NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

FRITS ABRAHAMS
'Een vergeten hoofdstuk uit de geschiedenis', gaf Mirjam Bartelsman haar reportage Deportatie of sterilisatie - gisteren uitgezonden in Zembla - als ondertitel mee.

'Vergeten' is misschien niet helemaal het woord, 'verdrongen' lijkt passender. Er ís immers over de sterilisatie van Nederlandse joden in de Tweede Wereldoorlog wel geschreven in o.a. de standaardwerken van De Jong en Presser, al gebeurde dat nogal summier. Opvallender is - en dat duidt op die verdringing - dat de slachtoffers van de sterilisaties nooit eerder in het openbaar over deze gruwelijke maatregel hebben willen praten.

Het is de grote verdienste van Mirjam Bartelsman en de researcher Hans van Dijk dat zij enkele van deze slachtoffers wél zover hebben kunnen krijgen. Daarmee hebben de ruim tweeduizend gesteriliseerde mannen en vrouwen - hoofdzakelijk joden die getrouwd waren met niet-joden - met terugwerkende kracht eindelijk een stem gekregen.

Hans Blom, directeur van het RIOD, gaf in de film een plausibele verklaring over het zwijgen van de slachtoffers na de oorlog: ,,De generatie van toen praatte niet graag in het openbaar over zaken als voortplanting, sterilisatie heeft ook sterk met zelfrespect te maken, en bij veel overlevenden speelt ook altijd een schuldgevoel mee.''

De reportage bevatte hartverscheurende verhalen. Mevrouw Fuld vertelde over het diabolische dilemma waarvoor ook haar man Philip kwam te staan: óf deportatie naar Auschwitz óf sterilisatie. ,,Wat moet ik doen'', vroeg hij radeloos aan zijn vrouw. ,,Ik beslis daar niet over'', antwoordde ze. Ze hadden al twee kinderen, zij was in verwachting van de derde.

In de nacht dat haar man voor de 'vrijwillige' operatie naar Amsterdam vertrok, werd haar kindje dood geboren. ,,Ik heb nadien geen huwelijksleven meer gehad'', vertelde ze. ,,Mijn man was geen man meer, hij had het gevoel niet meer. Ik zei: zit daar maar niet over in, want ik zit er niet om verlegen. Ik ben voor jou en ik blijf voor jou.'' Haar man beschouwde ze na de ingreep als 'half dood'. ,,Wij hebben er nooit over gesproken. Het was zijn leven en mijn leven.''

Is het een wonder dat dergelijke slachtoffers, gebukt onder schaamte en vernedering, nooit hebben willen praten? Het had dan ook iets symbolisch dat een van de schrijnendste verhalen van een 81-jarige doofstomme man afkomstig was: Hartog Druijff uit de Jordaan.

,,Ik wist niet dat ik gesteriliseerd zou worden'', vertelde hij. ,,Ik werd verdoofd en geopereerd. Toen mocht ik naar huis zonder ster. De Duitsers hebben met de sterilisatie een moord op mij gepleegd. Mijn oom moest er nog 112 gulden 50 voor betalen aan de Duitsers. Mijn vrouw huilde en huilde. Mijn ouders, mijn drie broers en mijn twee zussen zijn vergast, en ik mocht geen kinderen hebben.''

Meneer Loeb vertelde sober over de ontzetting bij de 103 gemengd-gehuwde joodse mannen, die in Westerbork van SS-officier Aus der Fünten twintig minuten bedenktijd kregen om voor deportatie of sterilisatie te kiezen. Het ging immers slechts om een ,,harmloser Eingriff''. Loeb: ,,Er brak een paniek uit zoals ik nadien nooit meer heb meegemaakt.''

De helft van de mannen, onder wie Loeb, weigerde. Ze kwamen met de doodsangst vrij: de Duitsers lieten hen gaan. ,,Er was systematiek, maar ook willekeur in de uitvoering van anti-joodse maatregelen'', vertelde Blom. ,,De behandeling van gemengd-gehuwden die weigerden, was een twistpunt onder de Duitsers.''

Nog geen veertig minuten kan een reportage in Zembla duren. Dat was in dit geval jammer, want er was nog veel meer over dit onderwerp te melden geweest. Neem het verhaal dat Presser in Ondergang vertelt over dokter Rosalie Wijnberg die met vier collega's in Westerbork onder druk werd gezet om de operaties te verrichten. Weigering was sabotage, en kon tot de doodstraf of deportatie leiden.

Toch bleef Wijnberg bij haar weigering (twee collega's hadden geen bezwaar). ,,Had ik anders gedaan'', vertelde ze later, ,,dan zou zelfverachting me verder leven eenvoudig onmogelijk hebben gemaakt.'' Haar moed werd beloond: de Duitsers zagen af van verdere sterilisaties in Westerbork.