Strak, streng, ordelijk
Twee onderwijzers en een jeugdtandarts werkten jarenlang op de
islamitische basis- school As Siddieq in Amsterdam. Ze zijn er in de
loop van de afgelopen twee jaar weggegaan wegens de uitzonderlijk
orthodoxe houding van het bestuur. Voor dit artikel heeft de redactie
gesproken met negen mensen, van wie enkelen tot op de dag van vandaag
met de school te maken hebben. Hun namen zijn ter redac- tie bekend. De
leraren willen pertinent niet dat zij genoemd worden omdat ze bang zijn
voor het schoolbestuur.
Frederiek Weeda
LERAAR 1:
,,We begonnen op As Siddieq omdat we in die tijd nergens vast werk konden krijgen. Toen we bij As Siddieq zeiden dat we geen moslim zijn, vond het bestuur dat geen probleem, mits we respect toonden voor de islam. Ze konden niet aan voldoende islamitische leraren komen.''
LERAAR 2:
,,We begonnen zo enthousiast.
Lieve kinderen en een spannende buurt, Amsterdam-West. We namen alle regels op de koop toe. Mannelijke en vrouwelijke collega's mogen elkaar niet aanraken, zelfs geen hand geven? Prima.Ze mogen nooit alleen zijn in een ruimte, ook niet om uit te leggen hoe het kopieerapparaat werkt? Akkoord. Geen lippenstift of lange nagels voor vrouwen, geen oorbellen voor mannen of een kapsel dat vrouwelijk is, niet roken op school, geen verjaardagen vieren - konden we allemaal mee leven.
,,Met de regels die de kinderen aangaan, hadden we al snel meer moeite. Ze mogen geen muziek of plezier maken. Tekeningen ophangen is verboden, in elk geval van mensen of dieren. Er hingen een keer eenvoudige tekeningen van bloemen aan de wand in de gang, gemaakt door de kleuters. Paf, een bestuurslid rukte ze van de wand. Waarom? De bloemen leken op kruisen en dat is christelijk. Joods, christelijk, Westers - het is allemaal verwerpelijk en verboden.
,,De kinderen zelf proberen op kleine manieren onder de regels uit te komen: In de zomer bijvoorbeeld hingen de hoofddoekjes van de meisjes om hun nek, maar als ze ergens op de gang een deur hoorden opengaan, siste het door de klas: 'De voorzitter komt eraan!' En dan knoopten ze als de wiedeweerga al die hoofddoekjes om.''
TANDARTS ELLEN DIJKSTRA :
,,De regels. Zelfs de tanden van de kinderen leden er onder. Ik mocht bijvoorbeeld geen plaatjes met poetsinstructies aan de wand hangen; die waren te vrolijk. Het enige wat er aan de wand hangt zijn Arabische spreuken. Op een dag liep ik met de jongens van groep 5 (acht jaar) naar mijn praktijklokaal om hun tanden te bekijken. Maar een van de bestuursleden hield me tegen: nee, nee, zei hij, een vrouw hoort jongens niet zo te benaderen. Dat mocht dus niet meer. Ik weigerde een hoofddoek te dragen en moest dus van het bestuur maar een operatiemuts op mijn hoofd doen. Na verloop van tijd werd het strenger - op een dag kwam ik op school en toen hing er een handgeschreven bordje 'vrouwen achteringang'. Ze kijken op vrouwen neer, zo eenvoudig is het.''
LERAAR 2:
,,Als wij Nederlanders koffie zaten te drinken en we hoorden een deur opengaan, dan hielden we altijd onmiddellijk onze mond. Omkijken. Wie is daar? Een bestuurslid? Kop houden. Het bestuur van deze basisschool is namelijk oppermachtig. De ene na de andere Nederlandse directeur is met ruzie vertrokken, omdat die functie een wassen neus bleek. Het bestuur bepaalt alles, houdt elke beweging van leraren bij. Ze lopen de hele dag door de school. Controleren. De conciërge is lid van het bestuur en de voorzitter van het bestuur, een imam, komt voortdurend langs. Als hij in Nederland is tenminste, want hij is vaak in Egypte of Saoedi-Arabië.''
LERAAR 1:
,,De bestuursleden zijn Egyptisch, Turks en Marokkaans. Ze geloven niet in praten of overleg. Alleen in gezag en intimidatie. Ze proberen de leraren te verdelen om te heersen. Het was bijvoorbeeld verboden in de klas koffie te drinken met een collega - dan zweer je misschien samen. Dat mocht alleen in de lerarenkamer. Zelfs dat mocht eigenlijk niet, maar de Nederlanders deden het toch. Als er een nieuwe collega kwam - de meerderheid is Surinaams maar is evenzeer slachtoffer van het regime - dan werd-ie nooit voorgesteld aan de zittende leraren, want dan zouden die hem wel eens verkeerde dingen kunnen vertellen. Het gebeurde dus dat je na een half jaar ontdekte: hé, ben jij een collega van mij? Er werken wel dertig mensen namelijk.
,,Tijdens de wekelijkse vergadering van het bestuur en het lerarenteam kregen we een keer te horen: U krijgt vier dagen ATV in plaats van tien. Een collega zuchtte. 'Niet zuchten!', commandeerde de voorzitter van het bestuur. Zo ging dat. Het bestuur hield ook een gedetailleerd dossier bij van elke leraar. In plaats van een leerling-volg-systeem, hadden wij een leraar-volg-systeem zeiden wij altijd spottend. We hebben er een keer één ingezien. '9.20 uur. Leraar X. Drie minuten de klas uit, kinderen alleen'.''
LERAAR 2:
,,Niet alle bestuursleden zijn laag opgeleid; eentje is bioloog. Maar ze weten niets van onderwijs. Ze zijn lopendebandmedewerker of schoonmaker geweest, jarenlang. Ziek geworden, WAO. Voor hun gevoel zijn ze onheus behandeld door Nederland. En nu hebben ze eindelijk een eigen koninkrijkje. Hier zijn zíj de baas. Dit is hún terrein - gesubsidieerd en wel. En je mag er niet aankomen. Ze zijn trots op hun school.
,,Wij, het kleine groepje Nederlandse leraren, kregen altijd het gevoel dat we er niet echt bij hoorden. We moesten naar hen luisteren, op hun voorwaarden werken. Dan werden we voor de zoveelste keer op het matje geroepen bij de directeur en dan dachten we: wat heb ik nú weer fout gedaan? Meestal kon de Nederlandse directeur het niet uitleggen en dan volgde er een brief van het bestuur. U heeft een islamitische vrouw beledigd, of zo.
,,Het gevoel van wij-het-bestuur-tegen-de- rest-van-de-wereld is ook wel weer begrijpelijk. De basisscholen in de buurt hebben As Siddieq structureel tegengewerkt, omdat ze de aantrekkingskracht van de school beleefden als een bedreiging. Die school groeit namelijk als kool. In negen jaar tijd heeft ze ruim vijfhonderd leerlingen gekregen. Dat gaat ten koste van scholen in de omgeving; ik denk zelfs dat er banen zijn gesneuveld op andere scholen. As Siddieq mocht dus nooit eens een gymzaal gebruiken van een andere school - die boden op geen enkele manier samenwerking.
,,Alles op die school is strak, streng, ordelijk. Hoe harder je schreeuwt tegen de kinderen, des te beter het bestuur je vindt, als leraar. Het bestuur en de ouders gaan zo bot met de kinderen om, het is een opvoeding van van-dik-hout-zaagt-men-planken. Officieel kent de school geen lijfstraffen,maar ze zijn er wel: een uur lang op één been staan in de hoek.''
LERAAR 1:
,,Ik heb meegemaakt dat een leraar Arabisch tegen een meisje zei: Ik had je toch gewaarschuwd dat je geen ketting om mag? Hij rukte in één beweging het ding van haar nek en smeet het in de prullenbak.''
LERAAR 2:
,,Langzaam maar zeker ontdekten we dat er geen enkel pedagogisch beleid of visie is. Het onderwijs interesseert het bestuur eigenlijk weinig. Kom je als leraar een dag niet opdagen? Dan zetten we de conciërge toch voor de klas. Wij hadden op de pedagogische academie geleerd: het kind staat centraal. Hier staat de islam centraal. De mens is maar een nederig wezen dat komt en gaat. Allah is er voor altijd.
,,Allah wordt ook aangedragen als remedie voor alle problemen. Kinderen die écht veel leerproblemen hebben, horen in Nederland thuis op een speciale school. Maar As Siddieq verwijst niemand naar een speciale school, want dat willen de ouders niet. Allah zal voorzien, is het idee. Sterker: veel kinderen die ze overnemen van andere scholen, dreigden daar naar een speciale school te worden gestuurd. Maar op As Siddieq werden ze met open armen ontvangen; hoe meer leerlingen, hoe meer inkomsten.''
LERAAR 1:
,,De ouders denken ook zo, hoewel ze stukken aardiger zijn dan het bestuur hoor. Maar ze beschouwen kinderen niet als een kind maar als een jonge volwassene. Ze hebben zichzelf ook nooit als kind kunnen uitleven op school. In de hooglanden van Marokko, drie keer per week met veertig kinderen een paar uur in de klas. En slaag als je iets fout deed - dát is hun associatie met school.''
LERAAR 2:
,,Ook de ouders vinden tekenen en creativiteit zinloos. Gefröbel.Het gaat om rekenen en taal. Stampen, kennis verwerven. Niks ontplooiing of ontwikkeling. Hun kinderen moeten later allemaal dokter worden of advocaat. En hoe je dat bereikt, maakt niet uit. Het is natuurlijk goed bedoeld en naïef van die ouders, meer niet. Maar ja, ze werken daardoor niet mee met dingen die je als leraar belangrijk vindt. Wij willen graag dat kleuters tekenen voordat ze schrijven - daarmee ontwikkelen ze hun motoriek. En bovendien zijn het kleuters, die vinden tekenen leuk. Maar zowel de ouders als het bestuur zeiden: kleuters moeten onmiddellijk schrijven, daar gaat het om.
,,Wat de bestuursleden betreft: als de school maar aardige CITO-cijfers haalt waar ze goeie sier mee kunnen maken. Dan blijven zij subsidie krijgen en kunnen zij hun maatschappelijke carrière voortzetten. Het gaat hen namelijk niet om de kinderen, maar om hun eigen positie in de gemeenschap. De kinderen zijn pionnen in hun spel. Je moet zo'n school ook niet beoordelen op resultaten, want die halen ze wel. De inspectie kwam regelmatig langs en vroeg: wordt hier adequaat rekenles gegeven? Ja, prima. Taalles? In orde. 'Dag dames en heren - en de complimenten voor de orde en rust in uw klassen.' Maar daar moet je niet alleen naar kijken! Je moet kijken hoe het pedagogische klimaat is, hoe mensen met elkaar omgaan. We fluisterden tegen de inspectrice: 'Mevrouw als u eens wist wat hier allemaal gebeurt.' Haar advies? 'Ga maar elders solliciteren als het je niet bevalt.' Maar wij hadden een hypotheek, een jong gezin. Dan ga je niet makkelijk weg. En er was jarenlang nauwelijks werk te vinden in het onderwijs. Bovendien raak je gehecht aan de leerlingen - die zijn zo lief. Die kunnen er ook niks aan doen dat ze op zo'n school zitten.''
TANDARTS ELLEN DIJKSTRA :
,,Als ik klaagde tegenover Nederlanders die het islamitisch onderwijs niet kenden, dan viel dat altijd op dovemansoren. Ze geloofden me niet, vonden dat ik overdreef of discrimineerde.''
LERAAR 2:
,,'Onderwijs in allochtone levende talen' is een begrip op basisscholen tegenwoordig. Maar ze krijgen alleen Koran-Arabisch! En op zaterdag en zondag ook nog eens Koran-les. En tijdens godsdienst stampen ze elke week drie regels, jaar in jaar uit. Drie regels! Eén woord uit die tekst is 'barmhartig'. Vraag niet wat het betekent, want dat weten de kinderen op hun twaalfde niet. Ze begrijpen niet wat ze al die jaren hebben opgedreund.''
LERAAR 1:
,,En denk erom dat het woord 'jood' niet valt tijdens godsdienst, of überhaupt op school. De haat tegen joden is er bij de godsdienstleraren ingebakken. Toen wij dat voor het eerst merkten, hebben wij protest aangetekend bij het bestuur. Maar daar is niets mee gebeurd. Toen de El Al-Boeing neerstortte, stelde een Nederlandse leraar voor om een inzameling te houden voor de slachtoffers. 'Ach welnee, dat is een joods toestel', was de reactie van het bestuur. Dat de slachtoffers grotendeels Surinaams of Ghanees waren - daar dachten ze niet eens over na.''
LERAAR 2:
,,Het bestuur maakt hele teksten wit in de leesboekjes. Er is een lesboek waarin een jongen verliefd wordt op een meisje. Kras erdoor, dat kunnen we niet hebben! Jongens en meisjes krijgen nu gescheiden les, spelen op gescheiden schoolpleinen en er zijn gescheiden ouderavonden. Dáár maken die mensen zich druk om, niet om de kwaliteit van het onderwijs, het pedagogisch klimaat of de arbeidsvreugde van leraren.''
LERAAR 1:
,,Wat mij betreft moeten alle islamitische basisscholen worden opgeheven. De kinderen worden geheel geïsoleerd van de Nederlandse samenleving. Die kleine harde kern - fundamentalisten zijn het - is gevaarlijk voor de Nederlandse samenleving. Ik hoop maar dat ze geen politieke partij oprichten, dan is het hek van de dam. In Zwolle heeft de internationale raad van islamitische rechtsgeleerden onlangs een imam bedreigd. Er is een aantal Surinaamse moslims boos op hem geworden, omdat hij zich heeft uitgesproken tegen een fundamentalistische Pakistaanse politicus, die hier vaak komt. Een knokploeg zal het gezicht van de imam 'onherstelbaar kapot slaan'. Ik kijk er nooit meer van op als ik zulke berichten hoor.'' Aanhangers van de bedreigde imam houden de moskee nu al een week bezet. Kamerlid Rabbae van GroenLinks heeft hierover Kamervragen gesteld aan minister Van Boxtel.
LERAAR 2:
,,Ik ook niet. Maar over de lange termijn is mijn collega negatiever dan ik. Ik denk dat islamitische scholen een natuurlijke dood sterven. Ze hebben namelijk niets te bieden voor toekomstige generaties Marokkaanse en Turkse jongeren. Die integreren langzaam maar zeker en zullen op den duur alleen nog kiezen voor Nederlands onderwijs.''
ISLAMITISCH ONDERWIJS IN NEDERLAND
Basisschool As Siddieq is één van de 29 islamitische basisscholen, die de afgelopen tien jaar in Nederland zijn opgericht. Volgend jaar komen er nog drie scholen bij. In Nederland komen ruim tachtigduizend basisscholieren uit een islamitisch gezin.
De Onderwijsinspectie - die toeziet op de kwaliteit van het onderwijs - heeft in mei 1997 aan het bestuur van de As Siddieq gemeld dat zowel het pedagogisch klimaat als de zorg voor leerlingen met problemen zoals dyslexie, onder de maat zijn. In oktober 1997 heeft de school wel iemand aangesteld die zich met leerlingenzorg zou gaan bezighouden, maar de Onderwijsinspectie heeft daar nog geen oordeel over. In januari gaan zij vooral naar het pedagogisch klimaat kijken. Als dat nog steeds onder de maat is, dan moet de school zeer snel aangeven hoe ze het klimaat gaat verbeteren.
De Inspectie bevestigt dat een leraar op de As Siddieq klaagde over het klimaat op de school. De inspectrice adviseerde hem zijn zorgen eerst te bespreken met het bestuur en pas te vertrekken als er niets veranderde. Is de As Siddieq representatief voor alle islamitische scholen? De Inspectie doet daar geen uitspraken over. Niet alle scholen zijn even streng - er zijn ook scholen die in Islamitische kringen als liberaal bekend staan. De Algemene Onderwijsbond ontvangt regelmatig klachten van leraren over islamitische scholen. Ze zijn ook met enige regelmaat in het nieuws, zoals twee jaar geleden toen de islamitische basisschool El Inkade in Ede de voorpagina's haalde. Zeven Nederlandse leraren namen daar in één klap ontslag, wegens de steeds strengere gedragsregels die het islamitische bestuur stelde. Zo moesten leraren een baard dragen en Marsrepen van kinderen afpakken, omdat die 'verkeerde' voedingsstoffen bevatten. Prominente VVD' ers, zoals Hans Dijkstal en Jan Franssen, hebben de afgelopen paar jaar gewaarschuwd voor het separatistische karakter van islamitische scholen.
Een bestuurslid van de As Siddieq, Farid Zari, die tevens personeelsmanager op de school is, zegt dat het goed gaat met de school. ,,Onze CITO- cijfers zijn de hoogste van dit stadsdeel en de leerlingenadministratie is op orde.'' Problemen deden zich volgens hem drie jaar geleden voor het laatst voor, toen de leerlingenadministratie een 'janboel' was. Controle? ,,Het bestuur overlegde weleens met niet-islamitische leraren die de islamitische voorschriften niet begrepen.'' Het bestuur besloot in 1995 te reorganiseren en leidt sindsdien de school van binnenuit, zegt hij. Zari verwacht dat het bestuur dat nog hooguit twee jaar lang zal doen, omdat het ,,natuurlijk nooit verstandig is om als bestuur alles te leiden''. Volgens hem stimuleert het bestuur het dat leraren met elkaar omgaan en hij kan zich niet voorstellen dat de Onderwijsinspectie negatief oordeelt over het pedagogische klimaat of de leerlingenzorg. ,,Wij hebben goed contact met de Inspectie.''
Twee maanden geleden hield de Tweede Kamer de oprichting van de eerste islamitische middelbare school in Rotterdam tegen, omdat de initiatiefgroep niet voldeed aan de wettelijke voorwaarden voor oprichting van een school. Een stichting die een Evangelische middelbare school wilde stichten, kreeg wel toestemming van de Kamer, ook al voldeed zij evenmin aan de voorwaarden. Een ambtenaar van Onderwijs had die stichting al toegezegd dat ze een school zou mogen oprichten, zo was de verklaring voor het fiat van de Kamer. Met het oog op 'gelijke behandeling' van beide onderwijsrichtingen, deelde staatssecretaris Adelmund (Onderwijs) de Kamer toen mee dat de Rotterdamse initiatiefgroep in de toekomst wél toestemming zal krijgen.
Voorstanders van islamitisch onderwijs zeggen dat het van emancipatorisch belang is voor de moslimgemeenschap, zoals katholieke scholen dat waren voor de katholieken. Moslimouders kunnen immers geen invloed uitoefenen op gewone scholen omdat ze zelden worden toegelaten tot schoolbesturen, die christelijk, katholiek of van de lokale overheid zijn. Daarnaast zouden islamitische kinderen minder snel een identiteitscrisis krijgen als zij op een islamitische school zitten, omdat de kloof tussen wat thuis gebeurt en op school dan klein is. De betrokkenheid van islamitische ouders zou bij een islamitische school ook groter zijn dan bij gewone scholen.
Volgens de Turkse onderwijskundige M. Alkan die zich op de Universiteit van Amsterdam bezighoudt met onderwijs aan allochtone kinderen, voldoen islamitische scholen niet aan deze verwachtingen. De invloed van ouders (via een bestuur) heeft volgens hem alleen zin als de bestuursleden voldoende weten en begrijpen van onderwijs. ,,De ideeën en prioriteiten van vertegenwoordigers uit de moslimgemeenschap lijken echter voornamelijk gericht te zijn op het religieuze gehalte van islamitische scholen.'' Daarnaast betwijfelt hij of de betrokkenheid van ouders verder gaat dan het bezoeken van islamitische feesten.
Een eventuele identiteitscrisis van islamitische kinderen in een Westerse samenleving wordt volgens Alkan eerder vergroot door islamitische schoolbesturen omdat zij veelal een ,,dogmatische aanpak'' voorstaan, die geen rekening houdt met de multiculturele context waarin de kinderen leven.
Het verhaal van de leraren op de As Siddieq verbaast Alkan niet. ,,De schoolbesturen zijn in Nederland veelal orthodoxe sunnieten. Zij houden letterlijk vast aan hun interpretatie van de islam. Het gevolg kan zijn dat objectieve kennis in gevaar komt in het schoolcurriculum. Er is een verschil tussen oprichting van een school en inrichting van het onderwijs. Als het blijft bij tien procent van de lestijd besteden aan religieuze vakken, dan is oprichting prima. Maar inrichting behelst meer: alles op de school, van onderlinge relaties, tot inhoud van de lessen en kledingvoorschriften. Hoewel etnische groepen zelf al jaren kritisch zijn over deze scholen, houdt de overheid niet de vinger aan de pols.''
Volgens bestuurslid Zari van de As Siddieq houdt zijn bestuur alleen aan de islam vast, daar waar dat niet botst met de Wet op het Basisonderwijs. ,,Wij betreuren het wel dat we niet alles kunnen handhaven, maar we leven in Nederland, dus we moeten de wet respecteren.'' Hij vindt het ,,jammer'' dat oud-leraren en de tandarts slechte ervaringen hebben met de school en zegt dat zij niet voor het bestuur hoeven te vrezen.
DE REGELS
Selectie uit de regels in het 'basismodel arbeidsreglement' van de Islamitische Schoolbesturen Organisatie ( ISBO ), dat sinds 1994 geldt. Alle 29 islamitische basisscholen zijn aangesloten bij de ISBO . De scholen zijn niet verplicht zich aan de letterlijke tekst te houden; in de praktijk doet ruim de helft het wel.
Het personeel hoort vorm te geven aan de islamitische grondslag van de school door zoveel mogelijk rekening te houden met o.a. het gegeven dat sommige leermiddelen in strijd zijn met de Islam en daarom aanpassing behoeven. De kinderen mogen geen met de godsdienstlessen strijdige dingen worden aangeleerd. Dit kan het beste voorkomen worden door de godsdienst in alle lessen te integreren, door nauwe samenwerking met godsdienstonderwijzers en door deze lessen zoveel mogelijk in het Nederlands te vertalen en/of te verzorgen. In de meeste boeken herkennen de kinderen zichzelf en hun cultuur niet. Stukken tegen de schepping of tegen de islam moeten óf overgeslagen óf aangepast worden. Te vrije teksten over seksualiteit horen aangepast of aan jongens en meisjes apart door meester of juf gegeven te worden. Hier is voor het personeel de kennis over seksualiteit, de gezinsvorming en de man/vrouwrelatie in de islam enorm van belang! Muziek zou beter zonder instrumenten gegeven worden. Ritmische instrumenten zijn niet toegestaan.
Het verdient de voorkeur dat het personeel lichamelijk contact met collega's, ouders en leerlingen vanaf zeven jaar van de andere sekse zoveel mogelijk vermijdt in aanwezigheid van de leerlingen. De leerkrachten mogen in aanwezigheid van kinderen niet handtastelijk met andere collega's stoeien of deze kussen bij bijvoorbeeld felicitaties. De kinderen horen zo vroeg mogelijk op de hoogte te zijn van deze omgangsregels en deze toe te passen.
Het gebruik van make-up, parfum en lange nagels is niet toegestaan.
Men dient geen korte mouwen, korte rokken of broeken of strakke kleding te dragen, zodat de lichaamsvormen niet zichtbaar kunnen zijn.
Het dragen van symbolen van andere religies wordt alleen in overleg toegestaan.
Dames: De kleding mag niet op de traditionele herenkleding lijken (een broek-colbertcombinatie of een broek zonder iets er overheen). Een dame met korte haren en een herenpak aan kan vrij snel voor een heer worden aangezien.
Heren: De kleding mag niet op traditionele dameskleding lijken. Er mogen geen sieraden zoals armbanden, oorbellen of zichtbare halskettingen etc. gedragen worden.
De personeelsleden zien erop toe dat de jongens en meisjes zich kleden en disciplinair gedragen volgens de waarden en normen in de islam. Zodat de kinderen beseffen dat ook de niet-moslimleerkracht hen in de gaten houdt en achter de grondslag of identiteit van de school staat. Zodra ze zouden merken dat een niet-moslimleerkracht het niet interesseert hoe ze zich gedragen, zullen ze daar gebruik cg. misbruik van maken.
De ouders spreken hun kinderen vaak aan met 'Allah vindt dat niet goed en Allah wil het niet zo'. De leerkrachten kunnen de kinderen hier aan herinneren, ook al geloven zij er zelf niet in.
5 DECEMBER 1998
( a d v e r t e n t i e s )
Domicilie,
voor wie zich vestigt in het buitenland.