NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

Door HANS BEEREKAMP
Het is nauwelijks voor te stellen dat 'Lolamoviola', de jaarlijks terugkerende VPRO-serie low-budget-televisie drama's geregisseerd door jonge of minder ervaren filmmakers, pas aan zijn vierde seizoen toe is. De traditie lijkt immers in de subjectieve waarneming al veel langer te bestaan.

Elk seizoen leverde een of meer verrassingen op, of zelfs televisieklassiekers als Paul Ruvens En route of Paula van der Oests Coma. Slechts de presentatie laat te wensen over, en doet te weinig recht aan het unieke karakter van de serie. Door het guerrilla-aspect van de produktiewijze zijn de films ook dit jaar weer pas steeds vlak voor de uitzending gereed. Een samenhangende prestatie van alle vijf de afleveringen zou publicitair beter geweest zijn. Vorig jaar werd een van de beste, maar als laatste uitgezonden Lolamoviola's, Bie Boey kens' psychologische gevangenisdrama Dagen, maanden, jaren (gelukkig vorige week herhaald) het slachtoffer van die losse presentatie.

Dit jaar nodigde de VPRO de regisseurs Frank Ketelaar, Nicole van Kilsdonk, Jacqueline Eps kamp, Patrice Toye en Martin Koolhoven uit een Lolamoviola te maken. Ketelaar (36), scenarist van onder meer de tv-series In voor- en tegenspoed en Flodder en regisseur van de eindexamenproduktie De gelukkige vuilnisman (1991), bijt het spits af met Vijf uur eerder, een experiment dat goed past in de Lo lamoviola-traditie. De nadruk ligt op de ingenieuze structuur van het scenario, dat het verhaal achterstevoren vertelt, in scènes met steeds kortere tussenpozen (van vijf jaar eerder naar vijf uur eerder). Het is een niet geheel onbekend procédé, onder meer eerder beproefd door Jane Campion (in de tv-film Two Friends) en Harold Pinter (Betra yal). Je verwacht van zo'n puzzelstructuur dat er in de laatste, dus eigenlijk de vroegste scène, een sleutel onthuld wordt, die de hele vertelling in een nieuw daglicht plaatst, zeker wanneer de verdichting van de tijd ook al wijst in de richting van een climax. Dat lukt scenarist Ketelaar maar zeer ten dele: alleen de motivatie van de halverwege het verhaal geïntroduceerde nieuwe hoofdpersoon, een labiele jongeman met een Doornroosje-complex, wordt iets nader ingevuld. De eigenlijke climax bevindt zich al halverwege de film, met de expliciete verbeelding van de reeds na vijf minuten onthulde 'shocker', overigens gebaseerd op een Amerikaans krantenbericht over de zwangerschap van een in het ziekenhuis verkrachte comapatiënte.

Vijf uur eerder lijkt op een driedubbele salto, die niet helemaal perfect is uitgevoerd, maar genoeg indruk achterlaat om de moed van de acrobaat blijvend te bewonderen. Opvallend zijn ook de mooi absurd-realistische dialogen, het intense camerawerk van Tom Eris man en een paar zeer goede rollen, van ondermeer Gijs Scholten van Aschat en Diederik Ebbinge. Het heeft meer allure, durf en panache dan negentig procent van het ove rige Nederlandse televisiedrama, en alleen daarom al is het bestaan van zoiets als Lolamoviola me zeer dierbaar.

Lolamoviola: Vijf uur eerder, zondag 2 maart, Ned.3, 19.58-20.44u.

R A D I O   V O O R A F :

De biologische wetten van het leven

Door KESTER FRERIKS
Zonder decor, zonder de spelers te zien en zonder getuige te zijn van de enscenering van De Presidentes van Werner Schwab door Theu Boermans, blijft de dialoogkunst van Schwab onovertroffen. De Trust, die de eer toekomt deze Oostenrijkse schrijver ontdekt te hebben, heeft van zijn zogeheten Faecaliën Drama's hoorspelbewerkingen gemaakt, die vanaf aanstaande zondag achtereenvolgens op vier zondagen worden uitgezonden. Tegelijkertijd is er een cd verschenen met de stukken: Overgewicht, onbelangrijk: vormeloos, Volksvernietiging of mijn lever is zinloos en Mijn Hondemond.

Schwab zei dat De Presidentes erover gaat 'dat de aarde een schijf is, dat de zon opkomt en ondergaat, omdat hij om de aarde draait; het gaat erover dat niets functioneel wil zijn, alleen verstrooiing.'' In deze luttele regels is, inderdaad, Schwab's poëtica verborgen. Zijn personages zijn nauwelijks als zodanig herkenbaar; het zijn brokstukken van mensen, soms dierlijk primitief op elkaar reagerend. Niet hun hoofd of hart vormt de bron van hun denken en handelen, maar alles wat met de onderbuik te maken heeft: het geslachtelijke, de spijsvertering, de biologische wetten van het leven.

In de vertaling van Tom Kleijn spelen Marisa van Eyle, Myranda Jongeling en Anneke Blok de pre sidentes, vrouwen die tronen in hun zelfmedelijden en zelfbeklag, en daarmee tegelijkertijd de anderen kapot dreigen te maken. In al die hardheid klinkt soms een zachte snaar van weemoed door, wanneer een van hen zegt dat alles draait om 'vrede en verzoening'. Zojuist hebben zij op de televisie naar de zegen van de Paus gekeken, 'Urbi et Orbi', en lijken ze hierdoor ineens stichtelijk geworden.

Maar zo is het niet; ze treiteren elkaar, breken elkaars ego. Schitterend is het telkens terugkerende verhaal over de afwezige Herman die aan zijn vrouw uit welk vakantieland hij ook is ansichtkaarten stuurt, waarin hij haar meedeelt 'bijna tot geslachtelijkheid te zijn overgegaan, maar er toch vanaf ziet.''

In het werk van Schwab herkennen we vlagen van Samuel Beckett en Thomas Bernhard; dezelfde reductie van de karakters tot één ob sessieve gedachte of gemoedsstemming - en die obsessie wordt eindeloos en bijna satanisch botgevierd en besmet ook de andere karakters. Schwab's taal en de stemmen van de actrices zijn ook als muziek, en hiermee overstijgt regisseur Theu Boermans de tradi tionele sfeer die vaak een hoorspel aankleeft. Hij maakt er werkelijk drama van, en dat is in dit geval ook mogelijk, want de uitzendingen zijn eerst als toneelstukken gespeeld. Nu zijn ze als een spel van stemmen door de radio te beluisteren, en dat is een hele sensatie.

De Presidentes, Radio 4, Zondag 2 maart, 18.00-19.00u.