NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HET KABINET-KOK kan oprecht tevreden zijn. Met nog een kleine acht maanden te gaan tot de verkiezingen is vandaag een begroting gepresenteerd die er wezen mag. De wijzers staan stuk voor stuk in de goede richting: alles wat moet stijgen stijgt, alles wat moet dalen daalt. De voornemens zoals die in 1994 waren neergelegd in het regeerakkoord van PvdA, VVD en D66 worden bijna allemaal ruimschoots gehaald. Het overheidstekort komt volgend jaar aanzienlijk lager uit dan bij de start van het kabinet was voorzien, de beloofde lastenverlichting voor burgers en bedrijven valt flink hoger uit, er komen nog eens 100.000 mensen extra aan de slag bovenop de 275.000 mensen die al waren geraamd. De besteedbare inkomens ten slotte zullen deze kabinetsperiode over de hele linie meer zijn gegroeid dan in 1994 werd verondersteld. Kortom, met dit rapport hoeft het kabinet de aanstaande confrontatie met de kiezer niet echt te vrezen.

Zelfs zelfgenoegzaamheid kan het kabinet niet worden verweten. De voorspoedige ontwikkeling van de economie is een verdienste van de samenleving als geheel, luidt de boodschap die uit tal van de vandaag dan eindelijk officieel gepubliceerde begrotingsstukken naar voren komt. Illustratief is wat dit betreft de eerste zin van de Troonrede die de koningin vanmiddag uitsprak. Daarin stelde zij dat Nederland dankzij de inspanningen van zeer velen belangrijke vooruitgang heeft geboekt.

DE BEGROTING is er een van een nationaal kabinet. Nederland is het eenvoudigweg heel erg met zichzelf eens, zo blijkt. Hoewel het poldermodel officieel niet bestaat, gedraagt iedereen er zich wel naar. Over de richting van het beleid bestaat tussen de hoofdstromen van de politiek, maar ook tussen de hoofdrolspelers in het sociaal-economisch krachtenveld een zeer grote mate van overeenstemming. De discussie blijft over het algemeen beperkt tot de maatvoering. Het onvermijdelijke gevolg van dit gegeven is wel dat het kabinet zich geen grote stappen kan veroorloven. Dit bleek ook uit de Troonrede van vanmiddag. Die was, net als de polder, vlak. De woorden van de koningin bleven beperkt tot een keurige opsomming van resultaten en nog resterende voornemens. Het gaat goed, maar we moeten met z'n allen proberen het nog beter te doen door op de ingeslagen weg voort te gaan, was de rode draad. Weinig wervend, maar geheel in lijn met de stijl van het kabinet, dat geen andere ambitie heeft dan vooral 'gewoon' te zijn.

Toch schuilt in deze houding ook een risico. De onder druk van D66 tot stand gekomen samenwerking tussen PvdA en VVD betekende drie jaar geleden voor de Nederlandse politieke verhoudingen een doorbraak. Economische meewind en de pragmatische mix van sociaal-democratie en liberalisme wekken nu de indruk dat paars voor goud staat. Echte keuzes hoeven niet te worden gemaakt, want alles kan worden afgekocht. Maar daardoor blijft onduidelijk wat nu de meerwaarde van paars is.

VAN DE KIEZER wordt volgend jaar mei wel een keuze verwacht. Zeker nu de coalitiepartijen al de intentie hebben uitgesproken in principe met elkaar door te willen gaan, zal het nog veel overtuigingskracht vergen de kiezers naar de stembus te krijgen. Het beleid lijkt een vanzelfsprekendheid, maar het is juist aan politici om duidelijk te maken dat er altijd afwegingen aan ten grondslag liggen. Juist op dat punt verschaffen Troonrede en Miljoenennota de kiezers weinig helderheid.

...en het verschiet

DE FORMULE van het poldermodel werkt. Met de drieslag van lastenverlichting in ruil voor loonmatiging, nadruk op werk en sanering van de overheidsfinanciën is Nederland een voorbeeld geworden van een zich hervormende welvaartsstaat. Het werd ook hoog tijd, want Nederland is al vanaf 1982 bezig met structurele aanpassingen. Het heeft dus vijftien jaar en vier kabinetten van uiteenlopende samenstelling gekost om de staatshuishouding op orde te brengen, de collectieve sector te temmen en het beroep op de sociale zekerheid om te buigen. Er is onnodig veel tijd besteed aan palaveren, compromissen sluiten en compensatie verstrekken aan belangengroepen. Daardoor zijn jaren van potentiële welvaartsgroei zoals die zich nu voordoet, verloren gegaan.

Het is de verdienste van het sociaal-liberale kabinet dat het zijn rug heeft recht gehouden en niet is gezwicht voor de druk om de meevallers uit de hogere economische groei weer te verspelen. Voor de toekomst zit er bovendien een slot op de schatkist door de afspraak om extra belastinginkomsten te storten in het nieuwe AOW-fonds. Geld opzij leggen voor bejaarden klinkt socialer dan verlaging van het financieringstekort, maar het komt op hetzelfde neer. Dit maakt het voor een volgend kabinet makkelijk om te voldoen aan de eis van de Economische en Monetaire Unie om de begroting min of meer in evenwicht te brengen en te houden.

HET GAAT GOED, maar het moet beter. Want aan de periode van economische uitbundigheid zoals Nederland die op het ogenblik meemaakt, komt vroeg of laat een einde. Dan zullen de structurele zwakheden van de Nederlandse economie weer aan het licht komen. Die betreffen de immense knelpunten in de infrastructuur zoals Schiphol, de nog altijd relatief achterblijvende besteedbare inkomens en arbeidsparticipatie. Illustratief is hoeveel moeite het zelfs met een ronkende banenmotor kost om mensen die afhankelijk zijn van uitkeringen aan werk te helpen. De Melkertmachine maakt duidelijk dat banen voor ongeschoolden aan de onderkant van de arbeidsmarkt slechts mogelijk zijn met subsidies op de loonkosten.

Ondanks alle bewonderenswaardige resultaten schiet de Miljoenennota op twee punten tekort. Een uiteenzetting over de samenhang tussen werkgelegenheid en verzorgingsstaat blijft achterwege. De tegenpolen in het kabinet hebben elkaar gevonden in een uitruil van de VVD-wensen voor lagere vermogensbelasting, hoger arbeidskostenforfait en verlenging van de belastingschijven tegen de PvdA-wensen van volledige koppeling van de uitkering, extra geld voor bijzondere bijstand en lastenverlichting aan de onderkant van de arbeidsmarkt.

De blauwdruk voor het 'Belastingstelsel van de 21ste eeuw' die het kabinet een jaar geleden aankondigde, ontbreekt omdat de voorstellen van minister Zalm en staatssecretaris Vermeend zijn gestuit op politiek verzet. De brede uitruil tussen lagere tarieven en aftrekposten die lang over tijd is, blijft staan tot de onderhandelingen over het nieuwe regeerakkoord. Nu de overheidsfinanciën op orde zijn, laat paars deze financieel-economische uitdaging over aan het volgende kabinet. En dat is toch een gemiste kans.