NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

HENK VAN GELDER
Hitler heeft het niet alleen gedaan. Korter is de recente BBC-serie The Nazis van Laurence Rees - vanaf vanavond bij de EO - niet samen te vatten. Zonder de naam te noemen van de omstreden historicus Daniel Goldhagen, blijkt de maker van de 6-delige documentaire het met diens provocerende stelling goeddeels eens te zijn: veel Duitsers hebben zich in de jaren dertig onder het nazi-regime uiterst prettig gevoeld, en waren tijdens de laatste jaren volop bereid de gewenste oorlogsmisdaden te plegen. Dat ze slechts op bevel zouden hebben gehandeld, is volgens Rees niet vol te houden - al was het maar omdat die bevelen lang niet zo expliciet waren als vaak is gesuggereerd. Hitler liet de details aan zijn ondergeschikten over.

De serie die de afgelopen weken op de BBC liep, lijkt op het eerste gezicht voor de zoveelste keer de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog te vertellen. Dat het Laurence Rees echter veel meer ging om de opkomst en ondergang van de NSDAP, wordt gauw duidelijk. Weliswaar volgen de afleveringen in grote lijnen het oorlogsverloop, maar in het slotdeel wordt aan D-Day slechts een half zinnetje gewijd en ook verder heeft hij eigenzinnige keuzes gemaakt.

Zo is de vierde aflevering gewijd aan de organisatie van de bezetting van Polen met aansprekende voorbeelden van de interne chaos in de nazi-partij. Rees suggereert zelfs dat het stap-voor-stap-beleid, dat bijvoorbeeld verantwoordelijk wordt geacht voor het rad dat de joden voor ogen is gedraaid, helemaal niet zo uitgekiend en doortrapt was dan het later leek. De partij was slecht georganiseerd, aldus het commentaar, en moest improviserend zien verder te komen.

Ook als The Nazis discutabele stellingen betrekt, behouden de programma's hun waarde - vooral door de talloze ooggetuigen en destijds overtuigde aanhangers van de nazi-politiek. Hun verklaringen zijn vaak kort, maar veelzeggend. Er zijn er zelfs bij, die hun anti-semitisme nog steeds kunnen rechtvaardigen. ,,We hadden veel joodse klanten'', zegt een winkelierszoon die later SS-officier werd, ,,en die meenden zich heel veel vrijheden te kunnen veroorloven. Ze waren per slot van rekening onze gasten, maar ze gedroegen zich niet als zodanig.''

Anderen spreken - voorspelbaar - over het ,,duivelse charisma'' van de Führer, maar ook zij verhelderen veel. Zo vertelt een lid van de Hitler Jugend dat de aanslag op Hitler, in 1944, diens populariteit zo mogelijk nog groter maakte. We moeten begrijpen, zegt hij, dat het volk met veel succes het trotse gevoel van het meester-ras was bijgebracht. En een meester-ras verkeert vanzelfsprekend in een overwinningsroes, ook als alle tekenen op een nederlaag wijzen. Het Duitse volk kòn niet verliezen, zo eenvoudig lagen de zaken toen. Geen wonder dat het zich ook niet van Hitler kon bevrijden, zoals Italië in 1943 met Mussolini heeft gedaan. Het had zich te zeer aan hem verbonden.

In het begeleidende boek The Nazis, waarvan een nogal flodderig ogende Nederlandse versie is verschenen, verklaart Rees ten overvloede zijn moralistische ondertitel: a warning from history. Hitler was allerminst de donderwolk die van 1933 tot 1945 over Duitsland hing en dus ook het Duitse volk onderdrukte, concludeert hij. Integendeel: het volk schaarde zich grotendeels aan de nazi-kant. Hitler was dan ook niet het unicum dat later door goedpraters van hem is gemaakt. Toen hij in 1932 de verkiezingen won, had het volk voor een radicaal ander politiek systeem gekozen. Zijn macht was, kortom, het gevolg van omstandigheden die zich ook nu weer kunnen voordoen. Die gedachte is lang niet nieuw, maar wel beangstigend.

De nazi's, een waarschuwing uit het verleden, EO, Ned.2, 23.35-0.25u.