Door onze correspondent Lolke van der Heide
De Zuid-Afrikaanse Waarheidscommissie hoorde vandaag de meest belastende verklaring tegen Winnie Mandela tot nog toe.

Johannesburg, 3 december. Zeven dagen hield Joyce Seipei de ogen droog. Maar toen Jerry Richardson, de voormalige 'coach' van de Mandela Football Club United, vanmorgen voor de Zuid-Afrikaanse Waarheidscommissie beschreef hoe Joyce's zoon Stompie in 1988 ten overstaan van Winnie Mandela als ,,een voetbal'' werd ,,rondgeschopt'' en hoe Richardson zelf de jongen later ,,als een schaap slachtte'' stortte ze in. Commissievoorzitter Desmond Tutu zag erop toe dat de onbedaarlijk huilende moeder onder troostende woorden de zaal werd uitgeleid, een tafereel dat zich een aantal malen herhaalde. De vrouw uit het stadje Parys, ten zuiden van Johannesburg, wilde de waarheid horen.

Op dertig meter afstand van haar zat een aandoenlijke man, gekleed in een smetteloos diepgroen maatpak met een rood pochet: Jerry Richardson, die over zichzelf zei dat hij het ,,niet verdiende om nog langer te leven''. Zijn nerveuze handen speelden met een lekke bal. ,,Ik zeg niets voordat ik mijn eerstgeboren dochter Lena te zien krijg'', waren zijn eerste woorden. Tutu redde de situatie: ,,Ik ben geen god, als uw dochter niet hier is, kan ik daar niets aan doen'', maar hij beloofde hulp te bieden.

Daarna zette de 50-jarige Richardson aan voor de meest belastende verklaring aan het adres van Winnie Madikizela-Mandela ten overstaan van de Waarheidscommissie tot nu toe. Richardson was tot zijn arrestatie in 1989 de rechterhand van Winnie en de leider van de zogenoemde voetbalclub, een jongerenbende die in plaats van sport terreur bedreef in Soweto. De 'coach' schetste vanmorgen een spoor van moord en doodslag in de township aan het eind van de jaren tachtig, officieel onder het mom van de 'strijd tegen de apartheid', maar in werkelijkheid met een grote mate van willekeur. En dat gebeurde allemaal in opdracht van u-Mammie, de koosnaam in Zoeloe voor Winnie, zo verklaarde Richardson vanmorgen onder ede. ,,Mama doodde zelf niemand, ze gebruikte anderen om te doden.'' Clubleden of inwoners van Soweto die ervan werden verdacht impimpi's (spionnen) te zijn, moesten worden 'gedumpt'. ,,Dumpen is het juiste woord, want het betekent dat je er geen gebruik meer van wilt maken. Toegepast op een mens houdt het in dat je de persoon doodt en op een plaats dumpt waar niemand het lijk kan vinden.''

Pagina 4: Winnie Mandela nu aangeslagen

Wanneer iemand was aangeduid als spion was er geen pardon; hij moest sterven, ook al was er geen bewijs. De 'coach' had een team moordenaars om zich heen, met de namen van 'Killer', 'Slash' en 'Ninja', die louter in actie kwamen op instructies van Winnie.

Winnie zelf, die de afgelopen anderhalve week zichtbaar onbewogen, soms zelfs geamuseerd, reageerde op de lawine van beschuldigingen aan haar adres, was vanmorgen voor het eerst zichtbaar uit het veld geslagen. Joyce Seipei zat vlak achter haar in de zaal, waar de spanning om te snijden was. Winnie keek niet om, maar voelde het verdriet van mevrouw Seipei in haar rug. Richardson, bij wie het gemoed ook herhaaldelijk vol schoot, beschreef in detail hoe de 14-jarige Stompie, bijgenaamd de 'jongensgeneraal' eind december 1988 door Winnie als 'impimpi' werd ontmaskerd en voor haar ogen urenlang werd gemarteld. Richardson maakte de jongen zelf later af, in een veld in Noordgesig, een van de wijken van Soweto. Hij sprak de vorige week afgelegde verklaring door een ander lid van de 'voetbalclub', Katiza Cebekhulu, tegen dat Winnie zelf Stompie vermoordde. Richardson werd in 1991 tot levenslang veroordeeld wegens de moord, waarvoor hij amnestie heeft aangevraagd bij de Waarheidscommissie.

Richardson gaf ontwijkende antwoorden op vragen van de commissie of hij zèlf een verklikker was geweest. Vorige week verklaarde George Fivaz, nu de hoogste politie-commissaris, dat Richardson destijds tegen betaling informatie aan de politie verstrekte.

Gisteren werd Zindzi, een van de twee dochters van Winnie en Nelson Mandela, voor het eerst beschuldigd van betrokkenheid bij de terreur. Twee vroegere leden van de 'voetbalclub', Gift Ntombeni en Lerathodi Ikaneng, beschreven hoe zich in de tuin van een van de huizen van de Mandela's in de wijk Diepkloof (een deel van Soweto) een hut bevond, Lusaka genoemd. Mensen in de township over wie klachten bestonden werden naar de hut gebracht en afgeranseld. Zindzi nam hier actief aan deel, sloeg 'gevangenen' met een sjambok (zweep) en kerfde volgens Ntombeni bij enkele gelegenheden de letters ANC in de borst van een van de slachtoffers. Ntombeni zei dat het kerven van letters in de borst en rug van 'gevangenen' daarna praktijk werd. Eind 1988 kwam Ntombeni zelf onder verdenking een 'spion' te zijn en vluchtte hij naar Oeganda.

De advocaat van Winnie Mandela reageerde nuchter op de aantijgingen tegen Zindzi: ,,Ik vertegenwoordig hier niet mevrouw Mandela-Hlongwane (Zindzi).'

De hoorzitting, die een week zou duren, lijkt tot en met vrijdag door te gaan. Winnie zelf zal als laatste getuigen, waarmee ze naar verwachting morgen zal beginnen.