Varkens

Nieuws

Varkenspest

Gevolgen voor de sector

Rechtszaken tegen de wet

Alternatieven op de wet

Politieke consequenties

Chronologie Wet Herstructurering Varkenshouderij

Links

Door Joep Dohmen en Egbert Kalse

Het succes heeft ze ingehaald. De NVV, de radicale Nederlandse Vakbond Varkenshouders, begon in 1995 vooruitstrevend. Deed van zich spreken in de strijd van varkenshouders tegen de herstructurering van de sector. Won rechtszaak na rechtszaak en dreef de ambtenaren op het ministerie tot wanhoop. Mede door de vasthoudendheid van de NVV viel voormalig Landbouwminister Haijo Apotheker over het mestdossier. Toen kwam Brinkhorst en keerde het tij.

De spil van de vakbond is Wien van den Brink, steevast 'radicale varkensvoorman' genoemd. Hij weet als geen ander wat zijn achterban denkt, voelt en wil. Vijf jaar heeft hij met zijn militante leden gevochten. Aanvankelijk met succes, maar nu het erop aankomt speelt de radicale bond geen rol. De afgelopen maanden is nagenoeg alleen onderhandeld tussen de overkoepelende landbouworganisatie LTO Nederland en het ministerie van Landbouw. Zaterdag kwamen minister Brinkhorst en LTO-voorzitter Gerard Doornbos tot een overeenkomst over het mestprobleem. Grote afwezige was de NVV. Die schuift vanmiddag aan bij de minister. Niet om te onderhandelen, zo luidt de verwachting, maar om te horen wat het definitieve mestplan inhoudt. "De NVV is ingehaald door de realiteit", concludeert de uitgetreden NVV-bestuurder Theo Coppens in zijn varkenshouderij in het Brabantse Casteren. " Er is op dit moment een grote bereidheid in het land om de impasse te doorbreken, ook bij het merendeel van de varkenshouders. Van den Brink heeft dat niet begrepen. Hij blijft schreeuwen aan de zijlijn. Dat is doodzonde. Met zijn talent had hij een leidende rol kunnen spelen in de onderhandelingen." In het kantoor van notaris W. van Grafhorst in Utrecht zetten donderdag 21 april 1994 tien varkenshouders hun handtekening onder de oprichtingsakte van de NVV. Volgens de statuten is het doel van de bond "het scheppen van gunstige voorwaarden voor varkenshouderijbedrijven en het behartigen van de belangen van de varkenshouders." De NVV streeft naar "kostendekkende prijzen en redelijke inkomens, instandhouding van de werkgelegenheid, het sociaal en duurzaam produceren van varkensvlees en het kritisch volgen van ontwikkelingen die gevolgen kunnen hebben voor de varkenshouders".

Dat de tien varkenshouders juist in 1994 naar de notaris stapten, is niet vreemd. Zij voelden zich, samen met duizenden collega's, niet meer vertegenwoordigd door de traditionele boerenorganisaties.

Dat ongenoegen was midden jaren tachtig ontstaan. Tot die tijd was het bestaan van varkenshouders nog zorgeloos. Overheid en traditionele boerenorganisaties waren innig verweven. Het ministerie van Landbouw heette in boerenkring 'ons ministerie'. "Dat corporatisme werkte voor alle partijen gunstig", zegt dr. ir. J. Frouws, universitair hoofddocent rurale sociologie aan de Universiteit Wageningen. "De landbouwelite had een behoorlijke invloed in Den Haag en de overheid wist zich geconfronteerd met een gedisciplineerde boerenstand. Dat bestuurde makkelijk. Behalve een symbolische demonstratie was er in die jaren nooit een conflict over de hoofdlijnen van de landbouwpolitiek. Als er al discussie was, ging die over maatregelen uit Brussel."

De breuk kwam toen de overheid haar beleid veranderde. De politiek maakte zich zorgen over het milieu en het dierenwelzijn. Gerrit Braks, minister van Landbouw halverwege de jaren tachtig: "Het roer ging om en onder die omstandigheden staken radicale elementen de kop op." In 1984 kwam de interim-wet van Braks en milieuminister P. Winsemius (VVD). Voor het eerst werd een halt toegeroepen aan de groeiende varkensstapel. In 1993 volgde het mestakkoord van de CDA'er Bukman, de laatste boerenminister. Een breekpunt. Het harmoniemodel werd toen ook al enige tijd als ondemocratisch gekritiseerd. Er was weinig inspraak van het boerenvolk. Het eerste actiepunt van de NVV was dan ook een betere belangenbehartiging, zegt academicus Frouws. "Van den Brink vond dat er een echte bond moest komen, die opkwam voor de varkenshouders en die ook het gevecht zou aangaan met de slachterijen, veevoerderindustrie en producenten van entstoffen. Hij wilde het monopolie van de agribusiness doorbreken."

De komst van VVD'er Jozias van Aartsen in augustus 1994 als compromisloze minister van Landbouw zorgde voor een escalatie. Harrie Verkampen, varkenshouder in Gemert en oud-hoofdbestuurslid van LTO, is nog steeds woest op de bewindsman: "In Den Haag liepen mensen rond zoals Pieter ter Veer (Kamerlid voor D66, red.) die een hekel hebben aan varkenshouders. Van Aartsen maakte misbruik van die situatie. De varkenspest in 1997 werd door hem aangegrepen om de sector in diskrediet te brengen. Waarom? Niet voor het milieu, maar voor zijn eigen politieke gewin. Daarbij ging hij rigoureus te werk."

"Het is bekend", zegt oud-bewindsman Braks diplomatiek, "dat de uitbraak van de varkenspest en de manier waarop de overheid daar mee is omgegaan (de overheid heeft het gelijk, de sector het ongelijk) de NVV in de kaart heeft gespeeld. Het overleg met de overheid stagneerde en de bond radicaliseerde. Waar LTO voor het overlegmodel koos, ging de NVV de andere kant op, die van de acties." Overigens veroordeelde de Europese Commissie Nederland vorige week tot een boete van 220 miljoen gulden voor de deels falende aanpak van de varkenspest.

Ondanks de radicale houding had de NVV in het begin wel contact met de andere belangenbehartigers. Door de druk vanuit de NVV kreeg het net opgerichte LTO-Nederland, een fusie van traditionele boerenorganisaties, zelfs een meer democratische opzet. Er kwamen vakgroepen waarvan de voorzitter rechtstreeks gekozen werd. NVV-voorzitter Van den Brink stelde zich kandidaat voor het voorzitterschap van de vakgroep varkenshouders. Hij werd met ruime meerderheid van stemmen gekozen, maar de samenwerking binnen de vakgroep liep vast. Zijn radicale houding paste niet in de overlegcultuur van LTO. Na tien maanden stapte hij boos op. Het isolement van de NVV was een feit. Vice-voorzitter W. van Gemert van de NVV betwijfelt of de LTO democratisch geworden is. De macht is volgens hem nog stevig in handen van een elite. "Dat zijn types als Gerrit Braks, de Rabo-bank en verzekeraar Interpolis. Wat dat betreft is onze invloed niet zo groot."

De NVV werd de eerste radicale varkenshoudersbond van Nederland. Het begon in 1995 na de dreiging van overstromingen in Gelderland met het comité '100 procent'. De actie had succes. De boeren kregen meer compensatie, de NVV groeide.

De NVV koos vanaf het begin voor polarisatie en raakte verwikkeld in een slepende oorlog met de Haagse politiek. De mestboekhouding werd eerst gestolen en later geboycot en er kwam een actie tegen de registratie en identificatie van varkens. Voormalig landbouw-minister Van Aartsen liep klappen op, Brinkhorst werd (als pop) symbolisch opgeknoopt. Borden langs de weg waarschuwden voor de Killer Brinkhorst en Van den Brink beschuldigde de minister van 'etnische zuiveringen'.

"De NVV heeft gepolariseerd, was radicaal en maakte fouten", zegt oud- LTO-bestuurder Verkampen. "Zoals de intimidatie van boeren die ze met redelijk forse taal proberen te overtuigen van de NVV-standpunten." Ook dierenartsen in Brabant en Limburg zeggen met NVV-leden geconfronteerd te worden. "Ze komen met een grote groep tegelijk bij je langs en proberen een onredelijk lage prijs af te dwingen", zegt een Brabantse dierenarts die anoniem wenst te blijven. Dierenartsen die weigeren zouden hun klandizie kwijt zijn. Voor Nederlandse begrippen is de NVV radicaal. Maar hier zijn geen taferelen zoals in Frankrijk waar boeren barricaden opwerpen, vrachtwagens in brand steken en vestigingen van McDonald's slopen. Frouws: "Dat hier mestdossiers zijn gestolen, deurwaarders tegen hun zin zijn vastgehouden en het identificatiesysteem van varkens is tegengewerkt, is voor Nederlandse begrippen spectaculair."De NVV heeft een uitstekend netwerk. De bond kan, net als de kraakbeweging, in korte tijd een legertje mobiliseren. Ministers van Landbouw laten zich, sinds Van Aartsen werd belaagd door NVV'ers, beschermen door sportschooltypes. Frouws: "Op korte termijn werkte die proteststrategie. Hun populariteit groeide enorm. De NVV is groot geworden dankzij polarisatie. Maar op de langere termijn kwam er geen beleid. Hun mestplan (Mineralen no-problem) is van kinderlijke eenvoud: geef ons 1,5 miljard gulden en wij lossen het wel op. De bond is zo nadrukkelijk in verzet dat ze niet meer toe komt aan een inhoudelijke boodschap. De NVV is verworden tot protestclub van varkenshouders die zich door Nederland in de hoek voelen gezet als vieze mannen."

Maar had het ook succes? In de vijf jaar die volgden kelderde de prijs van het varkensvlees, decimeerde de varkenspestepidemie een deel van de varkensstapel, keerde de publieke opinie zich tegen de sector en gingen steeds meer varkenshouderijen failliet. De NVV kan niet terugblikken op grootse successen. De enige doelstelling uit de statuten die is waargemaakt is het kritisch volgen van de ontwikkelingen. NVV'er Van Gemert: "Wij bepalen helaas de varkensprijzen niet, en hadden niet de hand in de varkenspest. Juridisch hebben we echter wel gescoord tegen de komst van de varkenswet."

Intussen is duidelijk dat de achterban niet alleen uit relschoppers bestaat. De achterban is gevarieerder. Er zijn natuurlijk radicale figuren die zeker weten dat de overheid de complete varkenssector de nek wil omdraaien, links- of rechtsom. Maar er zijn ook progressieve leden die echte veranderingen nastreven. En er zijn varkenshouders met een dubbel lidmaatschap, die ook nog lid zijn van LTO. Dat zijn proteststemmers voor wie Van den Brink de man is die zegt waar het op staat.

De NVV ziet inmiddels zelf ook in dat 4.000 radicale varkenshouders uiteindelijk een magere basis vormen om een vuist te maken. Dus probeert de one-issue-bond zijn werkterrein uit te breiden en een algemene veehoudersbond te worden. Het succes is voorlopig nog niet overgeslagen naar de kippen en het rundvee. Op een informatiebijeenkomst kwam slechts een handjevol mensen.

De bond heeft zichzelf buitenspel gezet, vindt Braks. "Van den Brink heeft zijn hand overspeeld. Een boycot van je belangrijkste gesprekspartner, de minister, werkt averechts. Als je als sector zo afhankelijk bent van de overheid, dan moet je ten alle tijden in gesprek blijven". Als de NVV toekomst wil hebben, dan zal ook de bond zich moeten conformeren aan de wensen van de samenleving. Braks: "Het geeft in deze tijd van aandacht voor milieu en welzijn geen pas alleen maar tegen herstructurering te blijven. De sector wordt gedwongen zich aan te passen. LTO begrijpt dat, de NVV vooralsnog minder. "

De NVV kan niet veranderen zolang Van den Brink het voor het zeggen heeft, meent oud-LTO-bestuurder Verkampen. Radicaal is de enige manier waarop hij zaken doet. "Met Van den Brink valt niet op voet van gelijkheid samen te werken", aldus Verkampen. "Hij wil de dictator spelen, omringt zich met getrouwen. Een club van drie, vier mensen maakt de dienst uit binnen de NVV." "Lariekoek", vindt NVV-vice- voorzitter W. van Gemert de opmerking dat Van den Brink een dictator is. "Onze organisatie is niet alleen democratisch, er wordt ook stevig gedicussieerd. Ik erger me gruwelijk aan LTO-leden die zeggen te weten hoe het er bij ons aan toegaat."

"Van den Brink duldt alleen geloofsgenoten om zich heen", zegt ook ex- NVV'er Coppens. "Wie nuanceert, wordt eruit gewerkt. Kritisch geluid is niet gewenst. Gek genoeg doet de NVV daarmee hetzelfde als de oude boerenorganisaties: een kleine club bepaalt de standpunten. Het enige verschil is dat de leden nu aan de voeten van Van den Brink liggen." De NVV-voorman heeft altijd een populair verhaal en speelt in op sentimenten. 'Ik ga voor de boeren en hun gezinnen', roept hij dan in zo'n zaal. Coppens: " Daar gaan de handen wel voor op elkaar. Ze lopen blindelings achter zijn blijde boodschap aan. In die zin is hij inderdaad een valse profeet." De Nederlandse Vakbond Varkenshouders (NVV) wordt opgericht op 21 april 1994. Een van de oprichters is de uit het Gelderse Putten afkomstige Wien van den Brink (54). Hij is eigenaar van enkele varkenshouderijen. Van den Brink is vanaf de oprichting voorzitter.