NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

TRACY METZ
Immer boos en nog altijd geestig. De Amerikaanse schrijver Norman Mailer is inmiddels 75 en publiceert nog steeds - vorig jaar het vuistdikke The Time of Our Time. Maar milder is hij met de jaren niet geworden. 'De Muhammed Ali van de literatuur', zo wordt hij op de omslag van een van zijn 32 boeken kernachtig aangeprezen. Inderdaad is de linkse rakker Mailer een scherp criticus van zijn eigen land en zijn boeken zijn eerder literair geboetseerde uitingen van rauwe woede en engagement dan literatuur. Hij was en blijft een stokebrand, zoals wanneer hij praat over zijn boek met de onvergetelijke titel Advertisements for Myself: "Wat heeft het voor nut om schrijver te zijn als je niet een heleboel mensen kunt irriteren?"

Dat laatste is sinds de publicatie van zijn stormachtig debuut The Naked and the Dead in 1948 zeker gelukt. Nu is de controversiële Mailer de spil van de driedelige documentaire Amerika: de Droom van Plastic, waar de Ikon voor Nederland aan heeft meegewerkt. "Mijn relatie met Amerika is net een huwelijk", zegt hij aan het begin. Een relatie die bepaald wordt door liefde en haat in gelijke delen, zijn 'bruid' trekt hem aan en stoot hem tegelijkertijd af. "Mijn land", zegt hij met ontwapenende eenvoud, "is niet zo groots en nobel geworden als ik wenste." Plastic is voor hem het symbool voor wat er is misgegaan. Met diep afgrijzen zien we hem het deksel van een Tupperware-schaal pakken: "Als je glas aanraakt voel je iets, als je hout aanraakt voel je veel, maar als je plastic aanraakt voel je niets." De makers van deze internationale productie hadden het lofwaardig ambitieuze idee om het Amerika van de tweede helft van deze eeuw - zeg maar van Eisenhower tot en met Clinton - te koppelen aan de persoonlijker ervaringen en boeken van Mailer. De documentaire bestaat voor zeker de helft uit archiefbeelden, en die zijn altijd fascinerend. In een verbijsterend filmpje uit de hoogtijdagen van de Koude Oorlog laat een man zien hoe je je tegen een atoombom beschermt: houd een arm voor je ogen en duik op de grond. Prachtige beelden van FBI-directeur Hoover die voor het comité van McCarthy de communisten een veeg uit de pan geeft. De politie die genadeloos inhakt op demonstranten bij het Democratisch verkiezingscongres in Chicago in 1968. Norman Mailer zelf die in 1960 wordt gearresteerd wegens het neersteken van zijn vrouw.

Maar in de praktijk pakt de vorm soms frusterend uit. Het is net een tenniswedstrijd, heen en weer en heen en weer tussen archiefmateriaal aan de ene kant en het commentaar van Norman Mailer aan de andere. Het gevolg is, merkwaardig genoeg, dat juist degene die live voor de camera zit, Mailer, aan het kortste eind trekt. Doorlopend doet hij gepeperde uitspraken die uitnodigen tot debat, weerwoord, of zelfs schreeuwende tegenspraak, maar helaas, daar is in deze opzet geen ruimte voor. Te vaak blijft zijn harde kritiek op Amerika steken in oneliners.Maar het zijn wel ijzersterke oneliners. Over de Koude Oorlog als zegen: "Die moedigde de paranoia aan die altijd in dit land aanwezig is. Zonder iets om paranoïde door te zijn voelt Amerika zich ongemakkelijk." Over de bokser Muhammed Ali en diens weigering in dienst te gaan tijdens de Vietnamoorlog: "No Vietcong ever called me nigger." Over de opkomst van grote bedrijven, de corporations: "The corporations run America. Maak je geen zorgen over Clinton, he runs nothing."

De mooiste momenten zijn die waarin Mailer een onverwacht vermogen tot introspectie aan de dag legt. Naar aanleiding van Kenndy zegt hij: "Jarenlang wilde ik graag adviseur worden van machtige mensen. Ik koesterde het absurde idee dat ik outlaw en adviseur tegelijk kon zijn." En over de rassenonlusten in het Zuiden: "Ik zat toen in een moeilijk huwelijk, en ik had besloten dat ik naar het Zuiden zou afreizen als we uit elkaar gingen. Ik was opgelucht dat we niet uit elkaar gingen. Het was daar gevaarlijk, en bovendien kon ik mijn liefdesaffaire met de zwarten voortzetten in plaats van de harde werkelijkheid onder ogen te zien."

Midden in deel twee zegt hij weer zoiets: "In 1970 begon ik van het idee af te raken, dat een schrijver de wereld kan veranderen." Maar hij kan niet ophouden het toch te proberen. Dat is Mailers drijfveer en zijn persoonlijke tragiek tegelijk.

Amerika: de droom van plastic (1), donderdag, Ned.1, 21.27- 22.16u.