Door onze correspondent Lolke van der Heide
Mafikeng, 18 dec. De Zuid-Afrikaanse vice-president Thabo Mbeki is gisteren op het congres van het ANC gekozen tot nieuwe partijvoorzitter, als opvolger van Nelson Mandela.

Er waren geen tegenkandidaten. De pogingen van Winnie Madikizela-Mandela om vice-voorzitter te worden, mislukten. Nadat een gedelegeerde haar had voorgedragen, bleek er in de zaal slechts minimale steun voor Winnie te bestaan, waarna ze zich terugtrok. Het congres koos vervolgens Jacob Zuma in die functie, eveneens zonder andere kandidaten.

De verkiezing van Thabo Mbeki was verre van een verrassing. Mbeki was sinds 1994 vice-voorzitter van het ANC èn vice-president en werd al jaren aangeduid als de 'gedoodverfde opvolger' van Mandela. President Mandela zei deze week dat hij al meer dan een jaar het feitelijke bestuur van het land overlaat aan Mbeki. In april 1999 worden er parlementsverkiezingen gehouden in Zuid-Afrika, waarna Mbeki vrijwel zeker ook het nieuwe staatshoofd zal worden.

De nieuwe ANC-leider maakte gisteren, in navolging van Mandela, een belangrijk verzoenend gebaar in de richting van de Inkatha Vrijheidspartij van Zoeloe-voorman Mangosuthu Buthelezi. Mbeki zei niet uit te sluiten dat Buthelezi na '99 vice-president wordt in zijn kabinet, in plaats van de tweede man van het ANC. Mandela had Inkatha eerder aangeboden fusiebesprekingen te beginnen met het ANC. Buthelezi heeft in eerste instantie terughoudend gereageerd op een eventuele fusie, maar volgens politieke waarnemers zal hij tegen het vice-presidentschap geen nee zeggen. Dat zou zuur zijn voor Jacob Zuma, een Zoeloe die er juist voor heeft gezorgd dat in de provincie KwaZulu/Natal de jarenlange twisten tussen aanhangers van ANC en Inkatha zijn verminderd. De positie van tweede man in de regering leek daarvoor zijn beloning te zullen worden.

Het congres van het ANC draaide gisteren uit op een deceptie voor Winnie Mandela. De ex-vrouw van Nelson Mandela rekende er niet op dat ze vice-voorzitter zou worden, maar had wel gedacht dat er ten minste over haar zou worden gestemd. Dat gebeurde niet. Winnie stapte naar voren, nadat ze was genomineerd, om te kijken hoeveel van de 3.000 afgevaardigden haar kandidatuur wensten te ondersteunen. Volgens een nieuw reglement moet een kandidaat die door de zaal wordt voorgedragen een kwart van de gedelegeerden, bij handopsteking, achter zich krijgen. Winnie had die bij lange na niet, hooguit honderd mensen staken hun hand op. Ze overzag de zaal en liet het niet eens aankomen op een telling, maar zei: ,,Het spijt me voor de kameraden die me hebben genomineerd, maar ik trek me terug''.

Daarmee is, voorlopig althans, een einde gekomen aan de politieke ambities van Winnie Mandela, voor wier politieke opvattingen in het establishment van het ANC weinig waardering bestaat. Winnie Mandela heeft de regering herhaaldelijk gekritiseerd omdat ze niet genoeg zou doen voor het lot van de allerarmsten. ANC-leiders hebben haar standpunten afgedaan als ,,populisme van een politieke charlatan''. Winnie moest eerder deze maand negen dagen lang een hoorzitting van de Waarheidscommissie ondergaan, over haar betrokkenheid bij moord en terreur in Soweto, eind jaren tachtig. Dat leverde haar nog meer gezichtsverlies op, al bleef ze over een vast kern van fanatieke aanhangers beschikken, die ook de afgelopen dagen buiten de congreszaal in het noordwestelijke Mafikeng luidruchtig van zich lieten horen.