NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Big Brother digitaal

Een dag voordat Gist-brocades zijn fusie met DSM aankondigde schoot de aandelenkoers van dit fonds met 6,5 procent omhoog. Grote koers- en omzetafwijkingen kunnen duiden op handel met voorweten- schap. Dergelijke afwijkingen worden als eerste gesignaleerd door Stock Watch, het computersysteem van de afdeling Toezicht Beurshandel van Amsterdam Exchanges. Hoe werkt dat?

Door Sjouke Rijper

De afdeling Toezicht Beurshandel (TBH) van de Amsterdamse effectenbeurs is verboden terrein voor commissionairs en hoeklieden. Journalisten en fotografen worden hier al helemaal niet toegelaten.

Hier komen namelijk koersgevoelige berichten van beursfondsen binnen - op de beurs is informatie geld waard. Een half uur voordat de markt iets kan vermoeden ligt hier al het bericht van een fusie of overname. De medewerkers van deze schatkamer, die uiteraard niet zelf mogen handelen en geheimhoudingsplicht hebben, prikken het bericht op een met het bedrijf afgesproken tijdstip op een informatiebord zodat alle marktpartijen gelijktijdig zijn ingelicht.

De bewaking bij deze hoek in het beursgebouw heeft ook te maken met de taak die de naam van de afdeling al doet vermoeden, het toezicht houden op de beurshandel. Niemand op de beursvloer mag weten welke hoekman, commissionair of welk specifiek fonds extra in de gaten wordt gehouden door het computerprogramma Stock Watch. 'De beurs is stockwatching you' De controle op de handel in effecten en opties staat al jaren ter discussie. Toen de beurs nog werd georganiseerd door de Vereniging voor de Effectenhandel controleerden de leden zichzelf. Met de overgang naar het huidige beursbedrijf Amsterdam Exchanges (AEX) heeft de beurs het overgrote deel van die controle- en onderzoekstaken overgedragen aan de onafhankelijke Stichting Toezicht Effectenverkeer (STE) die sindsdien fors is uitgebreid.

Het beursbedrijf heeft de afdeling TBH in eigen handen gehouden. President-directeur G. Möller van AEX zei hierover onlangs: ,,Wij zijn het beste geëquipeerd om te signaleren welke transacties ongebruikelijk zijn. U moet het zo zien: de STE is de Mobiele Eenheid en wij zijn de buurtagent. Wij kennen de buurt en weten welk raampje open hoort te staan en welk niet.''

Maar omdat de beurs geen buitenstaanders op de toezichtsafdeling wilde toelaten, bleef altijd onduidelijk hoe goed AEX ge- ëquipeerd is om de handel die zij zelf organiseert te controleren. Möller heeft nu voor het eerst de deur naar het heilige der heiligen van binnen de effectenbeurs op een kiertje gezet. Zonder pikante details over recente opmerkelijkheden in de effectenhandel los te laten heeft hij de hoofdverantwoordelijke voor het toezicht, commissaris voor de notering A. Vastenhouw toestemming gegeven om een rondleiding bij Stock Watch te geven.

De ruimte van de afdeling Toezicht Beurshandel wijkt niet af van een normale kantooromgeving. Er staan tafels met daarop computers en erachter werken mensen. De eerste verschijnselen van de grootscheepse verbouwing van het beursgebouw door intrek van de optiebeurs tonen zich op deze afdeling. TBH is tijdelijk verhuisd naar het gedeelte van het beursgebouw waar voorheen obligaties werden verhandeld. Provisorisch opgestelde houten wanden schermen de ruimte af van de hal om te voorkomen dat iedereen zomaar in en uit kan wandelen.

Van de dertien medewerkers op TBH volgen er acht continu de dagelijkse 50.000 transacties. De anderen zijn er voor de administratieve ondersteuning. Vastenhouw excuseert zich voor de rommel op de afdeling terwijl hij vrijwel zeker met oog op het bezoek zijn personeel heeft opgedragen geen koersgevoelige berichten te laten rondslingeren.

TBH laat zich op twee manieren informeren over onregelmatigheden in de handel. Veel alarmsignalen (in jargon: alerts) zijn afkomstig uit het geautomatiseerde handelssysteem Trading System Amsterdam (TSA) dat in 1994 in gebruik werd genomen. Dit computersysteem houdt onder meer bij of de handelsreglementen door hoekmannen worden nageleefd.

Als de hoekman na invoering van een order door een commissionair niet binnen een bepaalde tijdslimit een prijs afgeeft, merkt TSA dit op. Een alarmsignaal wordt dan gelijktijdig naar de hoekman en Toezicht Beurshandel gestuurd. Als vervolgens de hoekman opnieuw geen actie onderneemt, belt een toezichtmedewerker naar de hoekman om hem te vragen waar de prijs voor die order blijft.

Dagelijks komen ongeveer tien van dergelijke meldingen bij TBH binnen. Vaak is het probleem snel opgelost omdat de alarmmelding het gevolg is van drukte bij de hoekman of omdat hij gewoonweg was vergeten een prijs vast te stellen.

Handel met misbruik van voorkennis is bij de wet verboden maar hoeft in technisch opzicht geen overtreding van het handelsreglementen te zijn. Bezwaar is alleen dat in een dergelijk geval niet alle beleggers en handelaars over dezelfde informatie beschikken.

Dit was vermoedelijk het geval bij de fusie van Gist-brocades en DSM. De bedrijven wilden maandag 23 februari hun beoogde fusie aankondigen. Maar vrijdag 20 februari liep de koers van Gist al met guldens tegelijk omhoog.

Vastenhouw heeft op dat moment de handel in Gist tijdelijk stilgelegd en het bedrijf gevraagd om de geruchten te bevestigen of te ontzenuwen met een persbericht. Later werd ook de handel in DSM stilgelegd. Voor de handel was toen al duidelijk dat de twee plannen aan het smeden waren. Pas toen de overnamebesprekingen werden bevestigd, werd de handel in beide fondsen weer hervat. Vastenhouw heeft de koersstijging van voor de stillegging van de handel gemeld bij de STE die dit moment onderzoekt.

De Gist-affaire viel die vrijdag als eerste op bij TBH dankzij het computersysteem Stock Watch. Het programma, dat in Canada is ontwikkeld en binnen het beursbedrijf AEX is verfijnd, beschikt over een enorme database waarin vanaf 1994 alle koers- en/of omzetbewegingen van alle fondsen zijn opgeslagen. Aan de hand van deze informatie heeft Stock Watch van ieder fonds een profiel gemaakt dat ieder moment van de dag met koers- en omzetwijzigingen wordt geactualiseerd. Wijkt een koers of de omzet van zijn normale patroon af, dan slaat Stock Watch niet direct alarm, maar voert het eerst een eigen controle uit met een zogenoemde beslissingsboom. Het programma gaat bijvoorbeeld na of de afwijking te wijten is aan de dag van de maand. Op de derde vrijdag van de maand, wanneer op de optiebeurs contracten aflopen en de aandelenkoersen sterk in beweging komen, zal een koers eerder kunnen afwijken.

Stock Watch kan binnenkort ook nagaan of de onregelmatigheid te wijten is aan een nieuwsbericht over een fonds, zoals bijvoorbeeld een fusie, overname of de publicatie van een analistenrapport. Informatie hierover betrekt het programma straks uit Stock Event, een database waarin bedrijfsnieuws wordt opgeslagen. De afwijkingen die na de zelfcontrole van Stock Watch actief blijven krijgen extra aandacht van de medewerkers van TBH. Dagelijks meldt het programma er nog zo'n vijfhonderd, één procent van het gemiddeld aantal transacties per dag. Stock Watch is nog te jong om alle serieuze alerts te zeven uit de bulk snel verklaarbare alarmmeldingen. Bij vals alarm worden deze meldingen, zoals dit bij TBH wordt genoemd, 'gedoofd'.

Als de TBH-medewerkers de koersbeweging op geen enkele manier kunnen verklaren, schakelen zij de commissaris voor de notering in. Vastenhouw vraagt vervolgens bij de hoeklieden en commissionairs tekst en uitleg om te vernemen of de toezichtafdeling nieuws over een fonds gemist zou kunnen hebben.

Als onduidelijk blijft wat tot koersbeweging heeft geleid, neemt de commissaris voor de notering contact op met het betreffende bedrijf. Als de plotselinge koers- of omzetfluctuatie ook hier niet verklaard kan worden, licht Vastenhouw de STE in.

Over de middelen die de commissaris voor de notering dan tot zijn beschikking heeft bestaan volgens Vastenhouw veel misverstanden. Hij legt uit dat hem vaak wordt verweten dat hij de handel van internationale fondsen bij de publicatie van jaarcijfers niet neerlegt. Vastenhouw: ,,Het heeft geen zin om dat te doen bij fondsen die ook via buitenlandse beurzen worden verhandeld. Partijen kunnen eenvoudig uitwijken naar bijvoorbeeld Londen of New York. Bij nationale fondsen leg ik de handel wel een kwartier stil zodat alle beleggers de tijd hebben om op de hoogte gebracht te worden van het nieuws.'' Aan Vastenhouw werd na de opmerkelijke koersstijging van Gist-brocades diverse malen de vraag gesteld waarom de orders van voor het stilleggen van de handel niet zijn teruggedraaid. Hij vertelt dat hij daartoe niet zomaar kan overgaan. Alleen bij grove technische fouten kunnen noteringen achteraf worden doorgehaald, mits dat snel gebeurt. Dit was vorige week vrijdag nog het geval bij de beursintroductie van het kleine softwarefonds Unit4. Nadat een procedurefout aan het licht kwam werden de handelorders van de eerste minuten teruggedraaid. Een uur later kwam het fonds alsnog in de notering. Vastenhouw legt uit dat er bij afwezigheid van grove fouten een praktisch bezwaar tegen het schrappen van orders is. ,,Met de opbrengst van de ene transactie is vaak direct al weer een andere effecten- of optie-aankoop gedaan.

Het schrappen van orders zou leiden tot grote schulden van beleggers bij commissionairs. De omstandigheden moeten wel heel exceptioneel zijn om dit te rechtvaardigen.'' Het doorhalen van orders van internationale fondsen en staatsleningen is volgens de beursreglementen sowieso verboden.

Het derde misverstand waarmee de afdeling Toezicht Beurshandel te maken krijgt is dat de buitenwacht denkt dat de afdeling zelf onderzoek verricht naar een koers- of omzetafwijking. ,,Wij signaleren alleen maar. Als wij een nieuwsbericht van een fonds ontvangen gaan we na of hierin de voorgaande dagen of weken opvallend intensief is gehandeld door een beperkt aantal partijen. Krijgen wij op basis hiervan de indruk dat er sprake geweest kan zijn van misbruik van voorwetenschap, dan rapporteren wij dat aan de STE. Het is hun verantwoordelijkheid om al dan niet een onderzoek in te stellen.'' Het is volgens Vastenhouw ook een misverstand dat de in het najaar ontdekte beursfraude voorkomen had kunnen worden door de afdeling Toezicht Beurshandel. De commissaris moet kwijt dat de term beursfraude hem niet aanstaat. ,,Er is een vermoeden van belastingfraude, witwassen van zwart geld en frontrunning via commissionairs. TBH is niet bedoeld om dit bloot te leggen. Frontrunning is een vorm van misbruik van voorwetenschap waarbij de hoekman, commissionair of fondsbeheerder vlak voor het uitvoeren van een koersbeïnvloedende order eerst op eigen rekening aandelen koopt of verkoopt om zodoende van de koersbeweging te kunnen profiteren. Vastenhouw: ,,Informatie over orders komt bij ons niet binnen. Wel kunnen wij bij een vermoeden terugzoeken in transactiegeschiedenis om de opdrachtgevers te ontmaskeren. Frontrunners plaatsen hun orders anoniem via andere effecteninstellingen. De commissaris is van mening dat zijn afdeling ook het witwassen van zwart geld via de beurs niet kan opmerken. ,,Wij kunnen niet weten waar het geld waarmee effectentranacties worden gedaan vandaan komt. Dat is ook niet onze taak. Dat is een zaak van de FIOD (Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst) en de ECD (Economische Controledienst). Het is nog maar de vraag of ze dit kunnen bewijzen.''

Met tientallen processen van het beursfraudezaak in het vooruitzicht zal de aandacht voor controle op de effecten- en optiehandel actueel blijven. Morgen wordt over het toezicht op de effecten- en optiehandel een congres gehouden in de Beurs van Berlage te Amsterdam. Hier zullen onder meer spreken de officier van justitie H. de Graaff, die bij het openbaar ministerie het beursfraude-onderzoek leidt. Ook een juridisch medewerker van Amsterdam Exchanges zal daar het woord voeren.