Door onze correspondent Lolke van der Heide
Het congres van het Afrikaans Nationaal Congres in Mafikeng is vooral een partijfeest, een volksfeest in en rondom de immense hal. Alleen de nieuwe voorzitter Mbeki danst niet mee.

Mafikeng, 20 dec. Op twintig meter hoogte in de sporthal, pal boven Nelson Mandela, hangt een portret van Nelson Mandela, geplakt op een ondergrond van het zwart-groen-gele dundoek van het Afrikaans Nationaal Congres. Het is een uitvergroting van een veel gepubliceerde, rozige foto van de Zuid-Afrikaanse president, een icoon bijna. Alleen loopt door deze afbeelding, recht naar beneden, een grote scheur, alsof de oude man, de handen gevouwen, al ten hemel is gevaren. Zo ver is het nog niet: Mandela staat met stramme ledematen te dansen op het podium. Maar leider van zijn partij is hij niet langer, woensdag droeg hij het voorzitterschap van het ANC over aan Thabo Mbeki. En vandaag zal de 79-jarige met een grote bijeenkomst afscheid van het ANC-voetvolk nemen, hoewel hij nog tot april 1999 staatspresident zal blijven.

Mafikeng, hoofdstad van de provincie Noord-West, is vijf dagen lang het hete stoffige toneel van het vijftigste congres van het ANC. Eens was de stad het kabinetstuk van het thuisland Bophuthatswana en zijn megalomane leider Lucas Mangope. De blanke regering schonk hem vele miljoenen randen om enkele hobbies uit te leven: het neerzetten van monstrueuze gebouwen en winkelcentra waarin de geringe bevolking verdwaalt. 'Bop' bestaat niet meer, noch de Lucas Mangope-laan, onlangs omgedoopt tot Nelson Mandela Drive. Hier, in de gebouwen van de Universiteit van Noord-West, buigen 3.000 ANC-afgevaardigden zich een kleine week lang over kandidatenlijsten en resoluties.

Het is vooral een partijfeest, een volksfeest in en rondom de immense hal. Weg met de mooie pakken en dure dassen, hier treffen de 'kameraden' elkaar en zijn t-shirts en slobberbroeken het ongeschreven kledingvoorschrift. Iedereen is hier in naam gelijk, zelfs Mandela en Mbeki dragen badges met hun naam erop. Voorin de zaal zitten de veteranen uit 'de strijd', daarachter op de vloer en de tribunes per blok de vertegenwoordigers uit de negen provincies en maatschappelijke groeperingen zoals de communistische partij en de vakbonden. Elke sessie begint met luid, spontaan gezang, op die typische ongeëvenaarde meerstemmige wijze van de (zwarte) Zuid-Afrikanen, wiegend van het ene op het andere been. Tot voorzitter Thabo Mbeki vanaf het podium een langgerekt 'Amaaaandla' laat horen, waarna de zaal gaat zitten. ,,Kameraden, eerst de afdeling gevonden voorwerpen. Er is een muntstuk van twee rand gevonden. Als de rechtmatige eigenaar zich niet meldt, zal het worden beschouwd als een schenking aan de partij'', meldt Mbeki. De meeste mededelingen gaan over Zuid-Afrika's meest geliefde speeltje, de 'cell-phone'. ,,Een kameraad uit KwaZulu/Natal is zijn Nokia telefoon verloren, kleur: goud.''

Op de agenda staat hedenmorgen de uitslag van de verkiezing voor enkele posten in het partijbestuur. Na elke bekendmaking host en zingt de zaal en het bestuur op het podium insgelijks. Alleen Mbeki doet niet mee, de toyi-toyi dansen is niet zijn favoriete tijdverdrijf. Achterin de zaal, waar ruimte zat is, heeft de delegatie uit de provincie Gauteng het zich gemakkelijk gemaakt, de benen languit op twee stoelen, krantje lezen als het vervelend wordt en een dansje tussendoor.

Lunchtijd. Vusi uit East-London, provincie Oost-Kaap, zit op het gras in een van de vele grote eettenten om zijn lunch van maispap met vlees naar binnen te werken. Hij spoelt het gretig weg met cola. Vusi, schilder zonder werk, filosofeert over het politieke verlies van Winnie Mandela, die in de voorronde bij lange na niet het vereiste aantal stemmen behaalde om zich kandidaat te mogen stellen voor het vice-presidentschap. ,,Toch klopt het niet'', zegt Vusi, ,,ik hoor om me heen alleen maar mensen die haar goed vinden.'' Hij vermoedt een ,,samenzwering'' tegen Winnie door de leiding.

Een ANC-congres heeft zo zijn voordelen: er is eten en drinken (geen alcohol) in ruime mate voor iedereen, alle deelnemers krijgen een glimmende actetas en kunnen gebruik maken van een rijdende medische kliniek, handig voor mensen die thuis geen dokter kunnen betalen. Mohlomi Maolosi uit Rustenburg zal men niet horen klagen. Hij heeft een prima slaapplaats, zegt hij, en geniet van het eten, ,,want dat schiet er thuis wel eens bij in.''

Bij de toegang van de hal houdt het ministerie van volksgezondheid een campagne tegen aids en geslachtsziekten. Er staat een klapper opgesteld met meer dan levensgrote full colour foto's van afgrijselijk zwerende geslachtsdelen. Een van de medewerkers slaat om de zoveel tijd een nieuwe plaat op voor de file, die langsschuifelt, wachtend door de veiligheidspoortjes. Een regionale partijman, met de fraaie naam Dingaan legt uit wat het doel van de expositie is: ,,Het tegengaan van seksuele verlokkingen en om te voorkomen dat men ten prooi valt aan nare seksueel overdraagbare ziektes.'' Condooms zijn in grote aantallen aanwezig, een slordige miljoen, gratis te krijgen door de congresgangers. Wordt er zo uitvoerig de liefde bedreven op het congres of daarna? ,,Nee'', bezweert Dingaan, ,,het gaat er om het landelijke bewustwordingsprogramma onder de aandacht te brengen.''

Het einde van de dag. In het 30-stoels Jetstream vliegtuigje van Mafikeng terug naar Zuid-Afrika's kloppend hart Johannesburg zit de oude Govan Mbeki, die, evenals een handvol andere oud-gedienden de laatste dag van het congres voor gezien houdt. Govan, een gelouterde anti-apartheidsstrijder van het eerste uur, vertelt over het nieuwe Zuid-Afrika dat hem niet meevalt. Zijn vrouw Epainette is onlangs in haar kruidenierswinkeltje in Transkei overvallen, van de daders geen spoor. ,,Ze pikt het niet en heeft Sydney (Sydney Mufamadi, de minister van politie) te verstaan gegeven dat hij de rakkers moet opsporen.'' Nu zijn zoon zo ongeveer de hoogste leider van het land is, moet hij zich misschien tot hem wenden. ,,Ach'', zegt Mbeki - alle Zuid-Afrikanen gebruiken het woordje 'ach' als ze hun berusting willen uitdrukken - ,,ach, vroeger was hij 'de zoon van', nu ben ik slechts 'de vader van'.''