de drie ook voor hun lange strip wilden gebruiken. Helder, eevoudig en - behalve de eend en de kanarie zelf - realistisch. Maar eenvoudig uitziende tekeningetjes zijn meestal juist niet eenvoudig om te tekenen. "Het betekent dat je veel moet weglaten, anders leidt het af van de grap," zegt Van Tol. De eerste Fokke & Sukke cartoon heeft Propria Cures uiteindelijk niet gehaald. Niet leuk genoeg vond de redactie. Vier jaar later vonden Reid, Geleijnse en Van Tol de originele tekening opgerold op een boekenkast in het nieuwe redactielokaal. 'Fokke & Sukke hebben geen kerstgedachten' luidde de grap, want het drietal had bij het bedenken van de grap zelf ook even geen kerstgedachten. Pizza, denkt Fokke in de cartoon. Badkamer, denkt Sukke.

Ze moesten bij Propria Cures toen nog erg wennen aan de vorm waarin een Fokke & Sukke cartoon is opgebouwd, denken Reid, Geleijnse en Van Tol. Het is een vorm van stapelhumor: eerst is er de kopregel, die steevast begint met de mededeling Fokke en Sukke... 'knopen een praatje aan', bijvoorbeeld. Dan zien we daaronder een plaatje: de twee hoofdfiguren die met een cowboyhoed op een saloon binnen komen en tegen een cowboy die aan de bar staat, zeggen: 'Hee gringo! Dat paard met dat nauwe kutje, is dat van jou?' Die vorm, een getekende grap met zo'n inleidende kop, een caption, komt niet vaak voor bij Nederlandse cartoons. "Het ziet eruit als een één-plaatje cartoon, maar de caption heeft eigenlijk de functie van een apart plaatje, waarin verteld wordt wat er aan de hand is," zegt Van Tol. Sommige Fokke & Sukke cartoons moeten het hebben van een woordspelige caption, zoals 'Fokke & Sukke scheppen een president' (Fokke aan het stuur, ster op de voorruit, Sukke, achteromkijkend: "Fokke!.. Zag je dat!!?"). In veel Fokke & Sukkes dient de caption om het hele plaatje in een ander daglicht te stellen, als in 'Fokke & Sukke praten juist heel openlijk over hun gevoelens' ("Hoe gaat het?" "Goed"), of relativeert het plaatje juist de caption, als in 'Fokke & Sukke stellen zich even voor' ("Hoi!" "Neuken?"). Die laatste cartoon is inmiddels een klassieker geworden, waarvan op de internetsite zo'n tien varianten te vinden zijn, bedoeld om bij diverse gelegenheden als elektronische ansichtkaart naar je kennissen te sturen. Kort na de afwijzing van Propria Cures werden Fokke en Sukke ontdekt door uitgever Jaco Groot van de Harmonie. Hij had de cartoons gezien in het blaadje Poesjkin Wat, een 'ongebonden paraliterair humoristisch opinietijdschrift', dat Reid, Geleijnse en Van Tol met enkele medestudenten maakten en dat in kleine oplage bij enkele Amsterdamse boekwinkels lag. "Jaco Groot bleek een hele map Fokke & Sukkes te hebben aangelegd", vertelt Reid. "Hij nodigde ons uit en we hebben minstens drie kwartier met hem zitten kletsen, hij had prachtige verhalen over W.F. Hermans en zo. Bij het afscheid vroegen we wat nou de bedoeling was. Hij zei: o, had ik dat nog niet gezegd? Als ik mensen uitnodig, betekent dat ook dat ik ze ga uitgeven." Inmiddels zijn twee boekjes met cartoons verschenen, het derde komt in september.

Muismatten

De eend en de kanarie worden steeds populairder. Op de Bulkboekdag onlangs stond een lange rijen jongeren te wachten op een gesigneerd Fokke & Sukke-boek. Van de muismatten die op de 'Fokke & Sukke Webzijde' te koop worden aangeboden, werden er de eerste week tweehonderd verkocht. Ook de T-shirts lopen goed. Met de mogelijkheid om de albums voorzien van een persoonlijke cartoon via internet te bestellen, zijn de auteurs onlangs gestopt. Dat ging ze ongeveer een uur per dag kosten. En alledrie hebben ze ook nog ander, 'echt werk', want van Fokke en Sukke alleen kunnen ze niet leven. Reid is rechterlijk ambtenaar in opleiding te Alkmaar. Hij heeft hij zijn bijbaan, 'bezoldigd stripmaker', netjes opgegeven bij de president van de rechtbank. Geleijnse is communicatiespecialist bij McKinsey. Alleen Van Tol is full-time stripmaker; hij tekent voor bedrijfsbladen, overheidsuitgaven en striptijdschriften. "Het is aanlokkelijk om te denken dat het onderwerp van die huwelijkscartoon - verplichtingen, trouwen, hypotheek - een typisch dertigersonderwerp is dat geheel op onze eigen ervaringen is gestoeld,"zegt Van Tol. "En dat is ook zo. Bastiaan is getrouwd, John heeft een eigen huis en ik heb ook zo mijn verplichtingen. De grap is ontstaan doordat John werd gevraagd om getuige te zijn bij een huwelijk en hij nu al een halfjaar elke week met alle andere getuigen bij elkaar komt om de plechtigheid voor te bereiden. We hebben er al een paar keer onze vaste maandagavondsessie voor moeten verplaatsen. Dat soort dertigersdingen, je komt er bijna niet onderuit. Onze enige uitlaatklep is dan nog een grap erover maken via Fokke & Sukke."

Fokke en Sukke Webzijde: www.networld.org/~FokkeSukke. Bij uitgeverij De Harmonie verschenen 'Fokke & Sukke hebben altijd wat' en 'Fokke en Sukke zien het echt niet.' Via de internetsite van de VPRO is een F&S lifesaver (soort tekenfilmpje) en een screensaver te downloaden: www.vpro.nl/data/lifesavers/12/index.shtml.

( a d v e r t e n t i e s )

Domicilie,
voor wie zich vestigt
in het buitenland.