Lolke van der Heide
De Zuidafrikaanse olifant is aan de pil. Het Kruger Nationaal Park vormt de woonplaats voor 7.500 dikhuiden en dat is volgens de nu geldende normen het maximum dat het gebied aankan. Overbevolking zou de olifanten zelf en de rest van het wild schaden. Tot nu toe werden om deze reden, tot grote woede van dierenbeschermers, jaarlijks zo'n zeshonderd volwassen dieren afgeschoten.

Maar nu is men in "Kruger' begonnen met een experiment: twintig vrouwtjesolifanten zijn voorzien van anti-conceptiva. Het park wil zo nagaan wat de beste manier is om kleine olifantjes te voorkomen.

Terwijl in andere Afrikaanse landen de populatie olifanten slechts met grote moeite in stand kan worden gehouden, gaat het in Zuid-Afrika feitelijk te goed met ze. De leefomstandigheden voor het dier zijn in het Krugerpark - oppervlakte twintigduizend vierkante kilometer, ongeveer tweederde van Nederland - ideaal. Er is voedsel genoeg, geen stropers, en natuurlijke vijanden bestonden er toch al nauwelijks.

De weg van Skukuza naar Tshokwane. Even voorbij het Olifantdrinkgat loopt een familie olifanten tussen de struiken. Pa flappert met zijn oren; ma en het naar schatting twee jaar oude kalf ontdoen een boom hardhandig van bladeren. Het vrouwtje heeft een oranje "kraag', ten teken dat ze deel uitmaakt van de proef. In de kraag bevindt zich een zender waarmee het dier te allen tijde kan worden opgespoord om na te gaan of de geboortebeperking effectief is. De helft van de veertig vrouwtjesolifanten uit het proefproject is daadwerkelijk geïnjecteerd met een antizwangerschapsvaccin, de andere helft heeft een placebo-injectie toegediend gekregen en is voorzien van een witte kraag. Dit maakt het voor onderzoekers mogelijk om te bepalen of het vaccin en niet iets anders tot de onvruchtbaarheid heeft geleid.

De methode is in de Verenigde Staten eerder met succes getest in dierentuinen, maar de toepassing in Kruger is de eerste in het wild. Het gebruikte vaccin, gewonnen uit varkensproteïnen (varkens-zona pellucida proteïnen - pZP), stimuleert de vorming van antilichamen die de bevruchting van eicellen voorkomt. Vorig jaar zijn in het park eicellen van afgeschoten olifantsvrouwtjes in verbinding gebracht met pZP. ,,De resultaten waren zeer positief'', zegt Henk Bertschinger, van de Onderstepoort Faculteit aan de universiteit van Pretoria en leider van het onderzoek.

Olifanten in het wild zijn niet eenvoudig te benaderen; in het Krugerpark werden eerst per helikopter vrouwtjesolifanten met jonge kalveren opgespoord - olifanten kunnen niet zwanger raken tot ongeveer twee jaar na de geboorte van een kalf. Na de selectie van voldoende moederolifanten met kalveren werden ze met geweren op afstand verdoofd, geïnjecteerd en voorzien van zenders. In juni krijgen ze nog een booster toegediend.

Aangezien een Afrikaanse olifant een draagtijd heeft van om en nabij de 22 maanden, en er mogelijk na het eerste experiment een tweede noodzakelijk is, zal de hele test vijf jaar in beslag nemen. Indien deze manier van anticonceptie inderdaad aanslaat zullen ruim tweeduizend olifanten aan de pil moeten om de populatie onder controle te krijgen. Dit betekent niet dat het afschieten nu definitief is stopgezet, er is alleen sprake van opschorting. Een andere nieuwe methode om het doden van olifanten te voorkomen is het exporteren of het overbrengen naar andere parken in Zuid-Afrika of daarbuiten. Op deze manier zijn in 1996 de levens van 171 olifanten gered.

Critici van het officiële beleid zeggen dat in het Krugerpark veel meer olifanten kunnen leven dan het aantal van 7.500, een aantal gebaseerd op één olifant per vierkante mijl. In de wildparken van Tanzania en Zimbabwe leven gemiddeld 2,7 olifanten per vierkante mijl, zonder noemenswaardige problemen. De directie van Krugerpark kan daarentegen wijzen op de slechte ervaringen in het buurland Botswana, waar een te groot aantal olifanten eind vorig jaar in het park Chobe leidde tot grote moeilijkheden. De dieren braken door omheiningen, doodden mensen en vernielden woningen.

De olifant is sinds 1990 een beschermde soort. Het doden van het dier en de handel in olifantenprodukten is bij internationaal verdrag verboden. Het is Zuid-Afrika weliswaar toegestaan uit overwegingen van natuurbehoud olifanten af te schieten, maar het heeft het land tevens opgezadeld met een wonderlijk luxeprobleem. De kostbare slagtanden van gedode olifanten mogen niet meer worden verkocht. In het Skukuza-kamp, midden in het park, liggen al drieduizend slagtanden opgeslagen, met een marktwaarde van zeker dertien miljoen gulden. Voor alle zekerheid liggen de tanden in koelcellen, want misschien komt er een moment dat de verkoop van ivoor verkregen uit dergelijke omstandigheden toch weer is toegestaan. Zuid-Afrika is voorstander van een dergelijke regeling. Op de komende zitting van de Conventie tegen Internationale Handel in Bedreigde Diersoorten (CITES), die in juni in Zimbabwe wordt gehouden, zal de Zuidafrikaanse delegatie pleiten voor het verhandelen van ivoor en van neushoornhoorn die op legale wijze in wildparken worden gewonnen.