NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

WIM BRUMMELMAN
Pol Pot, de vroegere leider van de Rode Khmer, heeft nergens wroeging over. ,,Ik heb een zuiver geweten'', zei de architect van Democratisch Kampuchea - de naam van Cambodja tussen 1975 en eind 1979 - twee maanden geleden in een interview met een journalist van Far Eastern Economic Review. Onder Pol Pots bewind kwamen rond de twee miljoen mensen om het leven: door ontberingen als gevolg van gedwongen massaverhuizingen en dwangarbeid, en door uitroeiing in martelcentra.

Pol Pots naam zal voor altijd verbonden blijven aan de Killing Fields, en anders dan hij zelf, hebben de slachtoffers die zijn maoïstisch experiment van een boerensamenleving hebben overleefd, nog dagelijks last van de ondergane verschrikkingen. ,,In goede dromen zie ik een engel. In boze dromen zie ik dode mensen'', beschrijft een oudere vrouw haar angst en verdriet, als ze bij een genezer over de vloer komt met klachten over hartkloppingen.

De scène komt voor in de film Mindfields van Jan van den Berg die morgenavond wordt uitgezonden. Mindfields is geen documentaire over de rampzalige gebeurtenissen in Cambodja in de afgelopen decennia, en gaat niet in op de politieke ontwikkelingen in het land. Daarentegen concentreert Van den Berg zich op de het lot van getraumatiseerde slachtoffers: vrouwen die steun bij elkaar zoeken in praatgroepen, bij monniken, traditionele genezers en 'wijze' mannen. De invalshoek is een hulpverleningsproject dat in Cambodja werd opgezet op initiatief van de Amsterdamse hoogleraar transculturele psychiatrie, professor Joop de Jong. De Jong is bekend om zijn psychotherapeutische behandeling van migranten en asielzoekers - mensen voor wie de geestelijke gezondsheidszorg volgens Westerse maatstaven tekort schiet omdat onvoldoende rekening wordt gehouden met hun specifieke culturele achtergrond.

Pol Pot verwees naar de grootsheid van het historische Khmer-rijk met als middelpunt het overweldigende tempelcomplex in de oude hoofdstad Ankor. ,,Als de Cambodjanen dit kunnen bouwen, zijn ze tot alles in staat'', is een uitspraak van hem. Het tragische is dat daarin ook de erfenis van geweldadigheid lijkt opgesloten, die de Cambodjaanse samenleving tot op de dag van vandaag kenmerkt. Op pilaren en muren van Angkor Wat zijn wreedheden uitgebeeld ,,als ging het om rituele dansen'', zegt een Srilankese psychiater.

Voor 1975 woedde in Cambodja een bloedige burgeroorlog. De VS voerden bijna drie jaar lang bombardementen uit, honderdduizenden mensen vluchtten van het platteland naar Phnom Penh. Na de val van Pol Pot werd Cambodja tien jaar bezet door Vietnam. Interventie van de VN bracht begin jaren '80 relatieve rust, maar die werd afgelopen zomer opnieuw verstoord door de coup van de huidige sterke man, Hun Sen.

Het probleem in Cambodja is, zo laat Mindfields zien, dat generaties achter elkaar met geweld zijn geconfronteerd en er geen gelegenheid is geweest tot collectieve bezinning, rouw en afrekening met het verleden. Dat tekent de psyche van de Cambodjaan, die zich het liefst afwendt van de buitenwereld en bescherming zoekt in zijn eigen hutje, waarbij zelfs wraakgevoelens tegen mensen in het eigen dorpje, die ooit moordenaars waren, worden onderdrukt. Sommige slachtoffers aanvaarden eenvoudigweg hun 'karma', anderen geven een, in Westerse ogen, meer rationele verklaring: ,,We kunnen maar beter eenvoudig blijven leven en niet te veel zeggen.''

,,Er heerst in Cambodja een diepe stilte over wat er is gebeurd'', zegt de Nederlandse antropoloog Willem van de Put. Mindfields maakt pijnlijk duidelijk dat die stilte nog lang niet doorbroken is.

Mindfields, RVU, morgenavond Ned.3., 23.16-0.06u.