NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

JACO ALBERTS
Programmamaker Joop van den Ende is gefascineerd door de naderende eeuwwisseling. ,,Mensen worden bang. Op dergelijke sentimenten moet je inspelen.''

De brainstormsessie op de hei van Joop van den Ende met een aantal medewerkers over nieuwe programma's wilde niet vlotten. De grote baas ging maar eens een luchtje scheppen en stuitte buiten de zaal op een glossy magazine over trouwjurken. Ineens ging hem een lichtje branden: Ron's Honeymoonquiz was geboren.

Het zijn verhalen uit de oude doos. Natuurlijk ontstaan programma's bij Nederlands grootste televisieproducent Endemol voor een deel nog steeds op basis van een toevallige ingeving. Het creatieve proces wordt echter steeds meer gestuurd, soms zelfs op basis van wetenschappelijk onderzoek.

Programma-ontwikkelaar Sabine van der Schrieck (27) is in november afgestudeerd op een doctoraal scriptie Televisie & het Nieuwe Millennium bij de vakgroep massacommunicatie van de Universiteit van Amsterdam. Op speciaal verzoek van Joop van den Ende zelf.

,,Aanvankelijk wilde Joop het onderzoek laten doen door de vakgroep massacommunicatie. Ik werkte al bij Joop van den Ende Produkties en moest mijn scriptie nog schrijven. Dus heb ik hem gevraagd of ik het mocht doen. Ik kreeg er één dag in de week voor: de zaterdag.''

Van den Ende is gefascineerd geraakt door het fin-de-siècle. Dat uit zich onder meer in zijn grote uitgaanscentrum ShowBizCity in Aalsmeer. ,,Mensen worden bang. Wat staat ons te wachten? Ze hebben er geld voor over om toch nog te genieten'', zo verklaarde Van den Ende zelf het succes van het tamelijk kostbare volledig verzorgde avondje uit. Maar ook het maken van televisieprogramma's door Endemol wordt beïnvloed door de nakende eeuwwende.

,,Er heerst angst en onzekerheid'', zegt Van der Schrieck. ,,Kijk op internet, en zoek op het woord 'Apocalyps'. Dan vind je 128.000 sites. Allemaal mensen die zeker weten dat het afgelopen is met de wereld. Kijk naar de opkomst van allerlei sektes. Mensen dansen op een vulkaan.'' Van der Schrieck erkent dat dergelijk doemdenken er altijd geweest is. ,,Maar in periodes voor eeuwwisselingen wordt het extremer.''

Op verzoek van Van den Ende maakte Van der Schrieck een vergelijking met de periode rondom het jaar 1900, het tijdvak waarin het begrip fin-de-siècle ontstond. Volgens de onderzoekster kenmerken dergelijke tijdvakken zich door sterke paradoxen en verhevigde emoties: ,,Zullen individualisme en egoïsme zegevieren? Of gaan we juist een nieuw tijdperk tegemoet waarin immateriële waarden het winnen van materialistische belangen? Zullen we in de toekomst steeds vaker van virtuele ruimte naar virtuele ruimte zappen? Of verkiezen we de warmte en gezelligheid van vrienden en familieleden'', zo omschrijft ze de onzekerheden die bij mensen leven. De analyse van het fin-de-siècle-tijdvak leidt bij Sabine van der Schrieck tot de ontwikkeling van een 'millennium-model'. De tendensen technologie tegenover natuur en materialisme tegenover spiritualiteit vormen in het model een assenstelsel met vier kwadranten die kenmerkend zouden zijn voor periodes vlak voor een eeuwwisseling: science faction, science fiction, het bespelen van de onderbuik en het bespelen van het hart.

Van der Schrieck heeft vervolgens de best bekeken programma's uit de jaren 1990 tot en met 1996 geanalyseerd en komt tot de conclusie dat het merendeel van de 'top-programma's' zich bevinden in het kwadrant van het hart of de onderbuik: spectaculaire shows met hoogoplopende emoties of programma's over persoonlijke relaties doen het goed. Het merendeel van de programma's wordt bovendien gekenmerkt door hoop en optimisme, kennelijk boodschappen waaraan mensen in dit tijdsgewricht behoefte hebben.

Met de nodige scepsis over de wetenschappelijke waarde van haar eigen onderzoek, vergadert Van der Schrieck thans mee met de programma-ontwikkelaars van Joop van den Ende Productions. Zo was er onlangs een bedrijf dat een grote show bestelde. ,,Bij ons ontstond het idee om de Honeymoonquiz terug te halen, in een nieuw jasje weliswaar. Dat is toch een teken van hoop: een bruidje bij het stadhuis. Zelfs als je zelf niet gelukkig bent in je huwelijk, kun je tenminste nog genieten van het geluk van anderen. Tijdens de besprekingen met dat bedrijf, haal ik het millennium-model erbij om te onderbouwen dat juist zo'n programma goed moet scoren.''

Dat inspelen op de factoren hoop en optimisme geldt ook voor een nieuw Endemol-programma - waarschijnlijk in samenwerking met een tijdschrift - over babies. ,,Het format was al bedacht. De vraag was echter nog welke invalshoek genomen werd. Ik leg dan uit aan de hand van het model dat het goed is om vooral het lieve van een klein kind te benadrukken. De mensen zijn wel klaar met de feitelijke informatie la de Vijf Uur Show. Het gaat om de gevoelswaarde, de hoop waarmee zo'n baby is omgeven. Of om de problemen die een relatie daarvan ondervindt. Op dergelijke sentimenten moet je inspelen.'' Volgens Sabine van der Schrieck is dat niet hetzelfde als de goedkope emo-tv dat thans de buis teistert: ,,Nee, ik wil er niet bij zijn als het fout gaat met het kind. Geen verdriet, maar blijdschap. Ik denk dan ook aan een vader als presentator. Vaders zijn veel emotioneler dan moeders die meer over de praktische kanten van een baby spreken. Ik heb vaders gesproken bij wie het vroeger alleen ging om carrière en geld verdienen, die nu ze een baby hebben zeggen dat ze de wereld beter willen maken voor hun kind.''

Volgens Van der Schrieck is er in het huidige fin-de-siècle toch ook ruimte voor nare dingen, maar dan met een positieve draai. ,,Onder de werktitel 'Niet geschikt voor alle leeftijden' denken we na over een programma dat de meest gruwelijke, meest smerige, meest schokkende beelden toont die ooit op televisie te zien zullen zijn. We roepen dat het publiek in de zaal en thuis op te zeggen wat voor hen de limiet is. Wanneer er moet worden gestopt. Wanneer gaat iets te ver? Ik denk dat Nederland klaar is voor zo'n programma. Het speelt in op de angst dat alles maar kan tegenwoordig. Van incest bij Goede Tijden Slechte Tijden tot Sex voor de Buch en geweld.'' Ze geeft toe dat het idee nogal dubbel is: ,,Ook mensen die die beelden leuk vinden zullen kijken, dat ontken ik niet.'

Of de programma's beter zullen scoren door zo nadrukkelijk gebruik te maken van de karakteristieken van deze periode moet nog blijken. In ieder geval voldoet het model wel aan een van de wensen van Joop Van den Ende. ,,Joop krijgt veel kritiek te verduren, dat hij alleen maar pulp maakt. Hiermee maakt hij duidelijk dat er wel degelijk over wordt nagedacht.''