NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De begrafenis van Lady Di

DICK WITTENBERG
Bijna acht uur duurde de televisieregistratie van de begrafenis van Lady Di. Anderhalf miljard mensen keken er naar. Philip S. Gilbert, hoofd van de afdeling BBC Events, was verantwoordelijk voor de productie van de uitzending. Een gesprek over de meest enerverende week van zijn leven.

Het was het laatste weekend van augustus. Het was de eerste keer dat hij die zomer zeilen ging. Met een vriend was hij die zaterdag tot Poole gekomen waar ze de boot hadden afgemeerd in de haven. Daar, gelegen in zijn kooi, met zijn blik gericht op het plafond, hoorde hij zondagmorgen om half acht het verpletterende nieuws dat hem door de havenmeester gebracht werd. Eerst klonken er een paar klappen op het dak van de kajuit. Daarna had hij een stem van buiten de naam van zijn boot horen noemen. ,,River of Tarset, we hebben een boodschap voor u: de prinses van Wales is gedood bij een auto-ongeluk in Parijs''. Hij kon het niet geloven. Dat was zijn eerste reactie. Zo'n bekend persoon. Zo jong. Op zo'n manier. Hij had haar ontmoet en hij had haar aardig gevonden. Zijn tweede reactie: ,,We zijn haar kwijt.''

Onmiddellijk daarna schoot hij in wat hij zelf ,,de professionele stand'' noemt. ,,Mijn God'', dacht hij, ,,we hebben geen idee hoe we haar begrafenis in beeld moeten brengen''. Hij belde zijn vrouw die zei dat de BBC al sinds half vier die ochtend naar hem op zoek was. Hij belde zijn collega's bij de omroep. Een taxi bracht hem snel naar Londen waar hij nog op tijd was voor een speciale vergadering van de BBC-top, klokslag twaalf uur 's middags. Zo begon de ,,enerverendste'', ,,meest bijzondere'', ,,meest verbluffende werkweek' in de carrière van Philip S. Gilbert - als hoofd van de afdeling BBC Events verantwoordelijk voor de tv-uitzending van de begrafenis van prinses Diana. In 1965 was hij ook al betrokken bij het begrafenisprogramma van Winston Churchill en dat had hij altijd een hoogtepunt in zijn loopbaan gevonden. Maar die eerste week van september sloeg alles en culmineerde in het meest grootschalige live televisie-programma dat ooit gemaakt was, door naar schatting anderhalf miljard mensen bekeken. ,,Als ik aan het begin van die week had geweten voor welke gigantische opgave we uiteindelijk gesteld zouden worden'', vertelt hij in kamer 5023 van het BBC televisiecentrum, ,,had ik gezegd: dat lukt ons nooit.''

Zijn eerste zorg was om zoveel mogelijk apparatuur en vakmensen te mobiliseren. De BBC beschikt over een groot aantal 'outside broadcast trucks', vrachtwagens die nodig zijn om live-opnamen door te sturen. Maar waar stonden ze? En waren ze direct beschikbaar? ,,In praktisch opzicht hadden we ontzettend veel geluk dat Diana juist dat weekend dood ging. Was het tijdens Wimbledon gebeurd dan waren de technische problemen niet te overzien geweest.''

Kunst was ook om in een zo vroeg mogelijk stadium dag, plaats, aard en verloop van de begrafenis te voorspellen, zodat daar alvast op ingespeeld kon worden. De BBC wist natuurlijk dat er vroeg of laat een lid van het Koninklijk Huis zou overlijden. Er bestond ook wel een grove opzet voor een tv-uitzending, gebaseerd op eerdere gelegenheden, zoals de begrafenissen van koning George VI en Lord Mountbatten. Maar een blauwdruk was er niet.

Gilbert gokte dat de begrafenis op zaterdag zou worden gehouden. Dat het om een grote, publieke niet-militaire plechtigheid zou gaan. Dat de route van St James' Palace naar Westminster Abbey zou leiden. Maar hij zat er naast met zijn prognose dat de kist door een lijkkoets vervoerd zou worden in plaats van door de affuit waarvoor uiteindelijk werd gekozen. Wat vergaande gevolgen had voor de cameraposities langs de route. Ook had hij het mis met zijn prognose dat Diana naast haar vader, in de dorpskerk op het landgoed van haar familie, zou worden begraven. Op basis van die verwachting had hij maandagmorgen nog een producer naar het landgoed Althorp gestuurd om zeker te stellen dat de aankomst bij de kerk in beeld gebracht kon worden. Bekend was dat de familie Spencer de uiteindelijke begrafenis zo besloten mogelijk wilde houden. Vast stond ook dat de media geen medewerking hoefden te verwachten van de plaatselijke bevolking die een grote loyaliteit met de Spencers voelde. De producer slaagde erin om het enige stukje grond in het dorp te vinden dat geen eigendom was van de familie, en toestemming te krijgen om daar een omroeptruck en camera te posteren. Eén van de vele kleine overwinningen in die week die door de feiten werden achterhaald.

Maandagmiddag kwam niet alleen de bevestiging dat de rouwstoet vanaf St James' Palace zou vertrekken en dat de dienst in Westminster Abbey zou worden gehouden, maar ook de mededeling dat de prinses op een eiland zou worden begraven dat ze als kind al in haar hart had gesloten. Een eiland op het landgoed van de Spencers, waar geen camera haar volgen kon. Gilbert kreeg die informatie op een bijeenkomst in Buckingham Palace waar hij bijna te laat arriveerde omdat het paleis per auto onbereikbaar was geworden. De politie had zich gedwongen gezien The Mall voor alle verkeer te sluiten omdat een nog altijd groeiende groep mensen van heinde en verre naar de koninklijke paleizen trok om hun rouw te betuigen, vaak door bloemen en knuffels op de stoep te leggen. Het was tijdens zijn gedwongen voettocht van St James' Palace naar Buckingham Palace, dat Gilbert voor het eerst die week gelijk op liep met de massa. ,,Op dat moment was al duidelijk'', zegt hij, ,,hoe volstrekt uniek het publiek op haar dood reageerde, wat voor een uitzonderlijke gebeurtenis zich voltrok.''

Nu de rouwroute vast stond, konden de outside broadcast trucks in positie worden gebracht. Bij Westminster Abbey kon in een gigantische vrachtwagen ook een centrale regelkamer worden ingericht. Maar andere werkzaamheden moesten wachten, zoals de plaatsing van de camera's langs de route, omdat het ministerie van Cultuur, Media en Sport eerst nog de stellages moest bouwen. Daar bleken dagen mee gemoeid.

Ook kon pas dinsdagavond met de eerste voorbereidingen in Westminster Abbey worden begonnen, nadat de familie eindelijk had ingestemd met de uitzending van de rouwdienst. Voorwaarde was dat er geen enkele opname van de familieleden zou worden gemaakt terwijl ze zaten. De enige keer dat de broer en zusters van Diana in beeld mochten komen, was als ze tijdens de dienst hun teksten spraken. Zelfs aan het eind van de dienst, als er een minuut stilte betracht zou worden, mocht de familie niet in een overzichtsbeeld worden getoond.

Dat was overigens de enige voorwaarde die de familie stelde. Wel een eis die de BBC bij het maken van een draaiboek voor de rouwdienst tot wijze zelfbeperking dwong. ,,Anders dan onze collega's in sommige andere delen van de wereld, zouden we ons niet voortdurend hebben verlustigd aan close-ups van nabestaanden, ook als we volledige vrijheid hadden gekregen'', zegt Gilbert. ,,In dit land zijn we geneigd een zekere fijngevoeligheid in acht te nemen. Maar een aantal groepsopnamen van de familie tijdens de rouwdienst hadden we toch graag laten zien.''

Die hele lange week kon de BBC weinig anders doen dan zich aanpassen aan de opzet van de begrafenis zoals die zich tergend traag ontvouwde. De choreografie was volledig in handen van de familie Spencer en het Koninklijk Huis. De deken en de muzikaal directeur van Westminster Abbey hadden een belangrijke inbreng in de samenstelling van de rouwdienst. Regering en politie kwamen met suggesties, met het oog op openbare veiligheid en nationaal belang. Ook de massale publieke reactie bepaalde de entourage van de begrafenis.

Dinsdag realiseerde Gilbert zich, dat de BBC onmogelijk kon volstaan met alleen maar het officiële deel van de rouwplechtigheid in beeld te brengen. Zo overweldigend was de publieke belangstelling, dat ook de tocht van Westminster Abbey naar de laatste rustplaats op Althorp moest worden gevolgd. Gilbert wist ook meteen dat de BBC dat niet alleen meer af kon, daarvoor waren camera's en outside broadcast trucks niet langer toereikend. De volgende ochtend kwam hij met vertegenwoordigers van de tweede publieke Britse omroep ITV en de commerciële zender Sky News overeen dat het slotdeel van de begrafenisuitzending een gezamenlijke productie zou zijn.

Niet veel later kreeg hij een telefoontje van Buckingham Palace. Ze overwogen de officiële rouwroute te verlengen, omdat verwacht werd dat meer dan een miljoen mensen de laatste gang van Diana persoonlijk wilden volgen. Om zes uur die avond werd officieel bekend gemaakt dat de lijkstoet van Kensington Palace zou vertrekken. In het donker liep Gilbert van Kensington Palace naar St James' Palace om vast te stellen hoeveel extra camera's hij nog nodig zou hebben. De volgende dag weigerden politie en ministerie van Cultuur aanvankelijk hardnekkig toestemming om op dat ingelaste deel van de route stellages en camera's te plaatsen. Er heerste grote angst dat de begrafenis uit de hand zou lopen. Het gevoel van het volk was ontketend en de autoriteiten hadden geen idee hoe het publiek zich op zaterdag gedragen zou.

Donderdagmiddag tijdens een speciale persconferentie in Church House werden de bijzonderheden van de rouwdienst bekend gemaakt. Maar nog steeds ontbrak veel informatie. De BBC had geen lijst van gasten die voor de rouwdienst waren genood, laat staan een overzicht van de plaatsen die hun waren toegewezen. De omroep wist niet van welke liefdadigheidsorganisaties er vanaf St James' Palace afgevaardigden in de rouwstoet zouden meelopen. Pas tijdens de uitzending bleek dat de Koninklijke familie zich bij de poort van Buckingham Palace vervoegde om het hoofd voor de passerende rouwstoet te buigen. Pas bij St James' Palace werd duidelijk dat de lijkkist door graaf Spencer en de prinsen Philip, Charles, William en Harry zou worden gevolgd.

In meer dan dertig jaar Britse ceremonie heeft Gilbert nog nooit over zo weinig officieel bevestigde gegevens beschikt bij het begin van een live-uitzending. Nooit eerder was hij de lucht ingegaan zonder dat er ook maar een enkel onderdeel was gerepeteerd.

Uitgangspunt van het BBC-programma dat zeveneneenhalf uur duurde en waarbij bijna 600 mensen en 141 camera's ingezet werden, was dat toon en stijl sober en bedachtzaam moesten zijn. ,,Waardig'', zegt Gilbert. De hele week had in het teken gestaan van 'nieuws' maar de begrafenis mocht niet als nieuws worden behandeld. Daarom moest het tempo ook laag liggen. Daarom mochten er ook niet teveel huilende mensen langs de route worden getoond. Daarom liet Gilbert tijdens de rouwdienst ook geen close-ups zien van Hollywood-sterren. ,,Omdat het niet om een filmpremière ging. Mensen thuis moesten het gevoel hebben dat ze bij de dienst aanwezig zijn. Ze moesten de kans krijgen om zich volledig op Diana te richten, om te beseffen dat dit ook echt het einde was.''

De eis die de familie gesteld had - geen opnamen van gezinsleden - plus de beperking die de BBC zichzelf had opgelegd - geen defilé van beroemdheden - zorgden ervoor dat er tijdens de dienst alleen close-ups konden worden getoond van zangers en sprekers. De koorknapen. Graaf Spencer. Elton John. Verder begon en eindigde de BBC alle hymnes met architectonische opnamen, zoals van de schitterende glas-in-lood ramen. Enerzijds, zegt Gilbert, om de kijker zich een rouwende in de abdij te laten wanen. Anderzijds omdat de BBC nauwelijks een blik op de kerkgangers kon gunnen. Dat was ook de reden dat Gilbert ,,een veel te overdadig'' gebruik maakte van de adelaars-opname uit de nok van de kerk. ,,Dat was een effect-shot dat we onder normale omstandigheden niet meer dan twee of drie keer hadden getoond.''

Pas tijdens 'Candle in the wind', het lied van Elton John, toonde de BBC voor het eerst beelden van rouwenden buiten. Dat was een passend moment, vindt Gilbert, omdat Elton John werd gezien als de vertegenwoordiger van het gewone volk. Maar verder heeft de omroep tijdens de dienst een uiterst spaarzaam gebruik van buitenopnamen gemaakt. Om de aandacht niet van de dienst af te leiden. ,,Al was de verleiding vreselijk groot om steeds weer naar de rouwenden in Hyde Park over te schakelen en van de rouwdienst een allesomvattend nieuwsspektakel te maken. Ook loerde steeds het gevaar dat de werkelijkheid zou worden vertekend. Camera's hebben nu eenmaal de natuurlijke neiging naar de meest sprekende beelden te speuren. Als er drie mensen huilen in een menigte, zullen ze zich op dat trio richten. Maar een overzichtsopname van rouwenden die in gedachten waren verzonken, was minstens zo belangrijk. Een kwestie van het juiste evenwicht.''

De enige verrassing tijdens de dienst voor Gilbert was het applaus na de sterk geladen toespraak van graaf Spencer. Het applaus dat zoals de beelden demonstreerden bij de mensen buiten begon en zich donderend voortzette in de kerk. Spontaan applaus tijdens een rouwdienst, dat was in Engeland nooit eerder vertoond. Verrassend voor veel kijkers was dat ze bij het slot van de dienst, op het moment dat een minuut stilte in acht werd genomen, in de linkerbovenhoek van het beeldscherm een portret van Diana kregen te zien dat langzaam vervaagde. Een idee van Gilbert: een moment van bezinning. Om visueel nog eens te illustreren wie herdacht werd en dat ,,de climax'' bereikt was. Alsof het om het slot van een koningsdrama ging. Wat ook het geval was, vindt Gilbert. Want behalve dat het een uiterst droeve, nationale gebeurtenis betrof, was het ook ,,een schitterend stuk theater''. Zoals bijna alle live-tv volgens Gilbert op de een of andere manier theater is dat televisiemakers zo goed mogelijk tot zijn recht moeten laten komen. ,,Binnen de grenzen van fijngevoeligheid en goede smaak.''

De rol van de televisie in de week na Diana's dood was in de eerste plaats om het nieuws te verslaan, zegt Gilbert, en verder om de reacties onder het volk weer te geven, waarvan niemand die omvang en intensiteit had verwacht. Ook was het de taak van de televisie om voortdurend informatie te verstrekken, al was het alleen maar zodat kijkers wisten waar ze in Londen moesten staan als ze de lijkkist voorbij wilden zien trekken. En die laatste dag diende televisie om het volk in een historische gebeurtenis te laten delen. Om een natie in rouw te verenigen.

Gilbert sluit niet uit dat de televisie op sommige momenten de stemming in het land bepaalde, in plaats van haar koel en zakelijk weer te geven. ,,Voelden mensen een natuurlijk en oprecht verdriet? Of gaf de televisie het idee dat een dergelijke reactie maatschappelijk het meest gepast was?'' Hij moet het antwoord schuldig blijven en er is volgens hem ook geen onderzoek gedaan naar de psychologie van de rouwende massa. Maar hij acht het heel goed denkbaar dat de televisie vanaf donderdag de leiding nam door de toon te zetten voor de collectieve ervaring van de natie. Hij zegt dat dit zeker gold voor de Britse boulevardbladen die terugkeer van de koninklijke familie vanuit Schotland naar Londen eisten en een campagne voerden om de vlag op Buckingham Palace halfstok te hangen. ,,Zij waren erop uit de maatschappelijke agenda te bepalen. Een aantal dagen is ze dat gelukt.''

Op zondag, de dag na de rouwdienst, heeft Gilbert thuis de videoband van de begrafenis bekeken. De hele week was hij bezig geweest met plannen, vergaderen, de stemming onder het volk proberen te peilen, soms twintig uur per dag. Maar wat de dood van Diana bij hem zelf te weeg bracht, ervoer hij die zondag pas als kijker. Hij voelde een groot en zwaar verdriet om een verlies dat zijn persoonlijk leven ver te boven ging.