NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

HARM VAN DEN BERG
In 1973 werden hartelijke, welgemeende dankwoorden aan hem gericht. Het Provinciaal Museum van Drenthe had sinds kort immers de beschikking over een uitgebreide collectie vuurstenen, die tegelijk de aanwezigheid van menselijk leven in Noord-Nederland met veertigduizend jaar had vervroegd. Lof en waardering voor Tjerk Vermaning, de scharensliep uit Smilde, die daarvoor had gezorgd. De vaderlandse geschiedenis verlengd met 40 eeuwen, dat was niet eerder vertoond. Mammoetjagers op de Drentse heide, wie had dat durven denken? Vermaning vergeleek zichzelf met Piet Hein en Michiel de Ruyter.

Op een bijeenkomst van het Drents Genootschap schetste de Groningse hoogleraar archeologie H.T. Waterbolk 25 jaar geleden nauwkeurig hoe Vermaning zijn spectaculaire ontdekking had kunnen doen. ,,Door geluk, scherpzinnigheid, terreininzicht, fanatisme, scherpe blik en geheugen'', aldus Waterbolk. Zijn assistent op de rijksuniversiteit D. Stapert was toen al bezig aan een wetenschappelijk (promotie-)onderzoek van Vermanings vuistbijlen, schrapers en vuurstenen.

Twee jaar later kwam deze medewerker met een vernietigend oordeel: het grootste deel van wat de scharen- en grasmachineslijper op de Drentse akkers uit de bodem had gepeuterd, was vervalst. Moest door hemzelf zijn bewerkt. Op de onvermijdelijke persconferentie zat een geschokte Waterbolk naast zijn promovendus. Krantenlezers en tv-kijkers leerden een nieuw woord: patina. De stenen van Vermaning ontbeerden zogezegd de glans der eeuwen. Stapert vermoedde dat Vermaning zelf aan het slijpen (scharensliep!) was gegaan, de zogenoemde artefacten bij Hijkersmilde of Havelte eigenhandig in de bodem had gestopt.

Het schandaal hield Nederland jaren bezig, vooral dankzij de onvermoeibare Tjerk Vermaning en zijn vrouw Grada, die steeds maar weer betoogde dat de ,,hoge wetenschappelijke heren'' het op haar echtgenoot hadden gemunt. En toen de zware shag-rokende Vermaning last kreeg van zijn hart was ook dat de schuld van de mannen in het universitaire bolwerk.

In De zaak-Vermaning, een documentaire uit de nieuwe reeks van de NPS De affaire staan vanavond serieuze, ernstig in de camera kijkende wetenschappers weer in hun hemd. Immers, voor de ,,waardeloze stenen'' was destijds flink betaald - Vermaning had zelfs de culturele prijs van Drenthe gekregen. En toen als vervolg op het onderzoek door Stapert aangifte werd gedaan van vervalsing, c.q. oplichting en Vermaning werd aangehouden, keerden vele amateur-archeologen zich vierkant tegen de universiteit. Een zware tegenvaller, want de officiële archeologie had altijd veel profijt gehad van nijvere vrijwilligers.

Aanvankelijk werd Vermaning door de rechter veroordeeld, maar in hoger beroep volgde vrijspraak. Zoals meer in dit vermakelijke schandaal waren de zittingen van de rechtbank zeer ongebruikelijk, ze duurden wegens de monologen van amateur-deskundigen (pro Vermaning) soms tot middernacht, herinnert de officier van justitie zich met afgrijzen. Na de vrijspraak ontving Vermaning een schadevergoeding van enkele duizenden guldens.

Met zijn vondsten is het nooit meer goed gekomen. Maar wie destijds naar de enthousiast vertellende Vermaning luisterde, zag in de verte de jagers en mammoeten. Logisch toch dat er dan ook vuistbijlen worden gevonden.

Achteraf bezien eindigde het schandaal onbeslist. ,,Ik moest aantonen dat deze mensen hier waren geweest'', zei de ambulante scharenslijper uit Smilde. ,,Ik dacht in een flits dat het om vervalsingen moest gaan'', zegt de gepromoveerde onderzoeker Stapert in de documentaire. Beiden gingen aan de slag en vochten voor hun gelijk. Vermanings latere vriendin Betsie Hindriks heeft slechts een wens: dat ergens in Drenthe een gemeentebestuur alsnog de moed zal hebben om een straat naar haar Tjerk te te noemen.

De Affaire: Tjerk Vermaning. Ned.3, 21.12-22.00u.