NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S c h a k e l s

Door onze correspondent DICK WITTENBERG
LONDEN, 2 MEI. De Britse premier John Major heeft vanmiddag om half een Nederlandse tijd zijn aftreden als partijleider bekendgemaakt nadat Labour de regerende Conservatieven gisteren bij de verkiezingen heeft verpletterd. De Tories verloren in het Lagerhuis ruim de helft van hun zetels. Labour boekte de grootste overwinning uit haar geschiedenis.

Volgens de laatste prognose, van 13.15 uur vanmiddag toen de uitslag in 631 van de 659 kiesdistricten bekend was, behaalt Labour 45 procent van de stemmen, 10 procent meer dan vijf jaar geleden. De Conservatieven, die achttien jaar aan de macht zijn geweest, zagen hun aanhang met 11 procent dalen tot 31 procent. De Liberaal Democraten bleven met 17 procent vrijwel gelijk. Met 71,3 procent was de opkomst ruim 6 procent lager dan vijf jaar terug.

Deze uitslag betekent in zetels een politieke aardverschuiving. Labour bezet volgens de laatste prognose 419 van de 659 zetels, zodat de regeringsbanken in het Lagerhuis te klein zijn om plaats bieden aan alle nieuwe Labour-leden. De Tories worden teruggebracht tot 166 zetels, de kleinste inbreng sinds 1832. Veel Conservatieve oudgedienden keren niet terug. Onder de slachtoffers zijn zes bewindslieden, onder wie ex-minister van Buitenlandse Zaken Malcolm Rifkind, ex-minister van Defensie Michael Portillo, ex-minister voor Handel en Industrie Ian Lang en ex-minister voor Schotland Michael Forsyth. In Wales en Schotland werden de Conservatieven vrijwel weggevaagd. In geen enkel kiesdistrict in Schotland kregen ze een meerderheid.

Grote winnaar, naast Labour, zijn de Liberaal Democraten. Doordat Labour-supporters in kiesdistricten waar Labour niet kon winnen, uit tactische overwegingen op de Liberaal Democraten stemden, kon de partij haar zetels meer dan verdubbelen, van 20 tot 45, hoewel haar nationale aanhang niet toenam. Vijf jaar geleden haalden de Liberaal Democraten met ruim 17 procent van de stemmen 3 procent van de zetels, dit keer 6 procent. Dat is het grootste aandeel sinds ex-premier Lloyd George de liberalen voorging aan het begin van de jaren twintig.

De Britse kranten kwamen vanmorgen superlatieven tekort om de schaal van de rituele slachting te beschrijven. 'Ja: Tony scheurt ze aan stukken (..)', kopte het grootste Britse boulevardblad The Sun. The Guardian opende met 'Blairs verpletterende triomf'. The Independent schreef in het hoofdredactionele commentaar dat de uitslag laat zien hoe ,,kotsmisselijk het land van de Tories'' is geworden. En de Financial Times verklaarde dat ,,Tony Blair de mogelijkheid heeft om uit te groeien tot een van de machtigste premiers die Groot-Brittannië deze eeuw ooit heeft gehad.''

Major heeft vanmiddag bij de koningin zijn ontslag ingediend. In de ambtswoning - 10 Downing Street - stonden zijn koffers al gepakt, zoals de Britse traditie dat wil, opdat hij binnen 24 uur plaats kan maken. Hij wordt opgevolgd door Labourleider Tony Blair die met zijn 43 jaar de jongste Britse premier is sinds 1812.

In zijn overwinningstoespraak vanochtend om kwart over vijf Britse tijd noemde Blair de zege ,,ontroerend en nederig makend''. ,,De schaal van deze overwinning legt een speciale verantwoordelijkheid op onze schouders'', verklaarde hij vanaf een platform naast de Royal Festival Hall in een nog slapend Londen. Zonder een spoor van emotie herhaalde hij de belofte die hij tijdens de verkiezingscampagne al zo vaak gedaan heeft: dat hij een verdeelde natie weer tot eenheid wil smeden.

Hij citeerde een uitspraak van de voormalige Labourleider John Smith, die hij na diens dood in 1994 is opgevolgd: ,,Het enige wat we vragen is de kans om te dienen.'' ,,En dienen zullen we'', voegde Blair daaraan toe. ,,Met heel ons hoofd en heel ons hart.''

Binnen de Conservatieve partij wordt druk gespeculeerd over de opvolging van John Major, de man die de Tories zeven jaar lang heeft geleid en vlak voor zijn bezoek aan Buckingham Palace zijn vertrek als partijleider bekendmaakte.

,,Als het doek valt, hoor je van het toneel te stappen, zei John Major vanochtend voor zijn vertrek naar Buckingham Palace. Bij zijn bezoek aan het centraal partijbureau in Londen eerder op de dag erkende hij dat de Conservatieven een ,,zware nederlaag'' hebben geleden, maar hij riep op tot ,,hergroepering''. ,,We hebben eerder zware nederlagen geleden en we zijn telkens weer teruggekomen'', verklaarde Major. ,,We hebben veel werk in de oppositie te doen.''

Vooraanstaande vertegenwoordigers van de Conservatieven zoals ex-partijvoorzitter Lord Archer hadden er bij Major op aangedrongen om in elk geval voorlopig aan te blijven. Zijn onmiddellijke aftreden zou de opmaat kunnen vormen voor een chaotische opvolgingsstrijd die in een splitsing van de partij kan culmineren. Maar de Conservatieve parlementariër Edwina Currie die ook haar zetel is verloren, riep Major vanochtend op om onmiddellijk ruim baan te maken. Langer vasthouden aan zijn positie zou volgens Currie voor de Tories rampzalig zijn.

Andere prominente Conservatieven reageerden vanmorgen terughoudend op de steeds weer herhaalde vraag wie hun nieuwe leider moet worden. John Redwood, de ex-minister voor Wales die Major twee jaar geleden al heeft uitgedaagd, weigerde om zich als kandidaat voor de opvolging naar voren te schuiven. Al zijn Redwoods kansen sterk gestegen nadat Michael Portillo, zijn naaste rivaal als leider van de rechtervleugel, verrassend zijn zetel verloor. Ook een andere mogelijke kanshebber, ex-minister voor volksgezondheid Stephen Dorrell, vond het vanmorgen nog te vroeg om zich aan te melden als opvolger van Major. ,,Hoofdzaak voor de Conservatieven is zich opnieuw te formeren als centrum-rechtse partij.''

Domicilie,
voor wie zich vestigt in het buitenland.