NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

'Lange arm overheid reikt te diep in omroep'

Door JACO ALBERTS en PETER DE BRUIJN
De Tweede Kamer heeft de plannen van de regering voor reorganisatie van de publieke omroep flink aangescherpt. NOS-voorzitter André van der Louw meent dat de invloed van de overheid veel te groot wordt.

HILVERSUM, 12 JULI. 'Bijltjesnacht' wordt in omroepkringen de laatste nacht van het parlementaire jaar niet zonder gevoel voor dramatiek genoemd. In de nacht van 26 op 27 juni nam de Tweede Kamer een aantal amandementen aan van de coalitiepartijen PvdA, VVD en D66. Daardoor werden de plannen van staatssecretaris Nuis (Media) om de zelfstandigheid van publieke omroepverenigingen te beperken, flink aangescherpt.

Die aanscherping ging zo ver dat Nuis zich in besloten kring liet ontvallen dat dit ,,maar net door de beugel kon''. Nuis had nog gepoogd de omroepen een flinke stem in het kapittel te laten houden bij de benoemingen van nieuwe omroepmanagers. Maar de Tweede Kamer rekende onverbiddelijk met die invloed af. Vanaf 1 januari worden de omroepvoorzitters, verenigd in het NOS-bestuur, op afstand geplaatst. Een nieuw orgaan, de Raad van bestuur, neemt dan de dagelijks leiding van de publieke televisienetten op zich. Nuis wilde de drie leden van deze raad nog benoemen 'op voordracht van' de omroepen, de Kamer vond 'in overleg met' voldoende.

De overheid mag volgens NOS-voorzitter André van der Louw wel eisen stellen aan de besteding van publieke middelen - maar ze moet niet alles tot in de kleinste details voorschrijven. ,,Met deze opzet heeft de overheid een veel te lange arm veel te diep in de media gestoken'', meent Van der Louw. ,,Ik had niet verwacht dat dit kabinet een zo sterke overheidsinvloed op de media zou steunen. Dat ligt niet voor de hand in een klimaat waarbij de overheid op tal van andere gebieden meer aan organisaties zelf overlaat. Het is niet goed als de lange arm van de staat zo diep in een organisatie reikt, zeker niet bij een journalistieke organisatie als de publieke omroep.''

Tijdens 'Bijltjesnacht' gaf de Tweede Kamer aan de nieuwe Raad van bestuur directe zeggenschap over tien procent (100 miljoen gulden) van het totale budget van de omroepen. Nuis wilde vijf procent. Daarnaast mag het nieuwe college 260 televisie-uren per jaar indelen op een ander net dan het 'thuisnet' van de omroep die het programma heeft gemaakt. Dat was 130 uur. Verder wil de Kamer dat programma's als Studio Sport en grote evenementen - die worden ondergebracht in het nieuw op te richten onderdeel NOS-RTV - rechtstreeks onder de Raad van Bestuur vallen. Daarentegen wilde Nuis dat deze programma's onder de Raad van toezicht vallen, waarin de omroepbazen zitting hebben.

De belangrijkste bevoegdheid van de nieuwe Raad van bestuur is de aanstelling van 'netcoördinatoren'. Zij zullen bepalen op welk tijdstip welke programma's worden uitgezonden. De netcoördinaten zijn niet in dienst van de omroepen, maar van de Raad van bestuur. Een amendement van het Tweede-Kamerlid Van Zuijlen (PvdA) waarin omroepverenigingen worden verplicht 25 procent van de programma's te bestellen bij noodlijdende 'onafhankelijke producenten', vormde het sluitstuk van de 'Bijltjesnacht'. En alle maatregelen moeten leiden tot drie publieke televisienetten met een duideijk herkenbaar profiel - klaar voor de slag met de commerciële zenders.

De omroepbazen, verenigd in het NOS-bestuur, willen de centrale sturing in eigen hand houden. Van der Louw: ,,Wij hebben ook in al onze eigen voorstellen gekozen voor professionalisering en slagvaardigheid, voor een sterke positie van de Raad van bestuur, voor het meer op afstand zetten van omroepbestuurders en voor netcoördinatie. Dat zijn belangrijke doelstellingen in een omgeving die steeds concurrerender wordt.''

In een ultieme poging hun lot in eigen hand te houden, hebben de omroepen een ongekende eensgezindheid tentoongespreid. Ze kwamen in september vorig jaar met een gezamelijk reorganisatieplan voor het bestuur van de omroep. Tevergeefs. De mediawoordvoerders van de coalitiepartijen meenden dat de omroepvoorzitters te lang hadden gewacht. De politiek was nu aan zet.

De opstelling van de PvdA is cruciaal geweest. De partij was in het verleden een trouwe bondgenoot van de publieke omroepen. De huidige mediawoordvoerster M. Van Zuijlen, die geldt als een representant van de sociaal-liberale stroming binnen de PvdA, staat echter aanmerkelijk kritischer tegenover het publieke bestel. Volgens Van der Louw, die sinds de jaren zestig prominent actief is in de PvdA, is er sprake van een generatieconflict met zijn partijgenote. ,,Het afzetten tegen een oudere generatie speelt zeker een rol. Dat merk ik voortdurend in mijn contacten.''

Aanvankelijk zag Van Zuijlen wel iets in de voorgenomen verhoging van de omroepbijdrage. Maar fractievoorzitter J. Wallage floot haar terug. Dat gebeurde op aandringen van oud-voorzitter M. van Dam van de Vara, bevestigt Van der Louw. Prompt ontstond een 'ouderwetse' Kamermeerderheid tegen de verhoging, omdat het CDA nog altijd trouw het publieke bestel steunt.

Van der Louw wijt de harde opstelling van de Kamer ten aanzien van de bestuurlijke structuur aan een achterhaald beeld van de publieke omroepen; ze zouden voortdurend onderling kibbelen en op te grote voet leven. ,,We moeten het onszelf misschien verwijten dat we dat vooroordeel niet hebben kunnen wegnemen. Maar het is de vraag of diegenen die hechten aan het idee van de 'holle bolle-NOS moet eens een lesje worden geleerd' ook maar de geringste bereidheid hebben om dat vooroordeel te laten varen. VVD-woordvoerster S. van Heemskerck is een van hen. Maar het idee slaat nergens meer op. Het wordt ook niet geadstrueerd. De NOS is een bijkans tot op het bot uitgeklede organisatie. Maar we krijgen dat sentiment niet uit de hoofden'', aldus Van der Louw.

Hoe verder? Volgens de NOS-voorzitter hangt veel af van de samenstelling van de nieuwe Raad van Bestuur. Deze moet op 1 januari volgend jaar geïnstalleerd zijn. Van der Louw is daar zelf niet meer bij; hij gaat op die datum met pensioen. Hij waarschuwt: ,,Als er een stel macho's aan de macht komt die met spierballen gebruik gaat maken van de bevoegdheden en de oorlog aangaat met de zendgemachtigden, komt er nooit iets moois tot stand. Het gaat ook fout als de Raad van bestuur eigen zendgemachtigde gaat spelen. Daarvoor heeft de raad geen enkele legitimiteit. Er moet een college komen waarin een zo breed mogelijk vertrouwen bestaat. Anders krijg je een situatie waarin iedereen zich gaat beroepen op zijn rechten.''

Mocht er een conflictsituatie ontstaan, dan heeft Van der Louw vertrouwen in de kracht van de publieke omroepen. ,,Als we eensgezind optreden, kunnen we een heel breed draagvlak in de samenleving mobiliseren. Dan zal blijken dat we geen reuzen op lemen voeten zijn.'' Maar zo ver is het nog lang niet. ,,We gaan niet bokkig doen. We hebben hier en daar pijn geleden, maar we maken er het beste van. Ach, de wet is niet eeuwig.''