NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

VPRO en nieuws bijten elkaar

Door JAPKE-D. BOUMA
ROTTERDAM, 12 JUNI. Lopende Zaken, Nieuws, Een Winter aan Zee, De Jongens van De Witt, Gouden Bergen, Belevenissen, Kwesties, Berichten uit de Samenleving, BG-TV, Himalaya, Machiavelli. De VPRO heeft op vele manieren gepoogd de actualiteit op televisie gezicht te geven. ,,Het wemelt van de geflopte actualiteitenrubrieken bij de VPRO'', zegt publicist Jan Blokker, zelf jarenlang werkzaam bij die omroep op het gebied van de actualiteit, onder andere met Diogenes. ,,Er is altijd op alle mogelijke manieren geëxperimenteerd met quasi-actualiteitenrubrieken die het nooit langer dan één of twee seizoenen uithielden.''

Volgens Blokker komt dit doordat de discussie over de vorm van programma's bij de VPRO vaak belangrijker is dan de inhoud. ,,Eigenlijk willen alle programmamakers van de VPRO liever drama maken dan nieuws. Ook Dummer was meer speelfilm dan een nieuwsprogramma. Dat probleem is typisch VPRO. Het moet altijd dwarser, ludieker en bizar zijn in vergelijking met wat er bij andere omroepen te zien is.''

Het resultaat daarvan is volgens Blokker dat bij de VPRO de actualiteit ondersneeuwde. Daardoor heeft de omroep volgens hem van belangrijke ontwikkelingen in de samenleving geen verslag gedaan. ,,Je kunt beter vragen wat de VPRO niíet gemist heeft. Als er bij de Hoogovens werd gestaakt zag je bij de VPRO in Berichten uit de Samenleving een reportage over de uitreiking van de Gouden Libelle door de hoofdredactrice van dat blad. Over de staalarbeiders geen woord. En dat terwijl heel links Nederland dacht dat de revolutie was uitgebroken.''

Mirjam Bartelsman, werkzaam bij de NPS voor Zembla, was drie jaar lang getuige van de discussies rondom actualiteit bij de VPRO op de redactie van Lopende Zaken. ,,Dat moest volgens toenmalig VPRO-directeur Roelof Kiers en Cherry Duijns voor de verandering eindelijk eens een normaal actualiteitenprogramma worden. Zo werd het ook aan ons gepresenteerd. Kiers en Duijns bezwoeren ons dat het niet te arti mocht worden.''

Binnen de VPRO was men verdeeld over die nieuwe nieuwskoers. ,,We waren een Fremdkörper daar. De oude VPRO-garde vond Lopende Zaken niet verrassend en experimenteel genoeg.'' Duijns en Kiers wilden desondanks benadrukken dat het hun ernst was met de newsier aanpak. ,,Toen de Boeing op de Bijlmer stortte, is Duijns, om te laten zien dat wij er écht voor de actualiteit waren, met twee redactieleden naar de Bijlmer gescheurd. In de uitzending hadden wij toen een zeer actueel item. Helaas is het bij die ene keer hete actualiteit gebleven'', aldus Bartelsman.

Lopende Zaken verdween na vier jaar. Alle redactieleden, destijds aangetrokken van andere omroepen, vertrokken, op één na, weer naar elders. De indruk bestaat dat met het verdwijnen van dit programma de actualiteit bij de VPRO weer minder nadrukkelijk gevolgd wordt. Zo werd ten tijde van de Franse verkiezingen en de Witte Mars in België zendtijd afgestaan aan Nova.

,,Bij de VPRO zijn we niet geïnteresseerd in nieuws'', zegt Lex Runderkamp, eindredacteur van Dummer, voorheen Gouden Bergen en bedenker van Kwesties. ,,Vooral omdat CNN, de BBC, Nova en Netwerk dat honderdduizend keer beter kunnen dan wij. Maar ook omdat het een genre is waaraan we niet moeten willen beginnen.'' Omdat het niet past bij de VPRO, vindt Runderkamp. ,,De kijker zou zich ook helemaal niet moeten afvragen waarom hij Bolkestein niet bij de VPRO ziet als deze al in Nova of Netwerk is geweest. We zijn geen nieuwszender maar een thermometer van de Nederlandse samenleving. De gezondheidszorg wordt kapotbezuinigd, er zijn steeds vaker cultuurbotsingen, het vertrouwen dat Nederlanders in de politiek hebben daalt gestaag; dát in beeld brengen zie ik als taak van de VPRO.''

Toch wil hij wel de hand in eigen boezem steken. ,,Als dat lange tijd niet goed lukt kun je terecht klagen dat de VPRO niets met actualiteit doet. Maar er zijn ook mooie voorbeelden van geslaagde pogingen.'' Runderkamp noemt de uitzending over de afbraak van de verzorgingsstaat. Om die te verbeelden portretteerde de omroep een oude heer in een rolstoel die werd verzorgd door een vrouwelijke kennis. Ze waren volledig van elkaar afhankelijk omdat overheidssteun ontbrak. ,,Het zichtbaar maken van zo'n sluimerende ontwikkeling noem ik toch op zijn minst 'latent nieuws'. Het is een monument van een film geworden.''

VPRO-directeur Hans Maarten van den Brink geeft toe dat de VPRO, meer dan andere omroepen, worstelt met de vraag hoe actualiteitenrubrieken vorm te geven. ,,Soms blijven we hangen in de vorm en stranden de programma's. Vooral Winter aan Zee en Diogenes is dat verwijt wel eens gemaakt. Daar moeten we voor waken. Maar juist omdat we het op een bijzondere manier willen doen, mislukt er ook wel eens wat.''

Van den Brink denkt al langer na over een reportage-serie over economie in de traditie van het vroegere Gouden Bergen. Maar dat plan is uitgesteld tot volgend jaar, ten gunste van een nieuw actualiteitenprogramma dat voor Dummer in de plaats komt en een sportprogramma dat ook het komend winterseizoen van start gaat.

Peter van Ingen, sinds tien jaar werkzaam bij de VPRO op het gebied van de actualiteit, heeft het zoeken naar manieren om de actualiteit vorm te geven bij de VPRO, anders dan Van den Brink, nooit ervaren als een worsteling. Integendeel. Hij ziet het komen en gaan van programma's als een logisch gevolg van de plicht die de VPRO heeft om origineel te blijven. Bovendien wijt hij de verbazing over het uiterlijk van VPRO- programma's eerder aan het feit dat de kijker, waar het Nederlandse onderwerpen betreft, veel vergelijkingsmateriaal heeft. Daardoor wordt alles wat afwijkt al snel absurd, plat, banaal of gezocht gevonden. Verder vindt hij dat het wel meevalt met het aantal 'mislukkingen'. Hij wijst erop dat Diogenes al meer dan tien jaar bestaat. Volgens hem zijn er daarnaast maar drie rubrieken gesneuveld omdat vorm en inhoud niet werkten: Dummer, Een Winter aan Zee en Kwesties. Van Ingen: ,,Wij moeten er bij de VPRO alert op zijn niet in sjablonen of in naäperij te vervallen. Dat risico is verschrikkelijk groot. Daarom is het zo goed dat programma's mogen mislukken.''