Mandela steekt in Zaïre zijn nek uit voor Afrika
Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE
Zaïre is de echte testcase voor de ontluikende Zuidafrikaanse diplomatie in Afrika. Wenst de rest van het continent te luisteren naar de stem uit het zuiden?

JOHANNESBURG, 16 MEI. President Nelson Mandela vloog gisternacht terug naar zijn zuidpunt van het Afrikaanse continent. Drieduizend kilometer noordelijker, in de Congolese havenstad Pointe Noire, was hij even daarvoor als een schooljongen behandeld door Laurent Kabila. De Zaïrese rebellenleider kwam gewoonweg niet opdagen voor de door Mandela georkestreerde ontmoeting met de Zaïrese president Mobutu aan boord van het Zuidafrikaanse marineschip Outeniqua. Kabila liet zich liever een dag later als een vorst ophalen door de Zuidafrikaanse luchtmacht om tegen het decor van de Tafelberg zaken te doen zonder Mobutu.

Volgens bronnen in het Kaapse presidentiële bureau, het Tuynhuys, heeft Mandela Kabila gisteren flink de waarheid gezegd. Zuid-Afrika steekt zijn nek uit voor een werelddeel en wenst daarin niet voor joker te worden gezet.

Nelson Mandela is een kruising tussen het oude en het nieuwe Afrika. Hij is 78 jaar oud, in de Afrikaanse traditie een man van wijsheid en gezag. Maar in tegenstelling tot de leiders in de meeste andere Afrikaanse landen had Mandela geen staatsgreep of machtsspelletje achter de schermen nodig om aan de macht te komen. Hij werd democratisch tot president gekozen. En Mandela brak met een andere Afrikaanse 'traditie', die van de corruptie en machtsmisbruik. Zijn regering doet niet aan zelfverrijking en nepotisme à la Mobutu. In Pretoria zetelt een regering die werkelijk poogt het land te besturen.

De overwegend zwarte regering keek sinds haar aantreden in 1994 in de regio Zuidelijk Afrika de kat uit de boom. Het nieuwe leiderschap was grotendeels afkomstig uit de kerkers van de apartheid of uit ballingschap en nam, onervaren in het besturen van een natie, ruim de tijd om eerst intern orde op zaken te stellen. Zuid-Afrika zelf kent na drie jaar nog altijd grote problemen, waaronder een hoge criminaliteit en een groot verschil tussen arm en rijk. Maar de regering weet nu waar ze aan toe is en kan er beleid op maken. Bovendien wist Mandela de economie weer in het gareel te krijgen. Pas daarna besloot het land, als regionale mogendheid, verantwoordelijkheid te nemen voor het continent.

In november 1995 mengde Mandela zich voor het eerst voorzichtig in de binnenlandse aangelegenheden van een ander Afrikaans land, door de Nigeriaanse dictator Abacha te kritiseren. Mandela faalde, zijn pleidooi voor democratie in Nigeria mislukte en Abacha hing de activist voor de mensenrechten, Ken Saro Wiwa, op. Meer succes had Pretoria met zijn bemiddeling in Angola, waar vorige maand de vrede werd getekend.

Mandela's bemoeienis met het conflict in Zaïre is ingegeven door twee motieven. De Zuidafrikaanse leider is in de eerste plaats een idealist met een warm hart voor Afrika. Hij streeft naar een 'Afrikaanse oplossing voor Afrikaanse problemen'. De democratische omwenteling en de bestendiging van het democratisch bestuur in Zuid-Afrika moet in zijn ogen tot voorbeeld strekken van het gehele werelddeel. In de tweede plaats heeft Zuid-Afrika zelf belang bij stabiliteit in de regio. Oorlogen en conflicten bij de buren betekenen altijd een stroom van vluchtelingen richting zuiden en Zuid-Afrika heeft al zoveel moeite immigranten uit andere Afrikaanse landen tegen te houden. In het geval van Zaïre spelen bovendien grote zakelijke belangen. Met Angola is Zaïre een van de Afrikaanse landen die het best is bedeeld met grondstoffen en mineralen. Zuidafrikaanse bedrijven zijn nauw betrokken bij de ontginning van delfstoffen. Ze doen al sinds enkele maanden zaken met Kabila, in feite de nieuwe president van Zaïre.

Mandela deed de afgelopen weken geen enkele moeite het bewind van zijn twaalf jaar jongere Zaïrese ambtgenoot Mobutu te redden, in tegendeel de Zuidafrikaanse president sprak Kabila al aan als 'president'. Volgens regeringsbronnen in Zuid-Afrika was Mandela vooral benieuwd hoe goed de goede bedoelingen van Kabila waren. Is de rebellenleider eveneens in staat te breken met een oud Afrikaans gebruik: dat de nieuwe heerser die met geweld aan de macht is gekomen even erg is als zijn voorganger.

Zuid-Afrika kan alleen papieren argumenten in de strijd werpen, Mandela hoopt dat Kabila luistert naar rede en de goede zaak niet verkwanselt.

(NRC Handelsblad / Buitenland, 16 mei 1997)