NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

OP HAAR EIGEN, karakteristieke wijze viert koningin Beatrix dit weekeinde haar zestigste verjaardag. Tot in de finesses georganiseerd en stijlvol. Geen groots volksfeest, maar een door cultuur gedomineerde partij in besloten kring. Op bijdragen uit de burgerij aan de feestelijkheden wordt even geen prijs gesteld. Met deze houding geeft de koningin nog eens onomwonden aan dat zij er weliswaar is voor het volk, maar dat dit nog niet betekent dat zij ook ván het volk is.

Jammer, voor het gemeentebestuur van Amsterdam dat de jarige koninigin graag iets had willen aanbieden, maar voor het overige een volledig te respecteren besluit. Koninginnedag is er voor klompendans en demonstraties van oude ambachten; haar verjaardag voor de eigen voorkeuren. De koningin heeft in de bijna achttien jaar dat zij nu op de troon zit een uitermate serieuze taakopvatting te zien gegeven. Geheel in lijn met de nieuwe zakelijkheid die in de jaren tachtig haar intrede deed, veranderde onder Beatrix het beeld van de vorstin als moeder van het land in dat van hoofd van de BV Koningshuis. In de persoon van minister-president Lubbers vond zij daarin een goede bondgenoot. De stijl van de leiders was er een van de no nonsense. Onder minister-president Kok is, althans naar buiten toe, dat beeld maar weinig veranderd. Koningin Beatrix staat bovenal voor besturen. Het woord 'royalty' en alle trivialiteiten die daarmee samenhangen lijkt aan het huidige Nederlandse koningshuis nauwelijks besteed. Prins Claus gaf gisteravond voor de Duitse televisie nog de meest rake typering toen hij stelde dat Nederland geen monarchie is, maar een republiek met een erfelijke vorst die in nauw contact staat met het volk.

VERGELEKEN MET DE jaren van Juliana is het koningshuis zondermeer afstandelijker geworden. Maar aan de populariteit van de koningin heeft dit geen afbreuk gedaan. Uit alle onderzoeken blijkt telkens weer dat de steun voor koningin Beatrix en voor het koningshuis als zodanig onverminderd groot is. Misschien is zij minder iemand om 'aan te raken' dan haar moeder, maar wel iemand die volop wordt gerespecteerd en geaccepteerd.

Dat toch ook het Nederlandse koningshuis nog wel degelijk zijn sprookjesachtige zijde kent, bewijst de dag van vandaag. De vorstenhuizen van onder andere België, Groot-Brittannië, Jordanië, Spanje, Noorwegen en Zweden geven dezer dagen acte de présence op de verjaardag van koningin Beatrix, die vanavond geheel in stijl zal worden gevierd met een galabal in het paleis op de Dam. Behalve een verjaarspartij is het samenzijn ook een reünie van erfopvolgers. En juist daardoor komt het instituut koningschap in de volle aandacht. Want geheel los van de vraag hoe het koningschap wordt uitgeoefend blijft de monarchie wegens de erfelijkheidsfactor per definitie een systeem dat een afwijkende plaats inneemt in het democratisch stelsel.

HET LEERSTUK VOOR de hedendaagse monarchie luidt: Le Roi règne, mais ne gouverne pas. Het speelveld voor het koninklijk handelen wordt ook nu nog bepaald door de in de vorige eeuw door de Britse staatsrechtdeskundige Bagehot geformuleerde rechten van de vorst om te worden geïnformeerd, te waarschuwen en te manen. Deze op zichzelf rekbare begrippen geven invulling aan het koningschap. Daarbij is het niet het staatshoofd dat de ruimte voor haar handelen opeist, maar zijn het de anderen die haar de ruimte verschaffen. Koningin Beatrix heeft die ruimte. Uit de schaarse mededelingen die er naar buiten komen over de omgang tussen koningin Beatrix en de ministers ontstaat een beeld van een staatshoofd dat volop bij de zaken betrokken is. Het was toenmalig minister-president Lubbers die in 1992 over zijn relatie met de koningin opmerkte dat een ,,royale en geen angsthazige interpretatie van de ministeriële verantwoordelijkheid'' de moeite waard bleek te zijn. Weinig wijst erop dat dit onder premier Kok wezenlijk is veranderd.

De koninklijke betrokkenheid bij het regeringsbeleid is groot. Of deze te groot is, manifesteert zich pas in het geval van een conflict dat overigens nooit zal worden geopenbaard, omdat de koningin nu eenmaal onder de ministeriële verantwoordelijkheid valt. Aan zelfbewuste politici de taak een zodanige 'infrastructuur' te bouwen dat de kans op zo'n conflict minimaal is. Een zo beperkt mogelijke ruimte voor het staatshoofd is daarvoor de beste garantie.

HET IS DE VRAAG of politici dat durven. De reflex van behoedzaamheid ten opzichte van het koningshuis is niet echt aanwezig. Over enkele maanden zal bij de kabinetsformatie blijken dat de grote partijen dankbaar van de koningin gebruik zullen maken om via haar het kabinetsformatiespel te spelen. Dan gelden voor de koningin, zoals de huidige fractievoorzitter van D66, De Graaf, een half jaar geleden schreef, de regels van Bagehot in omgekeerde zin: iedereen wordt geraadpleegd, iedereen mag adviseren en waarschuwen, maar de koningin beslist. Het instrumentarium voor de gekozen politici om de kabinetsformatie in eigen hand te nemen is aanwezig. Reeds in het begin van de jaren zeventig nam de Tweede Kamer een motie aan die opriep na verkiezingen de formateur rechtstreeks door de Kamer aan te laten wijzen. Het ingewikkelde schaakspel dat aan de coalitievorming in Nederland voorafgaat, heeft ertoe geleid dat deze open procedure nooit is toegepast. Ten onrechte zoeken de politieke leiders altijd weer vrijwillig de beschutting op van de paleismuren.

DE KONINGIN is vandaag zestig jaar geworden. Het is een leeftijd waarop het merendeel van de Nederlandse beroepsbevolking gebruik maakt van vervroegde uittredingsregelingen. Voor haar is dit voorlopig niet weggelegd. Kroonprins Willem Alexander heeft onlangs nog laten weten geen haast te hebben om zijn moeder op te volgen. Belangrijker is nog dat de bevolking ook geen enkele haast heeft met die opvolging.