NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Wij vechten als haaien

Afgelopen woensdag bepaalde de Europese Commissie dat een alliantie tussen uitgever Bertelsmann en een mediagroep de Duitse markt te zeer zou overheersen. Een tegenvaller dus voor Bertelsmann, dat in de laatste twintig jaar uitgroeide tot het derde multi-media bedrijf ter wereld. Het besluit van de Commissie zal verdere expansie niet stuiten, zo lijkt het.

Een bedrijfsportret.

Door Michèle de Waard

Het donkere beeld van de 'lezende jongeman' in de hal van de mediagigant Bertelsmann herinnert aan de ontstaansgeschiedenis van het boekenbedrijf. In een vitrine ligt de kostbare eerste druk met sprookjes van de gebroeders Grimm uit de 19de eeuw.

Het begon met boeken, maar intussen heeft de grootste Duitse uitgever uit het provinciale Westfaalse Gütersloh de stap gezet naar de elektronische media: muziek, tv, film en multimedia. ,,We maken een quantumsprong'', zei topman Mark Wössner eind vorig jaar. Het boekenbedrijf, ruim 150 jaar geleden opgericht door de streng protestantse uitgever Carl Bertelsmann, behoort tot de absolute top van de media-ondernemingen in de wereld.

Tot voor kort waren slechts de Amerikaanse concerns Time Warner (omzet: 31 miljard mark) en Walt Disney (omzet: 28 miljard mark) groter. Dit jaar zou Bertelsmann, de nummer drie, de rivalen weleens kunnen inhalen. Het concern rekent voor 1998 op een omzet van 25 miljard mark. Daar komt de spectaculaire aankoop, in maart, van het Amerikaanse Random House (1,7 miljard) bovenop. Ook de televisieafdeling CLT-UFA, waaraan Bertelsmann voor de helft deelneemt, en die goed is voor een omzet van 5 miljard mark per jaar, is niet in de boeken verwerkt.

Maar de sprong van de brave christelijke liederenboeken ('Theomeli'), waarmee Bertelsmann eens de boer opging, naar de tombola van plat vertier is enorm. ,,In deze wereld van amusement moet je vechten als een haai, niet als een snoekbaars'', zei Wössner onlangs. De ervaringen van de laatste maanden hebben Wössner en zijn medewerkers in die mening gesterkt.

Als haaien hebben ze gevochten. Maar ze hebben verloren, voorlopig. De mediadroom van Bertelsmann om een doorbraak te forceren in betaaltelevisie laat nog op zich wachten. Na maandenlang touwtrekken verbood de Europese Commissie deze week de alliantie tussen Bertelsmann en de Beierse mediagroep van Leo Kirch, die samen de Duitse markt voor betaal-tv wilden ontginnen.

Een half jaar geleden klonk Wössner nog opgelucht. Na een langdurige venijnige strijd om de dominantie op de Duitse markt voor betaal-tv, hadden de twee rivalen eindelijk besloten om samen te werken. ,,Een bevrijding'', vond Wössner. Hun digitale kennis zou gebundeld worden in Premiere, de succesvolle Hamburgse zender voor betaal-tv van Bertelsmann. Kirch zou als grootste leverancier van tv-programma's de films leveren en Deutsche Telekom - nog altijd de belangrijkste speler in telecommunicatie en kabeltelevisie - de techniek.

De Europese Commissie heeft nu een spaak in het wiel gestoken. Volgens Brussel ontstaat in Duitsland een machtig monopolie, waardoor het moeilijk wordt voor toekomstige aanbieders van betaal-tv en decoders nog een voet tussen de deur te krijgen. Bertelsmann vond de bezwaren van de Commissie onzinnig. ,,We zouden gedwongen worden onze concurrenten ook nog te subsidiëren'', reageerde bestuurslid Michael Dornemann.

De Commissie wilde dat onafhankelijke kabelondernemingen hun eigen programma's voor betaaltelevisie via Premiere zouden kunnen aanbieden. Daar voelde Bertelsmann niets voor. Het project was voor het concern economisch niet meer te verantwoorden. ,,Onze innovatiekracht en risicobereidheid zouden bestraft worden'', viel in Gütersloh te vernemen.

De 71-jarige Leo Kirch, oprichter en eigenaar van de Kirch Groep, was nog bereid tot compromissen. Kirch wordt door het besluit van Brussel het hardst getroffen. De Beierse ondernemer is uit op een dominerende positie in betaaltelevisie en heeft miljarden marken gestoken in zijn digitale platform DF-1, dat met Premiere zou moeten fuseren. Maar Kirch maakt grote verliezen met de dure films die hij in Hollywood koopt. Zonder een krachtige partner als Bertelsmann, die kan helpen de rekeningen te betalen, ziet de toekomst er voor de Beiers somber uit. Kirch dreigt zelfs zijn DF-1 te moeten sluiten en 250 man op straat te zetten. Voor Bertelsmann is betaaltelevisie financieel slechts een klein deel van de activiteiten. ,,Poppenkast'', aldus Wössner. Maar zijn collega Siegfried Luther in de raad van bestuur wil niet verhullen dat Bertelsmann er veel aan is gelegen door te gaan met betaaltelevisie. ,,We willen Premiere niet kapot laten gaan'', zegt Luther in zijn kantoor in Gütersloh. Betaaltelevisie is kostbare pioniersarbeid en het is Premiere gelukt in acht jaar 1,7 miljoen abonnees te krijgen. Bertelsmann verwacht dat het er in 2002 4 tot 6 miljoen zijn geworden. Luther: ,,We willen in deze branche blijven en die verder ontwikkelen. Ook al weten we dat het een kleine markt is.''

Alle ophef over een monopolie dat in het Duitse televisielandschap zou ontstaan begrijpt hij niet. De Duitse markt bestaat voor 95 procent uit 'free tv': twee sterke publieke omroepen ZDF en ARD met een veelvoud aan onderzenders, de grote groep rondom de particuliere zender SAT I (waarin Kirch 43 procent heeft), een groep rondom Pro Sieben (waarin zoon Kirch actief is) en de groep rondom RTL, waarin Bertelsmann zit.

De markt voor betaal-tv is met minder dan 1 procent bijzonder klein. Maar Luther geeft toe dat het driemanschap Kirch, Bertelsmann en Deutsche Telekom op die kleine markt dominant zou zijn geweest. ,,Wil de moeilijke markt voor betaal-tv in Duitsland verder worden ontwikkeld, dan heb je echter sterke aanbieders nodig'', rekent Luther voor.

Het gaat om miljardeninvesteringen. Bertelsmann heeft zelf minstens een miljard betaald voor deelname aan Premiere. Verdere expansie kost ettelijke miljarden meer, want Bertelsmann ziet mogelijkheden de markt voor betaal-tv van minder dan 1 procent uit te breiden naar 5 procent. Bertelsmann wil de 'autobanen bouwen' waarop iedereen kan rijden. ,,Als de markt er eenmaal is, komen er vanzelf nieuwe aanbieders en concurrenten'', meent Luther. Kirch en Bertelsmann blijven op dit terrein tot elkaar veroordeeld, want de Beier heeft de films en Bertelsmann de zenders. Zei Wössner zelf niet dat Bertelsmann 'een Ferrari bezit en Kirch de benzine'? Daarom, licht Luther toe, broedt men in Gütersloh op manieren om Premiere met Kirch door te zetten.De uitgever zal ijverig verder bouwen aan expansie van zijn elektronische media. ,,Een cultureel evolutieproces'', aldus Wössner. Tien jaar geleden wist Bertelsmann nauwelijks ,,hoe het woord televisie te spellen''. Nu heeft het concern een sterke positie in de televisiewereld. Vorig jaar maakte Bertelsmann zijn grote concurrent CLT tot partner. Samen met de Luxemburgers werd een Europese radio- en televisiegroep opgericht, die essentieel is voor verwezenlijking van de plannen.

De alliantie tussen CLT-UFA is Europa's toonaangevende televisiegroep met meer dan twintig tv- en radiozenders. Het vlaggeschip is RTL, dat in Nederland via de zenders RTL4 en -5 opereert. De omzet van 5 miljard mark zal binnen twee jaar naar 6 miljard zijn gegroeid, wordt verwacht. Hoewel er nog aanloopverliezen zijn, rekent de bedrijfsleiding in het jaar 2000 op positieve resultaten.

Over drie jaar zullen de elektronische media bijna de helft van de omzet uitmaken; halverwege de jaren tachtig was dat nog slechts 7,6 procent. Luther rekent nog op roerige tijden. Tenslotte aast de Australische mediatycoon Rupert Murdoch nog altijd op de Duitse markt. Murdoch wil zijn belangen in Duitsland graag uitbreiden. Zijn strategische alliantie met Bertelsmann in de tv-zender Vox is hem veel te weinig. ,,Als morgen SAT I te koop staat, trekt hij als eerste aan de bel'', weet Luther. Bovendien beschikt Murdoch als enige met een studio in Amerika over de 'inhoud' van programma's. Een wapen waarover geen enkele Duitse onderneming beschikt.

Bertelsmann mag een grootse toekomst zien in de glamoureuze amusementswereld, boeken en tijdschriften blijven de 'cash cow' van de onderneming. De uitgever uit Gütersloh mag zich na de spectaculaire aankoop van de belangrijkste Amerikaanse uitgever Random House, de nummer een op de Amerikaanse markt noemen. Sinds de koop van Bantam Books in de jaren zeventig en Doubleday in de jaren tachtig, had Bertelsmann zijn positie in het Engelstalige gebied al uitgebreid.

Met Random House kan de uitgever klinkende auteursnamen tot zijn stal rekenen als William Faulkner, Truman Capote, John Irving en Norman Mailer. Ook Amerikaanse presidenten zoals Bill Clinton en Jimmy Carter hebben bij Random House gepubliceerd. Bertelsmann hecht er bovendien aan erop te wijzen dat Random House consequent Europese romanciers en filosofen heeft uitgegeven zoals Thomas Mann, Marguérite Duras, Albert Camus en James Joyce.

In Duitsland komt de lezer Bertelsmann dagelijks tegen: in de kiosk met de gemoderniseerde 'Berliner Zeitung', Geo, Capital, of damesbladen als het populaire Brigitte. In de muziekzaak met cd's van Eros Ramazzotti en Annie Lennox tot Peter Maffay en Franz Schubert. In de boekhandel met bestsellers als John Grisham en de bijzondere historische Siedler-uitgaven.

,,Ook kleine auteurs moeten kansen hebben'', zegt Luther en onderstreept dat Bertelsmann een groot voorstander is van de vaste boekenprijs. In het land van denkers en dichters, waar in elk dorp nog een boekhandel te vinden is, een groot goed. Maar ook hier heeft Brussel het licht op rood gezet, uit naam van de vrije concurrentie. Amerika, Rusland, Frankrijk en Spanje. Bertelsmann is overal actief. Op de Nederlandse markt is het oog evenwel nooit gevallen. ,,Bladen zoals wij die maken hebben een markt van minimale grootte nodig'', zegt Luther. Maar naar het Hollandse banenmodel heeft Bertelsmann een eigen studie verricht, voegt hij eraan toe. ,,Banen scheppen en een slank sociaal stelsel. Dat zou Duitsland zich wensen.''