NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Door onze redacteur JACO ALBERTS
ROTTERDAM, 20 MEI. 'Nee geen namen noemen, we mogen geen reclame maken', schalde het tot vervelens toe door de publieke ether zodra de kandidaat voor het spelletje wilde gaan zeggen voor welk bedrijf hij werkte. Het Commissariaat van de media zat intussen voor de buis of was aan de radio gekluisterd en turfde ongeoorloofde reclame-uitingen in radio- en tv-programma's. Publieke omroep was 'publiek' en dus 'niet commercieel'.

Die tijden liggen ver achter ons. De gloeilampfabriek in het zuiden des lands heet nu gewoon Philips en het Commissariaat voor de media heeft zijn handen nu vol aan veel ernstiger vergrijpen tegen de mediawet. Commissaris Helmer Koetje, voormalig CDA-kamerlid, heeft nog wel eens nagevraagd hoe die normen zo konden verslappen ,,maar daar heb ik hier intern ook niet echt een helder antwoord op gekregen''. Nu gaat het om serieuze zaken: omroepen mogen de naam Philips laten vallen, ,,maar daarover niet erg enthousiast doen''. Een programma sponsoren mag, maar uitsluitend bij specifieke programma-genres, zoals educatieve uitzendingen. Omroepen moeten het geld dat ze verdienen in programma's investeren, maar mogen zich niet dienstbaar maken aan de winst van derden.

Twee ton bedroeg de recordboete die de gezamenlijke A-omroepen vorige week door het Commissariaat kregen opgelegd. Dit keer waren ze op Radio 3 over de schreef gegaan. Tijdens de speciale Marco Borsato-week werd voortdurend de nieuwste cd van de populaire zanger gedraaid. Bovendien kreeg de tv-kijker in de 'voor programma-aankondigingen' bedoelde Ster-tijd voorbeschouwingen van de gebeurtenis, met daarbij de cd-hoes van frontaal in beeld. Een goede deal voor platenmaatschappij Polynorm, die al dit moois gratis kreeg als Radio 3 maar als eerste de nieuwe cd mocht draaien. Het Commissariaat oordeelde dat ,,Radio 3 zich voor het karretje van platenmaatschappij Polydor heeft laten spannen''.

Volgens Mediacommissaris Koetje gaat het ,,in meer opzichten om een historische uitspraak. Het is niet eerder voorgekomen dat alle omroepen tegelijk een boete krijgen en de boete is nog nooit zo hoog geweest, zeker niet voor radio''. Koetje verklaart de opstelling van de omroepen vanuit de benarde positie waarin Radio 3 zich momenteel bevindt: ,,Het is een kwestie van hoe houden we ons hoofd boven water in de moordende concurrentie met de commerciële stations''.

Historisch of niet, de uitspraak is de laatste in een reeks van boetes die publieke omroepen krijgen opgelegd, omdat ze naar het inzicht van het Commissariaat de regels overtreden. Vorige maand nog moesten de Tros en de EO 30.000 gulden betalen, omdat zij met het programma Kook TV op Nederland 2 de stringente regels over de sponsoring aan de laars zouden hebben gelapt door geld te ontvangen van supermarktketen Plusmarkt.

De met een Luxemburgse licentie opererende commerciële concurrenten RTL4 en RTL5 zijn vrij om te sponsoren wat ze willen, maar dat geldt niet voor de publieke omroep (evenmin voor de 'Nederlandse' commerciële stations Veronica en SBS6). Tros en EO hielden vol dat het ging om een educatief programma, maar het Commissariaat oordeelde dat Kook TV een consumenten-programma is, waarbij sponsors uit den boze zijn. De Tros mag zich nu eveneens verheugen in de belangstelling van het het Commissariaat wegens het automagazine Stapel met Auto's, dat per aflevering betaald krijgt van de RAI, de auto-industrie dus, formeel omdat de organisatie de videoband van het programma afneemt.

Hoewel Koetje vindt dat de publieke omroep met sponsoring in het algemeen ,,vrij rustig'' omspringt, toont hij wel twijfels over de verborgen sponsoring: ,,Tegen dat soort dingen zouden we meer moeten doen, ook als er niet zichtbaar wordt gesponsord'', zegt Koetje: ,,maar we hebben onze handen al vol aan het reguliere spul. Er moet echt een aanleiding zijn voor we hier onderzoek naar gaan doen. We moeten een tip krijgen, of de kranten moeten er over schrijven.''

De 'vercommercialisering' van de publieke omroep houdt echter geen halt bij verboden reclame-uitingen of verborgen sponsors. De moordende concurentie met de commerciële zenders, de teruglopende Ster-inkomsten en de bezuinigingen dwingen de omroepen hun commerciële vleugels verder uit te slaan in hun pogingen te overleven. Koetje aarzelt met het doen van generaliserende uitspraken: ,,Maar met een hele grote paraplu op kun je zeggen dat het meer en meer duidelijk wordt dat de publieke omroep gedwongen zijn te opereren als een marktpartij. Of dat een gunstige ontwikkeling is, daarover moet je niet bij mij zijn, daar ga ik niet over. De kaders worden bewaakt in Den Haag.'' KRO-voorzitter Slangen vertelde onlangs in een interview met de Volkskrant dat zijn omroep zich ontwikkelt tot media-onderneming met allerlei media-activiteiten naast radio en televisie, die inkomsten moeten genereren. Het concreetste voorbeeld was een permanente telefonische helpdesk naar aanleiding van programma's, waarvoor kijkers ook moeten betalen. Koetje volgt het allemaal ,,met belangstelling'', maar wil nog niet reageren: ,,Heel veel van die plannetjes gaan uiteindelijk helemaal niet door.'' Volgens de mediacommissaris proberen omroepen met zulke plannen nu al te anticiperen op nieuwe wetgeving, zoals het wetsvoorstel tot aanpassing van de mediawet dat bij de Tweede Kamer ligt, die omroepen meer ruimte biedt voor nevenactiviteiten. Op dit moment voert Koetje discussies met een groot aantal omroepen over bepaalde nevenactiviteiten, zoals met de EO over het blad Eva en met de NCRV over het blad Weg van de Snelweg Reiskrant, waarvan het Commissariaat zich afvraagt of die nog wel voldoende met de programma's van de omroepen te maken hebben.

Ook hiervoor geldt dat het Commissariaat voor de media niet de mogelijkheid heeft stelselmatig diepgaande onderzoeken te doen naar alle activiteiten van de omroepen en pas door publiciteit rondom een zaak in stelling wordt gebracht. Zo heeft het commissariaat naar aanleiding van perspublicaties onlangs bij de Tros alle stukken opgevraagd over de relatie met producent GBTV. In haar poging te anticiperen op de mogelijk toekomstige rol van publieke omroepen als louter programmaleverancier, wilde de Tros het produktiebedrijf aanvankelijk inlijven. Dat verbood het commissariaat, omdat de Tros GBTV tevens voor anderen wilde laten werken en dat viel volgens het commissariaat onder 'het dienstbaar zijn aan winst voor derden'. Alle aandelen zijn nu in handen van een holding waarvan de aandelen op hun beurt weer zijn ondergebracht bij een trustkantoor. De Tros is formeel geen eigenaar van het bedrijf - maar is hier niet sprake van een poging de mediawet te omzeilen? Als GBTV-directeur Harry Pelle (ex-Tros) met de eigenaar van zijn bedrijf overlegt, doet hij dat naar eigen zeggen met ,,de vertegenwoordiger van de aandeelhouder, de heer Huisman'', en die is directeur van de Tros.

In sommige gevallen komt het ook voor voor dat het Commissariaat voor de Media zonder rechtstreekse aanleiding op onderzoek uitgaat. Zo heeft Koetje zijn medewerkers onlangs verzocht een rapport op te stellen over de commerciële activiteiten van de omroepen op Internet, omdat sommigen onder hen advertenties plaatsen waarbij via hyperlinks doorgeklikt kan worden naar de website van de adverteerder. Maken de omroepen zich daarmee niet schuldig aan het zich dienstbaar stellen aan winst van derden? Wie even over het Internet surft ontdekt dat vooral de partners van Nederland 2 online commercieel actief zijn: de EO adverteert op haar website prominent met VCR Christelijke Vakantieadressen en het Nederland Bijbelgenootschap, afgewisseld met de aansporing: 'Uw advertentie kan hier I86.000 keer per maand worden gezien'. Via de Tros op Internet kan men bij Mobiplan Travel zelfs een vliegreis bestellen naar Barbados inclusief accomodatie. En de website van luchvaartmaatschappij Martinair is slechts een enkele muisklik verwijderd van die van de publieke omroeporganisatie.