NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Honderden Friese vrijwilligers gaan dezer dagen als venters langs de deuren met kruiwagens vol met Friese boeken.

Door onze correspondent

DRONRIJP, 14 OKT. Vaardig rijdt Ietje Krottje de groene kruiwagen, tot de rand gevuld met Friese kinderboeken, romans, kalenders en cd's, door de Hoyte Roucomastrjitte van haar dorp Dronrijp. Het zit haar en haar vriendin Willy Siderius vanmiddag niet mee in deze nieuwbouwwijk. De beide 'sutelders', Fries voor venters, treffen veel mensen niet thuis, anderen zeggen geen 'lezers' te zijn of geen Fries te kunnen lezen. Verkocht hebben ze nog weinig, maar Krottje en Siderius laten de moed niet zakken. ,,Vorig jaar verkochten we voor vijfhonderd gulden, maar dat was in onze eigen straat'', zeggen de huisvrouwen die al enkele jaren als vrijwilliger huis-aan-huis met Friese boeken venten. Bij A. Sander hebben ze eindelijk beet. Zij komt uit de Stellingwerven, waar geen Fries maar Stellingwerfs wordt gesproken. Ze leerde Fries, omdat ze onderwijzeres is en met haar Friestalige leerlingen in hun 'memmetaal' wilde communiceren. Voor haar zoontje koopt ze het kinderboek Myn trekker. Oud-huisarts C. Pranger bij wie de vrijwilligsters aanbellen, kiest uit de 'kroade' (kruiwagen) de nieuwe roman van Hylke Speerstra Simmerlân. Pranger: ,,Ik lees veel, maar niet veel Fries. Dit boek lijkt me aardig.'' Voor de 27ste keer zijn de ruim 1.850 boekventers deze weken op pad gegaan. De 'sutelaksje' is op touw gezet door de Stichting It Fryske Boek, opgericht in de jaren dertig als brede promotiestichting voor Friese literatuur, met als doel het lezen van Friese boeken te stimuleren. Begin jaren zeventig besloten enkele Friese schrijvers aangesloten bij de kleine 'Koöperatieve Utjouwerij' hun boeken en dichtbundels hoogstpersoonlijk als marskramers aan de deur aan te bieden. In 1974 nam It Fryske Boek deze activiteit over. ,,Oorspronkelijk was het idee om mensen die nooit een stap in een boekhandel zetten, met Friese literatuur in contact te brengen'', vertelt directeur D. Hibma van It Fryske Boek. ,,Wij brengen de boeken als een soort eerste levensbehoefte bij de mensen thuis.'' Fries is vooral een spreektaal. Van de 600.000 inwoners van Friesland verstaat 94 procent Fries en kan 73 procent de taal spreken. Ongeveer zestig procent kan Fries lezen en niet meer dan zeventien procent kan het schrijven. Opvallend genoeg lezen de meeste Friestaligen Nederlandse boeken.

Hibma: ,,Op school is de voertaal Nederlands. En hoewel uit onderzoek blijkt dat wanneer kinderen tweetalig worden opgevoed ze later gemakkelijker vreemde talen kunnen leren, spreken de meeste Friezen thuis Nederlands tegen hun kinderen.'' Een minderwaardigheidsgevoel ten opzichte van de moedertaal ligt eraan ten grondslag, meent Hibma. ,,Friezen zijn niet trots op hun taal. Ze associëren het met een laag milieu.'' Vandaar dat de verkoop-aan-huis mensen moet stimuleren eens een Fries boek te pakken. ,,Boeken vormen de pijler van de Friese taal en cultuur. Als er geen boeken zijn, kan een taal nauwelijks voortbestaan.'' Uit onderzoek van It Fryske Boek is gebleken dat de omzet van de sutelaksje vijftien procent van de totale verkoop aan Friese boeken bedraagt. Bestond vroeger bij sommige boekhandels de angst dat de sutelders oneerlijke concurrenten waren, tegenwoordig wordt enthousiast samengewerkt. Hibma: ,,Gebleken is dat dankzij de sutelverkoop de verkoop van Friestalige lectuur in boekhandels ook is toegenomen.'' De meeste klanten van de boekventers - om de twee jaar wordt een dorp bezocht - zijn Friezen die veel lezen, maar er zijn ook Nederlanders die Fries verstaan en wel eens een eenvoudig Fries boek willen proberen. Elk jaar worden tijdens de zes weken dat de venters met hun grote kruiwagens op pad gaan tussen de 25.000 en 30.000 boeken aan huis verkocht. Dertig procent daarvan bestaat uit kinderboeken, maar ook romans, dichtbundels, geschiedenisboeken en zelfs een enkel Nederlandstalig boek, zoals Hoe God verdween uit Jorwerd van Geert Mak, is te koop. Hibma: ,,De laatste vijf jaar is er ook een geweldige groei in Friestalige cd's.''

De opbrengst voldoet aan de verwachtingen. Dit jaar zal ongeveer voor vier ton aan boeken worden verkocht. De sutelders bevoorraden hun kruiwagens vanuit een grote bus waarin honderden boeken op planken staan. D. Anema uit Stiens werkte jarenlang in een Leeuwarder boekhandel en rijdt als kassier mee op de bus. ,,Ik doe dit uit idealisme'', zegt ze. ,,Ik wil graag dat de Friese taal behouden blijft en dat de mensen in aanraking komen met Friese boeken.'' Ook de basisscholen krijgen een bak met boeken bezorgd, waaruit een keuze gemaakt kan worden. Anema: ,,Als kinderen op school Fries lezen, stimuleert het de ouders misschien ook om eens iets in het Fries te lezen.''