NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Waarom porno nooit populair zal worden

door Raymond van den Boogaard
Het CDA vindt dat er te veel porno op televisie is te zien en wil daar een verkiezings-issue van maken. Het is onduidelijk wat de partij daarmee denkt te bereiken. In programma's als 'Seks voor de Buch' of 'De Wallen op stap', is te zien dat het zelfregulerend vermogen van de Nederlander groot is. ,,Het programma blijft zitten met de 'weirdo's' - de enkele zielenpieten niet te na gesproken.''

,,We hebben een probleem, de directie van Veronica wil ook wat cultuur in dit programma'', zegt de presentator Menno Buch van het televisieprogramma Sex voor de Buch aan het eind van een weer moeizaam verlopen aflevering. Omdat de kijkers, in weerwil van zijn oproep, geen faxen met erotische poëzie hebben gestuurd, leest hij een flauw gedichtje van een mij onbekende, Schotse poëet voor.

Dat van die cultuur zal wel een grapje geweest zijn. Maar een probleem hebben ze zeker bij Sex voor de Buch: het programma is een éclatante mislukking. De bedoeling was dat bellers (55 ct. per minuut) openhartig over hun seksuele verlangens zouden vertellen, en die verlangens met een videocamera erbij zouden worden vervuld. De enigen die bellen zijn creeps - bijvoorbeeld een man die wil dat zijn geslachtsdeel in Croma wordt gebakken. Of, in het gunstigste geval, pubers die - ondanks aansporingen van de presentatrice - nog te weinig van seks weten om de zaken bij hun naam te noemen.

In arren moede nemen de programmamakers hun toevlucht tot geregisseerde telefoongesprekken, met dames en heren die van telefonische vuilbekkerij hun beroep hebben gemaakt. Gelukkig kent presentator Menno - het broertje van de schrijver Boudewijn Büch - veel talent van dit soort, want hij is een grote exploitant van seks-telefoonlijnen.Ook van de voorgenomen spontaniteit in de video-items komt weinig terecht. Als er in de bevolking al een vrijwilliger wordt gevonden, maakt deze steeds een hartverscheurend zielige indruk. Wanneer de presentator aan een blonde boerin vraagt waarom zij erin toestemt zich te laten fotograferen voor een bloot-kalender - een fotosessie waarvan de camera uiteraard getuige zal zijn - volgt een meelijwekkend exposé over minderwaardigheidsgevoelens en vage aanduidingen van 'dingen' die haar zijn aangedaan.

Een item over een lijvige man in een lederen tuigje, die zich door een daarin gespecialiseerde, plat Haags sprekende dame laat afrossen, werkt zelfs op de lachspieren. 'Je wou toch zo graag op de televisie?', bijt de dame de klant toe. 'Hoeveel miljoen denk je dat er kijken?' 'Vijf miljoen', stamelt de man vanachter zijn roodleren maskertje. 'O ja? Jij dacht zeker dat je Ajax was', zegt ze, en hij krijgt weer een pets.

De frustratie over de mislukking staat de presentatoren van Sex voor de Buch op het gezicht te lezen. Ze spreken - nogal opmerkelijk voor een uitzending die het van reacties van de kijkers moeten hebben - hun publiek onophoudelijk bestraffend toe. Kijkers, zeggen ze, sturen te veel wensen op het gebied van 'huis-, tuin-, en keukenseks'. Of ze willen op conventionele wijze met die twee blondines naar bed - brieven van deze strekking werden door de presentator demonstratief vernietigd. Bellers krijgen steevast te horen dat zij niet genoeg in details treden omtrent hun verlangens (behalve dan die man van de Croma, die ook bleek te willen dat zijn penis werd opgegeten). Er bellen te weinig mannen (voor het kalender-project). Er bellen te weinig vrouwen (met wensen en fantasieën).

DenkfoutDe flop van Sex voor de Buch is interessant omdat hij berust op een denkfout. De makers hebben - wellicht zonder dit zelf onder woorden te kunnen brengen - gemeend dat het in de Nederlandse cultuur, waar over seksuele zaken openhartig wordt gesproken en op zomerse dagen veel huid getoond wordt, mogelijk zou zijn de wereld van de pornofilm, bordeel en seks-shop definitief naar de bovenwereld te brengen, in de vorm van een tv-programma op een familiezender dat geheel gewijd zou zijn aan dingen die tot nu toe min of meer besmuikt worden gezien, bezocht of gekocht.

Maar deze materie laat zich niet naar de bovenwereld brengen. Er kijken naar Sex voor de Buch weliswaar bijna een miljoen mensen, dus als pornografisch filmpje is de uitzending een redelijk succes. Maar diezelfde kijkers kijken wel mooi uit om met hun seksuele verlangens de openbaarheid te zoeken, zodat het programma met de onsmakelijkste weirdo's blijft zitten - de enkele zielenpieten die zich voor medewerking laten strikken niet te na gesproken.

Dit verschijnsel zou je de ijzeren wet van de pornografie kunnen noemen: velen nemen er kennis van, of zouden dat wel willen als ze daartoe geld of gelegenheid hadden, maar van acceptatie als een gewoon maatschappelijk verschijnsel is geen sprake. Iets is óf gewoon, maar dan is het geen pornografie meer en doet iedereen of zijn neus bloedt, óf pornografisch, maar dan gelden de conventionele criteria voor goede smaak of morele aanvaardbaarheid niet meer en wil je er niet te nadrukkelijk mee worden vereenzelvigd.

Iedere poging om die twee sferen met elkaar in contact te brengen is riskant. De Nederlandse abonneezender Canal+ besteedt minder dan vier procent van zijn zendtijd aan pornografische films - niet de onbeholpen, schijnheilige plaatjes van Veronica, maar echte, zogeheten 'harde' porno, waarin onverhuld geslachtsgemeenschap wordt bedreven. Maar die anderhalf uur (behalve op zondag) op de 48 uur bioscoopfilms en sport waarmee Canal+ dagelijks via twee kanalen in de lucht is, zijn onevenredig bepalend voor het imago van de abonneezender. Die geldt in brede kring nog steeds een beetje als smoezelig.

Dankzij Canal+ kan de Nederlandse kijker zich een indruk vormen van de bewegingen aan het harde-pornofront, zonder daarvoor de bestudeerd neutrale blik van de videotheekhouder te hoeven trotseren. Het karakter van de uitgezonden films is enigszins veranderd, sinds de Zuid-Afrikaanse eigenaren van het oude Filmnet hebben plaatsgemaakt voor Fransen die de zaak in Canal+ hebben omgedoopt. Vroeger was er een bepaald soort onaangenaam harde films te zien, waarin op welhaast klinische wijze de vaste programmapunten (man en vrouw, vrouw met twee mannen, anale seks, op z'n hondjes, ejaculatie etc). werden afgewerkt. Tegenwoordig hebben de films vaker een verhaaltje, al blijft de kern dezelfde: een duidelijk zicht op de geslachtsgemeenschap, om het even of deze nu pijpend, beffend, neukend of met hulp van dildo's wordt opgevoerd.

VerhaallijnCanal+ wijdt aan de pornofilm een wekelijks magazine-programma, snedig Erotiek+ gedoopt, waarin een wat oudere dame in een lederen pakje films bespreekt op de manier waarop J.Goderie dat doet met gewone films: sommige beter dan andere, interessante verhaallijn, geraffineerd camerawerk. Haar betoog wordt steeds volledig weersproken door de fragmenten die ze toont: platheid is troef, cinematografisch valt er niets te beleven.

Wie eraan twijfelt of acteren wel als een echt beroep mag worden beschouwd, moet eens wat harde porno bekijken. Je ziet soms de vrouwen tijdens de daad plotseling opzij kijken - dan reageren ze op de regisseur die een aanwijzing heeft gegeven over het verplaatsen van een arm, been of ander lichaamsdeel. Wij hebben die niet gehoord omdat over het oorspronkelijk geluid een spoor van kreetjes en zuchten is gelegd. De mannen van hun kant wekken vaak de indruk doende te zijn met het heien van het fundament voor een kleine vakantiewoning, maar ondertussen aan iets anders te denken.

Eenzelfde povere indruk maakt de regie. Soms wordt er, voor zover het geringe budget dat toelaat, gerefereerd aan scènes en genres uit de 'echte' cinema. Penetrator 2 bijvoorbeeld is een science-fictionfilm, waarin mannen van een andere planeet aardse vrouwen te grazen nemen. Erotic instincts is een pastiche op Paul Verhoevens Basic Instincts, waarbij vooral één bepaalde scene breed wordt uitgemeten. De in de reguliere filmindustrie bestaande mode, films de vorm te geven van een home movie, met bestudeerd-slordig camerawerk, heeft de pornofilmerij niet onberoerd gelaten, en biedt het voordeel dat er bij de opnamen weer een statiefje kan worden uitgespaard.

De meeste harde porno wordt tegenwoordig op video gedraaid. Maar er zijn ook nog steeds echte films, tevens de producten waarin nog enigszins aandacht is besteed aan acteerprestaties en coherentie in de dramatische handeling. Maar ook dan is er een bepaalde, onbeholpen manier waarop rijdende auto's en hoge flatgebouwen in beeld zijn gebracht, waardoor je onmiddellijk weet: dit wordt een porno-film. De production value van harde porno is gering, en dat blijft ook zo. Iets wordt óf gedraaid als harde porno, primair bedoeld voor masturbatoire doeleinden. En dan heeft het geen zin veel geld uit te geven aan regie, acteren en alle andere dingen die iets als film waarde geven. Of iets is bedoeld als film. Maar dan is er geen ruimte voor regelmatige, 'klinische' pornografische scènes.

KassuccesNatuurlijk is er in het verleden wel geprobeerd de harde porno en de 'gewone' film met elkaar te verbinden. Zoiets lijkt immers een garantie voor een kassucces. Caligula van Tinto Brass uit 1979 is een voorbeeld van dit streven - een superproductie waarin befaamde acteurs als Malcolm McDowell, John Gielgud en Peter O'Toole hun beste krachten geven aan de verbeelding van decadentie in het Romeinse Rijk, omringd door naakte slaven en heus gepenetreerde senatorenvrouwen. De film was een kostbare mislukking: zowel porno- als filmliefhebbers achtten zich slecht bediend en bleven thuis.

Sindsdien heeft Hollywood geen censor van node om af te zien van enige vermenging van porno en andere genres. Zeker zijn veel 'gewone' films gebaat bij de suggestie dat daarin een sexy scène te zien is, en een borst of bil in beeld komt van een acteur of actrice van wie men dat eigenlijk niet zou verwachten. Maar wordt het te gek, zoals in Paul Verhoevens Showgirls, dan verbant de kijker zo'n film onherroepelijk uit het normale bioscoopcircuit naar de onderwereld. En daar zitten weinig reguliere filmproducenten op te wachten. Want in tegenstelling tot gewone films, waarvan de meeste floppen maar enkele fenomenale wereldsuccessen kunnen worden, kennen pornofilms een duidelijk begrensd rendement: ze gelden als een redelijk veilige investering, maar hun publiek is beperkt.

Zo sterk is het culturele mechanisme van verbanning naar de onderwereld, dat ook soft porno - films dus, waarin het blijft bij wat bloot en de suggestie van geslachtsgemeenschap - er door wordt getroffen. Ook op dit gebied zijn er nauwelijks films die zowel voor eenhandig vermaak, als tegelijkertijd uit cinefiele overwegingen genoten kunnen worden. Een uitzondering waren de vroege werken van de Pools-Franse regisseur Walerian Borowczyk, die in de jaren zeventig La bte en Contes immoraux maakte - zowel prikkelende als fraai gefilmde verhaaltjes. Met deze regisseur is het slecht afgelopen: op den duur restte Borowczyk geen ander werk dan het regisseren van de zoveelste domme aflevering van de Emmanuelle-serie.

In de ons omringende landen zijn de afgelopen jaren wel eens pogingen gedaan om voor televisie erotische programma's te maken, die in ruimere kring dan die der verstokte masturbanten aanvaardbaar zouden zijn. Zo is er bijvoorbeeld de serie Secrets de femmes, die het Nederlandse SBS6 uitzendt onder de onwaarschijnlijke titel Aphrodisia. De serie was door het Franse televisiestation M6 een paar jaar geleden opgezet als een project om het niveau van prikkelfilmpjes wat op te krikken. Men liet echte scenario's schrijven, en trok echte, vaak vrouwelijke televisie- en filmregisseurs aan. Af en toe is Secrets de femmes zelfs geestig, als men erin geslaagd is een daadwerkelijk tot de verbeelding sprekende, dramatische situatie te verfilmen.

Maar als het geheel uitmondt in het verplichte nummer van met soft focus gefilmde, gesimuleerde geslachtsgemeenschap, scheiden zich toch weer de wegen: degenen die echt wat willen zien, ergeren zich aan de poëtische beelden waarbij soms onduidelijk is of je nu een schouder of een bil in beeld hebt; de liefhebbers van drama zoeken zappend hun heil elders. M6 is met de productie van de serie opgehouden.

ScheidslijnIn Nederland worden seks en erotiek niet zozeer met humor geassocieerd - de makers van erotische tv-uitzendingen kunnen daarop in ieder geval hoogstzelden worden betrapt. Van eenzelfde, curieuze ernst getuigt het voornemen van het CDA om van de porno-tv op de late avond een echte issue in de verkiezingen te maken. Want in Sex voor de Buch en sommige andere Veronica-programma's wordt gezondigd tegen de heilige, onwrikbare scheidslijn tussen hard porno (met geslachtsdelen) en soft porno (zonder). Wie heel oplettend kijkt, ontwaart af en toe een glimp der primaire geslachtskenmerken.Het gaat niet aan, zegt men dan, dat de argeloos van kanaal naar kanaal zappende kijker-kiezer onverhoeds geconfronteerd wordt met gezwollen schaamlippen of een geërecteerd lid. Daar zit iets in, al lijkt de kans dat je al zappend nu net die halve seconde treft waarin de camerabeweging de gewraakte lichaamsdelen registreert statistisch erg klein.

Maar pornografische beelden op zichzelf zijn niet interessant voor een censor. Geen enkel beeld betekent iets zonder een maatschappelijke context. Verval der zeden, bederf van de jeugd - dat zijn categorieën waarmee je als politicus iets kunt aanvangen. Wie alleen maar schaamdelen wil tellen en daar verbodsbepalingen aan verbinden, maakt zich al snel belachelijk. We mogen aannemen dat het het CDA daar niet om te doen is.

Sex voor de Buch, of het enigszins vergelijkbare De Wallen op stap van SBS6 bieden de censor in spe op het eerste gezicht wel aanknopingspunten. In beide programma's lijken de kijkers ertoe te worden aangespoord hun zedelijke grenzen te verleggen. Niet alleen door het betrachten van openheid over hun intiemste wensen, maar ook doordat deze programma's verschijnselen die tot voor kort als perversie golden - exhibitionisme, sadomasochisme, partnerruil - als iets heel gewoons voorstellen, dat je als het ware gauw eens moet proberen.

Maar nemen de kijkers dat ook van de programmamakers aan? Het heeft er niet veel van weg. Als het miljoen toeschouwers van Sex voor de Buch inmiddels begonnen was om de door de uitzending gepropageerde waarden de volgende ochtend op kantoor en in de tram in praktijk te brengen, dan was ons dat inmiddels vast wel opgevallen. Het aantal viezerikken dat op straat vrouwelijke voorbijgangers gore dingen toefluistert, of zich geroepen voelt in een hoek van een parkeergarage een nummertje te maken, lijkt de afgelopen weken echter nauwelijks toegenomen. Ook het aantal adverteerders in Sex voor de Buch blijft uiterst gering: weinig producenten van wasmiddelen of draagbare telefoons zien hun waar kennelijk graag geassocieerd met tepelklem of vaginaal spuitorgasme.

Het zuiverst wordt de zedelijke toestand des volks weergegeven door een regelmatig terugkerend programma-onderdeel in Sex voor de Buch, waarin de presentator een willekeurige voorbijganger aanbiedt om op kosten van Veronica vijfhonderd gulden te besteden in een seksshop. Je krijgt de indruk dat het nog niet meevalt om daarvoor kandidaten te vinden: veiligheidshalve rept de presentator bij het aanspreken slechts van 'een winkel'.

Eenmaal voor de seksshop aangekomen laten de aangesprokenen - steeds vrouwen - zich van hun grootmoedigste zijde zien en stappen gedecideerd naar binnen. In de verder geheel verlaten zaak - de normale klanten maken zich bij het zien van een camera vermoedelijk ijlings uit de voeten - gaat de presentator uitnodigend bij de schappen met kunstpenissen, opblaaspoppen en video's met harde porno staan, tenslotte de core business van het etablissement. Zijn gasten negeren dat volkomen en vinden feilloos de artikelen waar je, zonder als freak te hoeven gelden, nog iets aan hebt: babydolls in incourante kleuren, stripverhalen.

De presentator ziet het wat sipjes aan. Vergeefs probeert hij een kunstpenis in de handen van zijn slachtoffer te drukken, of deze tot aankoop van zo'n artikel te verleiden door er bij de 500 gulden nog wat op te doen - de camera wil ook wat. Het mag niet baten: zijn invitée's rekenen hun onschuldige aankopen af, en tijgen onder dankzegging huiswaarts, zichtbaar in hun sas met tien babydolls vijftig gulden.

Dankzij dit programma-onderdeel is Sex voor de Buch een wekelijks terugkerend, hartverwarmend bewijs voor het zelfregulerend, zedelijk vermogen van de samenleving, waarbij al die berekenende pornobaasjes het nakijken hebben: wij maken zelf wel uit wat we leuk vinden. Het CDA zou wel gek zijn, om zoiets te verbieden.

Sex voor de Buch, Veronica, maandag 22.35u. De Wallen op stap, SBS 6, dinsdag 23.10u.