NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS 
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De gelijkgeschakelde Servische media brengen met hun verslaggeving over de oorlog hun lezers en kijkers in een wereld van magisch-realisme.

Door onze redacteur COEN VAN ZWOL

ROTTERDAM, 21 APRIL. Natuurlijk heet de Amerikaanse F-16 'Charlie Bravo' en het AWACS-toestel dat hem commandeert 'Moeder'. De Servische staatstelevisie RTS trakteerde de kijker dit weekeinde op een 'onderschepte conversatie' van het NAVO-bombardement op vluchtelingen in Kosovo.

,,Charlie Bravo aan Moeder. Ik zie tractors. Ik neem aan dat de communisten hun tanks niet als tractors camoufleren.''

,,Moeder aan Charlie Bravo. Wat is dat voor vreemd konvooi? Wat, burgers? Verdomme, een Servische truc. Vernietig het doel!''

,,Charlie Bravo aan Moeder. Wat moet ik vernietigen? Tractors? Auto's? Ik herhaal, ik zie geen tanks. Verzoek om aanvullende instructie.''

,,Moeder aan Charlie Bravo. Dit is een militair doel, een legitiem militair doel. Vernietig het doel, ik herhaal, vernietig het doel!''

Aldus geschiedde, zo begrijpt de Servische tv-kijker. De NAVO zei maandag dat de tape afkomstig leek uit een Amerikaanse B-film.

De primeur uit Belgrado is een voorbeeld van de logge propaganda waarmee de staatstelevisie de Serviërs al maanden overspoelt. Het bombardement op de vluchtelingen in Kosovo was een publicitaire triomf: plots zagen Servische tv-kijkers dagenlang bloedende en huilende Kosovaren. Zo heeft 'Charlie Bravo' hun er in elk geval op gewezen dat er überhaupt Kosovaren op de vlucht zijn, want dat vermeldde RTS tot dusver niet. Op de vlucht voor NAVO-beschietingen, uiteraard.

De NAVO beging in de publiciteitsslag rond Operatie Allied Force misschien grove blunders; de Servische versie is helemaal nooit geloofwaardig geweest. Servisch mediabeleid kenmerkt zich door leugens en verdraaiingen, het intimideren van buitenlandse journalisten, dik aangezette retoriek en zelfbeklag. Turbopropaganda, heet dat in Belgrado.

De Servische propagandamachine draait al sinds eind vorig jaar op oorlogssterkte. In september dreigde de NAVO voor het eerst met bombardementen. Dat was het excuus dat het regime nodig had om onafhankelijke media gelijk te schakelen. Sinds het Dayton-akkoord van 1995 was het muilkorven van de pers in Servië geleidelijk vervangen door economische pressie. Kritische kranten werden getolereerd zo lang ze niet te invloedrijk of nieuwsgierig werden. Werden ze dat wel, dan werden ze economisch onder druk gezet: confiscatie van drukpersen, invallen van de belastingdienst, verstoring van de papieraanvoer of van de distributie.

Op het gebied van de elektronische media - de meeste Serviërs hebben geen geld voor kranten - stond het regime nog veel minder toe. Dat veranderde enigszins na de protestgolf tegen Milosevic in 1996-1997, toen de oppositie een aantal stadsbesturen en lokale zenders in handen kreeg. Daarna onstond de associatie van onafhankelijke elektronische media (ANEM), een netwerk van dissidente radio- en tv- zenders rond radiozender B92.

Die ontluikende persvrijheid werd vorig jaar met harde hand gesmoord, toen het Milosevic-regime er geen belang meer bij had om een goed figuur te slaan in het buitenland. In september vorig jaar liet minister van Informatie Aleksander Vucic een perswet aannemen. Die maakte het mogelijk via snelrecht draconische boetes en celstraffen op te leggen als media ,,de territoriale integriteit in gevaar brengen'' of ,,onware informatie'' verspreiden. De staat bepaalde wat waar of onwaar was. Ook het heruitzenden van buitenlandse programma's werd verboden.

Eerste slachtoffers waren de kranten Dnevni Telegraf en Evropljanin van uitgever-journalist Slavko curuvija. Toen de eerste NAVO-bommen vielen, ging de intimidatie een stapje verder. curuvija werd op de orthodoxe paasdag door het hoofd geschoten, vlak nadat de krant Politika Ekspress hem een NAVO- sympathisant had genoemd, wiens verraad ,,vergeten noch vergeven zou worden''. Een week geleden volgde een nieuw onheilspellend decreet: de politie mag voortaan lieden ,,die een bedreiging vormen voor de republiek, naar een bepaalde plaats overbrengen''. Het ministerie van Justitie diende een voorstel in voor herinvoering van de doodstraf en opheffing van het eigendomsrecht en detentierecht, als dat de staat uitkomt.

Van de ANEM is inmiddels niets meer over. B92 is overgenomen door jonge Milosevic-aanhangers. Alleen het nietige radiozendertje van het stadje Pancevo is nog in de lucht. Zwaar gecensureerd. ,,De situatie is absoluut deprimerend'', zegt Anthony Borden, die voor het Britse 'Institute for War and Peace Reporting' de Joegoslavische media analyseert. Zijn lokale correspondenten zwijgen of zijn ondergedoken.

De enige bron van nieuws is de staatszender RTS. Twee jaar geleden hingen de inwoners van Belgrado nog elke avond uit het raam om met potten en pannen het avondnieuws te overstemmen. Nu is de RTS weer populair. Toen de NAVO aankondigde dat deze zender wellicht een toekomstig doel was, boden duizenden zich aan als menselijk schild.

Het avondnieuws van de RTS blijft ook in oorlogstijd aan de saaie kant. Gisteren werd maar liefst twintig minuten besteed aan het bezoek van de Russische patriarch Aleksej aan president Milosevic. In anderhalf uur RTS-avondnieuws komen vele vergaderende en speechende apparatsjiks in beeld, worden open brieven voorgelezen en levert de nieuwslezer een van adjectieven en hyperbolen vergeven commentaar. Er is sprake van ,,barbaarse agressie'' door ,,kwaadaardige vliegtuigen'' van ,,de fascistische NAVO'', waarbij de ,, bloeddorstige crimineel in het Zwarte Huis'' zijn ,,monsterlijke gezicht toont'' met aanvallen op het ,,soevereine, vredelievende Joegoslavië''. Verder kan de kijker vernemen dat de hele wereld de luchtoorlog veroordeelt, de NAVO- landen in de greep zijn van massaprotesten en dat binnen de alliantie scheuringen ontstaan.Militair gaat alles naar wens bij de RTS. Het leger heeft 37 NAVO-toestellen en 20 kruisraketten neergehaald en 88 NAVO- soldaten gedood. Dat de zender slechts één smeulend wrak kon laten zien, hangt samen met het feit dat ze in de regel net buiten de landsgrenzen neerstorten. De stemming wordt er bij RTS ingehouden met 'speciale rapporten' en patriottische videoclips. Burgers betuigen op straat hun steun aan het regime. ,,Ze hebben ons altijd gehaat'', wordt gezegd, of: ,,De NAVO is een hoogtepunt van satanisme en kwaad.''

De RTS maakt nog altijd gebruik van een beproefde sandwich-formule: een snufje propaganda tussen veel amusement. Naast RTS bekwamen zich daarin de commerciële zenders, beheerd door zakenvrienden van Milosevic. Ze tonen Latijns-Amerikaanse soaps, komedies van eigen bodem, videoclips en loterijshows, die overigens steeds minder in kas hebben. Lokale zenders brengen veel oude partizanen- en Russische films. Ook bepaalde Amerikaanse films hebben momenteel sterk de voorkeur. Zoals Wag the Dog, waarin een Amerikaanse president een nepoorlog in Albanië voert om de aandacht af te leiden van een seksschandaal. Vietnamfilms of films die het racisme in de VS aan de kaak stellen, zijn ook in trek.

Oorlog of geen oorlog, commerciële zenders als TV-Pink blijven in het teken staan van een wezenloos soort vrolijkheid. Pink vult de tijd met turbo-folk, folkloristische liefdesliedjes op een discobeat, paranormale zaken en politiek commentaar. Zowel Pink als videoclip- zender TV Kosova, eigendom van de dochter van Milosevic, zond uit vanuit het Usce-gebouw, dat vannacht in brand is geschoten.

De Serviërs bevinden zich in een magisch-realistische wereld, waarin hun land dapper de strijd aanbindt tegen een wereldcomplot van Westerse neo-nazi's en moslim-fundamentalisten. Dat wil niet zeggen dat de Serviërs niet hongerig zijn naar alternatieve nieuwsbronnen. Beter opgeleide Serviërs bekijken het nieuws van RTS met het oog van de Kremlinoloog. Wanneer komt een nieuwsitem in beeld, hoe lang, met of zonder commentaar? Zo hopen ze enig zich te krijgen op te intenties van het regime. Gordana Igric, een van de laatste journalisten die bleef doorschrijven, meldde gisteren: ,,Er zijn twee manieren om gek te worden in Belgrado. In de schuilkelder zitten en tv kijken.'' Maar Igric is net naar Sarajevo gevlucht en krijgt een baan in Londen.

NAVO slaat terug met 'psy-ops'

Door MENO STEKETEE
ROTTERDAM, 21 APRIL. De NAVO laat zich, wat propaganda betreft, niet onbetuigd. Video-banden ontbreken net zo als details over geraakte doelen. Maar de NAVO praktiseert ook een meer actieve vorm van propaganda: de psychological operations, ofwel psy- ops.

Zo zou een vriendelijke vrouwenstem kort geleden tijdens een televisie- uitzending in de staatsether hebben ingebroken en de Servische kijkers erop hebben gewezen dat 'etnische zuivering' geen eerbare bezigheid is voor een professioneel leger. De 'piratenuitzending' kwam van een vliegend zendstation, een omgebouwde Hercules transporttoestel dat dient als versterker van uitzendingen van Radio Free Europe en de Voice of America. De vliegtuigen vliegen vanaf de Duitse basis Ramstein.

Maar de psychologische oorlogvoering is niet beperkt tot 'Ramstein Rachel': vliegtuigen werpen ook pamfletten af boven Kosovo en Servië. Het is een veilige veronderstelling dat ook een hele reeks uiteenlopende psy-ops-tactieken worden toegepast. Althans, bij vorige conflicten speelden deze subversieve activiteiten een belangrijke rol, variërend van zeer subtiel tot grof. Geraffineerd was bijvoorbeeld de actie tegen de Panamese leider Manuel Noriega die zich tijdens operatie Just Cause in 1989, op de vlucht voor Amerikaanse troepen, had verschanst in de ambtswoning van de pauselijke nuntius. De zelf verklaarde liefhebber van klassieke muziek en opera werd 24 uur per dag getrakteerd op de meedogenloze hard rock muziek waaronder nummers als 'Somebody's watching me' van Rockwell en 'Voodoo chile' van Jimi Hendrix. Dat bleek te veel voor zijn gevoelige oren en Noriega gaf zich over. Meer cru was de manier waarop Iraakse soldaten tijdens de Golfoorlog in 1991 werden overgehaald over te lopen naar de linies van de anti-Iraakse coalitie. Nadat alle Iraakse regeringszenders waren uitgeschakeld - hetzij door elektronisch storen, hetzij door bombardementen - stonden de ingegraven militairen nog slechts via uitgeworpen pamfletten in contact met de wereld buiten de loopgraaf. De strooibiljetten, afgeworpen door diezelfde Commando Solo-toestellen, vertelden de soldaten dat ze over een dag zouden worden bestookt met ,,het verschrikkelijkste wapen in het Amerikaanse arsenaal''. Stipt 24 uur later wierp een transportvliegtuig een reusachtige bom af van het type fuel air explosive, FAE. Deze bom veroorzaakt eerst een hele wolk brandstof die vervolgens tot ontsteking wordt gebracht. Het effect is een reusachtige paddestoelvormige wolk, typerend voor een kernbom. Het effect was zó levensecht dat een Britse commando-eenheid de radiostilte verbrak en de thuisbasis vroeg waarom de belofte om de Irakezen niet te nuken was geschonden. Duizenden Iraakse militairen zochten na dit foefje een veilig heenkomen aan de overkant van de linies. Ze konden precies vertellen waar ze de mijnenvelden hadden gelegd. En dat was precies waarom deze psy-ops-actie was opgezet.

NRC Webpagina's
21 APRIL 1999

( a d v e r t e n t i e s )

Domicilie,
voor wie zich vestigt
in het buitenland.