Inslapen in Zaïre, ontwaken in Democratisch Congo

Door onze correspondent KOERT LINDIJER

• Zaterdagmorgen 0.15 uur: Hevig geweervuur klinkt vanuit de richting van legerkamp Tshatshi, waar de veertien uur eerder gevluchte Mobutu Sese Seko verbleef. Legerleider Mahele komt er de Presidentiële Garde (DSP) overreden geen verzet meer te bieden tegen het opmarcherende rebellenleger van Laurent- Désiré Kabila om zo ,,een zachte landing'' mogelijk te maken.
• 2.45: Journalisten vernemen dat Mahele is gedood.
• 3.00: Kongolo, zoon van Mobutu en officier van de DSP arriveert met een groep soldaten bij Hotel Intercontinental. Ze zijn op zoek naar een naaste medewerker van Mahele. Het hotelpersoneel blokkeert de toegang tot de liften wat de gezochte militair voldoende tijd geeft om zich te verstoppen.
• 3.20: Kongolo _ die in de volksmond Saddam Hussein heet _ en zijn mannen vertrekken weer.
• 6.15: Door een dunne mist komt de zon op.
• 7.00: Er breekt paniek uit op verscheidene verdiepingen van het hotel waar sinds enkele weken hoge politici van Mobutu's regime verblijven. Deuren slaan open en Zaïrese vrouwen met ongekamde haren zetten bagage in de gangen. Mannen lopen driftig heen en weer, sommigen met geweren.
• 7.30: Berichten komen binnen over regeringssoldaten die van de luchthaven naar het stadscentrum vluchten.
• 7.45: Kabila kondigt in Lubumbashi aan dat de aanval op Kinshasa is geopend.
• 8.00: Vlak bij het hotel klinken schoten.
• 8.30: Twee busjes vol met DSP-soldaten komen bij het hotel aan. Het wemelt er nu van de militairen. Er verschijnen wegversperringen op de toegangswegen naar het hotel. Gaat de DSP van het hotel een laatste bastion maken tegen de rebellen?
• 9.00: Kongolo arriveert met meer DSP-soldaten en zware wapens.
• 9.15: Familieleden van DSP-soldaten worden bij het hotel afgeleverd. Een lift met zwaarbewapende militairen gaat naar boven; een andere lift waarin een vrouw met haar koffers op het hoofd en kinderen in pyjama's naar beneden.
• 10.00: Bij de ingang van het hotel organiseren soldaten konvooien naar de haven voor hun familieleden. Bewoners aan de rand van de stad melden de komst van de eerste rebellen.
• 10.25: Libanese handelaren arriveren bij het hotel. Ze voeren hectisch overleg met DSP-leiders die het ontbreekt aan voldoende boten om de wijk te nemen naar de andere oever. Er wordt gezorgd voor meer boten.
• 10.45: Kongolo verlaat het hotel. Er ontstaat hoop op een vreedzame afloop voor de buitenlandse hotelgasten.
• 11.00: Kabila roept zich in een radio- uitzending in Lubumbashi uit tot president van de Democratische Republiek Congo.
• 11.30: Collega's in het Memlinghotel in het stadscentrum melden hevig geweervuur afkomstig van de Guarde Civile. De leden van deze legereenheid hebben zich aangesloten bij Kabila's strijdkrachten en proberen plunderingen te voorkomen. Uit alle delen van de stad berichten bewoners over regeringsmilitairen die hun uniformen verwisselen voor burgerkledij.
• 11.45: Een damesschoen met hoge hak ligt bij de liftdeur en in de gangen liggenenkele kledingsstukken die niet meer in koffers pasten. De laatste schreeuwende kleuters worden door hun moeders naar gereedstaande auto's gesleurd.
• 12.00: De spanning in het hotel neemt af. Weliswaar houden zich bij de ingang nog enkele DSP-soldaten op, maar het merendeel is met familieleden verdwenen. De trouwste troepen van Mobutu vluchten.
• 12.15: Kabila's strijdkrachten worden op tien kilometer van het stadscentrum gesignaleerd.
• 12.30: Het verliefde Belgische paartje dat al wekenlang iedere dag bij het zwembad ligt, gaat zonnebaden.
• 14.30: Alle DSP-soldaten zijn uit het hotel vertrokken.
• 14.45: De situatie lijkt voldoende veilig om de buitenwereld te gaan verkennen. Het stadscentrum is volledig verlaten.
• 15.05:  Bij het stadion liggen vier dode regeringssoldaten rond een kapot geschoten BMW. Het bloed stroomt nog uit hun wonden. Kabila's soldaten hebben het stadion omsingeld. Er bestaat onder het groepje journalisten aanvankelijk verwarring over wie deze soldaten zijn, want ze dragen dezelfde uniformen als Mobutu's troepen. ,,Ik ben een Zaïrees'', antwoordt een strijder, ,,ik ben een soldaat van de Alliantie van democratische krachten voor de bevrijding van Congo'' (ADFL).
• 15.15:  ADFL-soldaten marcheren naar het nationale radiostation. Er vormen zich mensenmenigtes die hen toejuichen en roepen: ,,We zijn bevrijd, we zijn bevrijd''. Jongeren zwaaien met witte doeken en twijgen.
• 16.00:  Bij de haven houden zich angstige regeringssoldaten op die hun wapens op ons richten. Na enige kalmerende woorden vragen ze ons: ,,Wat moeten we doen, we zijn hier in het nauw gedreven. Onze commandanten zijn naar de overkant gevlucht en er zijn geen boten meer voor ons''. We adviseren hun de wapens neer te leggen en te wachten op de komst van de ADFL.
• 16.30:  Achter het kantoor van de premier aan de waterkant plunderen burgers de auto's van Kongolo en zijn lijfwachten, die inmiddels de rivier zijn overgestoken.
• 17.00:  Er heerst een bizarre, serene rust bij het lijkenhuis van de kliniek Ngaliema. In lade 14 ligt het lijk van generaal Mahele.
• 19.00:  De hele avond en nacht klinkt er uit alle hoeken van de stad zwaar geweervuur en het doffe geluid van inslaande mortiergranaten. Het lijkt alsof de oorlog nu pas werkelijk is begonnen.

• Zondag, 8.30 uur:  We zijn gaan slapen in Zaïre en worden wakker in de Democratische Republiek Congo. Een geschatte 4.000 per boot gearriveerde ADFL- soldaten passeren het Hotel Intercontinental. Een commandant informeert: ,, Bevinden zich nog soldaten van Mobutu in het hotel?''

• 11.00:  Rond kamp Tshatshi zijn burgers en regeringssoldaten die hun uniformen hebben uitgetrokken, afgelopen nacht begonnen "gratis te winkelen'. De straten liggen er bezaaid met papier en glas. Woningen van ambtenaren zijn leeggeplunderd, hun geiten en kippen geroosterd. Een man loopt weg met een eettafel op zijn hoofd en een airconditioner in zijn hand. Alle vrouwen lijken zwanger: onder hun omslagdoeken verbergen zij gestolen kleren. De ADFL- soldaten trekken het gebied binnen. Zij omsingelen het verlaten legerkamp, waar DSP-militairen uit woede over het vertrek van hun baas Mobutu diens villa volledig hebben kaalgeplukt. ,,Ik heb vannacht voor het eerst weer geslapen'', zegt een jonge ADFL-strijder bij de ingang van Tshatshi.
• 13.00:  Bij een overdekt winkelcentrum gebaart een ADFL-bevelvoerder ons snel door te rijden. Er breken vrijwel onmiddellijk gevechten uit. ,,We openen nu de aanval'', roept hij als hij wegrent, ,,er heeft zich een groep DSP-soldaten in het gebouw verschanst''.
• 14.00:  Langs de weg naar de luchthaven in de wijk Limete kronkelen de laatste slierten rook uit een verbrande auto. Er liggen verkoolde lijken met witte schedels. ,,Het waren soldaten van de DSP'', vertelt een buurtbewoner. ,,De rebellen sommeerden hen te stoppen en toen ze dat niet deden werd er op hen geschoten''. Een ander valt hem in de rede: ,,Het zijn moordenaars, de soldaten van Mobutu. Daarom staken we ze in brand''. Een blik op een foto van een identiteitskaart, nummer 916113L, brengt één van de zwartgeblakerde lichamen even tot leven. Als we wegrijden arriveert een auto met in de laadbak enkele lijken en uitbundig zingende Rode Kruismedewerkers.
• 14.45:  Ook op het industrieterrein liggen lijken. Een ADFL-soldaat spreekt vloeiend Portugees. ,,Ik werd in Lubumbashi geboren en leef al 16 jaar in Angola'', zegt hij. ,,We komen hier onze broeders helpen''. Andere soldaten spreken Kiswahili, Engels of Frans.
• 16.00:  Het plaatselijke Rode Kruis meldt 200 lijken te hebben geborgen. Het lijkt een relatief gering aantal voor een machtsovername  waarvan gevreesd werd dat hij zou uitdraaien op een bloedbad.
• 17.00:  Er heerst nog steeds wanorde in afwezigheid van een centrale autoriteit, maar toch is deze situatie geruststellender dan de dagelijkse terreur van de afgelopen weken door Mobutu's soldaten.
• 18.00:  Er is geen schot meer te horen. De eerste politieke ADFL-delegatie arriveert per vliegtuig vanuit Lubumbashi in Kinshasa en huurt de 19de verdieping af van Hotel Intercontinental.

• Maandag 8.30 uur:  De nacht is verlopen zonder het geknetter van geweervuur. Onze taxichauffeur komt na twee dagen afwezigheid weer opdagen en omarmt ons met tranen in de ogen. Hij rijdt ons naar de rand van het stadscentrum waar creatieve inwoners een graftombe voor Mobutu hebben opgericht. ,,Rust in chaos'', staat er op geschreven. Doldwaze jongeren dansen er met palmtakken omheen.

• 9.00:  De vrije koers van de munteenheid de zaïre blijkt door de gebeurtenissen van het weekeinde te zijn gestegen van 150.000  zaïre voor 1 dollar tot 5.000 zaïre voor 1 dollar.
• 10.00:  Op bezoek bij Julia, die een naaste medewerker was van ex-premier Kengo wa Dondo. De afgelopen dagen waren voor haar familie een nachtmerrie. ,,Op zaterdagmiddag drongen DSP-soldaten mijn woning binnen en vroegen naar mijn echtgenote'', vertelt haar man. ,,Ze wilden haar doden, maar ze was net op tijd gevlucht. Ze noemden Kengo en mijn vrouw verraders. Toen schoten ze een paar keer in de lucht en gingen er met mijn auto vandoor. Bij niemand in de buurt kwamen ze langs, alleen bij ons. Waarom?'' Hij beeft nog van angst, zijn dochter van zeven jaar huilt onophoudelijk.
• 11.00:  Tien minuten rijden verderop woont Lambert Mende, leider van een oppositiepartij. Hij laat zijn geplunderde huis zien. ,,Zaterdag kwamen er drie keer DSP-soldaten om mij op te halen. Ik was getipt dat ze zouden komen en ben daarom op tijd vertrokken''. Ze mishandelden de bewaker van Mendes huis die de leider van de DSP-eenheid herkende als een naaste medewerker van Mobutu's zoon Kongolo. ,,De DSP onder Kongolo heeft tot het allerlaatste moment geprobeerd tegenstanders te elimineren'', aldus Mende, ,,ze zijn bij vele politici van de oppositie langsgeweest''. De bewaker voegt hieraan toe: ,,De DSP-soldaten vroegen me: Weet jij wel hoe generaal Mahele is gestorven? Nou, vertel dat maar aan je baas, meneer Mende.''
• 12.00:  We gaan terug naar het lijkenhuis bij de kliniek Ngaliema en krijgen dit keer Maheles lichaam te zien. Hij blijkt geëxecuteerd met een pistool bij zijn rechteroog, van korte afstand, want de hersenen puilen uit zijn schedel. De ADFL meldt later dat Kongolo zelf de trekker heeft overgehaald.

  Foto: Jongemannen in Kinshasa verscheuren de Zarese vlag die ze hebben buitgemaakt in de villa van Mobutu. (Foto: AP)

  (NRC Handelsblad / Buitenland, 20 mei 1997)