NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

COEN VAN ZWOL
,,Seriemoordenaars bestaan niet in Rusland. Het is een decadent, westers fenomeen'', zo luidt het motto van de film Citizen X. Deze gedachte is vrij hinderlijk wanneer je als Sovjet-detective tientallen lijken in de bossen aantreft. Maar gelukkig schenkt Gorbatsjov Rusland in het kader van de perestrojka ook de seriemoordenaar, die onuitputtelijke bron van huiver en vermaak, en kan onze detective zijn onderzoek succesvol afronden.

Citizen X is een Russische variant op een overbekend stramien: geobsedeerde politieman zit op het spoor van een seriemoordenaar, stuit daarbij op bureaucratische obstakels, maar overwint. Toch is Citizen X veel spannender dan dit suggereert. Dat komt door het intelligente script en geïnspireerde rollen van Stephen Rea als arts-detective, Donald Sutherland als zijn cynische baas die hem door het ambtelijke doolhof loodst, en Max von Sydow als bureaucratisch obstakel. Vooral Jeffrey DeMunn is erg goed op dreef als seriemoordenaar Chikatilo, een grijze sukkel van buiten, een vulkaan van binnen.

De film is losjes gebaseerd op de zaak van het brave partijlid Andrei Chikatilo, die in de jaren tachtig rond Rostov 53 slachtoffers maakte, een score die weinig westerse seriemoordenaars hem kunnen nazeggen. Hij vond zijn slachtoffers - vrouwen en kinderen, vooral verschoppelingen - in stations, nam ze mee de bossen in en stak ze daar dood terwijl hij boven hen masturbeerde. ,,De vraag is of deze gedegenereerde elementen het recht hadden te leven'', zei Chikatilo bij zijn verhoor.

Als seriemoordenaar was Chikatilo impulsief en indiscreet. Toch was het pas in 1984, na dertig moorden, dat de lokale pers zijn bestaan erkende. En duurde het daarna nog zes jaar voordat een massale klopjacht op gang werd gebracht. De grootste tegenslag in het onderzoek was wel dat Chikatilo in 1984 al eens was opgepakt met een mes, een koord en een potje vaseline in zijn tas. Maar zijn bloedtype pastte niet bij het spermatype dat bij de lijken was gevonden, een heel zeldzame afwijking.

Met name door films als Silence of the Lambs of Seven hebben seriemoordenaars ten onrechte een soort zwarte glamour gekregen. Chikatilo is geen Hannibal Lecter, geen koud calculerend meesterbrein. Maar de lege, impotente woede van dit zielige mannetje is veel bedreigender, omdat burger X zo'n alledaagse verschijning is. Al geef ik verder overigens geen stuiver voor de historische accuratesse van Citizen X. En moeten Russische burgers wel de slappe lach krijgen bij de in de film vervatte suggestie dat het politiewerk er zo op vooruit is gegaan sinds de perestrojka.

Citizen X (Chris Gerolmo, VS, 1995), Ned.1, 23.06-00.45u.