In april 1999 gingen minister van Verkeer en Waterstaat Netelenbos en ANWB-voorzitter Nouwen met elkaar in debat over rekeningrijden. Nouwen is een groot tegenstander van het rekeningrijden. Netelenbos deed tijdens dit door NRC Handelsblad georganiseerde gesprek de toezegging dat ze het rekeningrijden meteen staakt als blijkt dat deze maatregel te weinig effect heeft.

Botsing over rekeningrijden

Door JOB VAN DE SANDE en FLORIS VAN STRAATEN
DEN HAAG, 17 APRIL. Een ruime meerderheid van de bevolking is tegen rekeningrijden. Minister Netelenbos gaat voor het eerst in debat met haar grootste tegenstander: ANWB-voorzitter Nouwen. Het werkt niet, zegt Nouwen. We moeten ergens beginnen, vindt Netelenbos. Wie is het minst dogmatisch?

Als ministers in Nederland rechtstreeks verkozen zouden worden, zou het er somber uitzien voor minister Tineke Netelenbos (Verkeer en Waterstaat). Uit recente opiniepeilingen blijkt dat 78 procent van de Nederlanders tegen haar wetsvoorstel is voor de invoering van rekeningrijden om de files in de Randstad terug te dringen.

Dat gebrek aan steun baart de minister zorgen. ,,Het is heel lastig', erkent ze in een tweegesprek met de fel tegen rekeningrijden gekante ANWB-directeur Paul Nouwen ten burele van deze krant. ,,Het valt niet te ontkennen dat de Nederlandse bevolking in toenemende mate in meerderheid tegen rekeningrijden lijkt. In de discussie sta ik absoluut op achterstand, maar ik kan me nog niet goed in het openbaar verdedigen zolang het wetsontwerp nog niet in de Tweede Kamer is behandeld.'

Onmiddellijk voegt ze er echter aan toe dat ze geen alternatief ziet voor rekeningrijden. Bovendien is er grote haast geboden bij het vinden van een oplossing voor het fileprobleem. ,,Intussen moet ik namelijk zorgen dat de Randstad geen verkeersinfarct krijgt. Mijn houding is: je moet alles uit de kast halen om Nederland mobiel te houden. Juist in een transportland als het onze is dat van het grootste belang.'

Haar opponent Nouwen, wiens 3,5 miljoen leden tellende organisatie een campagne is begonnen tegen het rekeningrijden, is hiervan in het geheel niet onder de indruk. ,,Rekeningrijden is een van de pillen voor de patiënt waarvan wij zeggen dat het de verkeerde is.'

Volgens Nouwen blijkt uit berekeningen van het Centraal Planbureau dat een vermindering van het woon-werkverkeer van maar liefst vijftig procent noodzakelijk is om de voorgestelde reductie van het aantal file-uren met 30 tot 40 procent te realiseren. ,,Die aanname vinden wij zo onhaalbaar dat we niet geloven in de wet zoals die er nu ligt.', stelt Nouwen. Netelenbos betwist dit.

De manier waarop het kabinet de files wil aanpakken deugt volgens Nouwen niet. ,,Mensen die niet per se tijdens de ochtendspits hoeven te reizen doen dat toch al niet. Die hebben natuurlijk allang maatregelen genomen om de file te mijden. De mensen staan niet voor hun lol in de file', zegt Nouwen. Ook werknemers die de file kunnen mijden door bijvoorbeeld te telewerken vanuit hun huis, doen dat volgens de ANWB-directeur allang. ,,Ook bij mijn bedrijf. Het kost ons tonnen per jaar om de ANWB-mensen te belonen als ze zonder auto naar kantoor komen.'

Bovendien worden de automobilisten volgens hem doodmoe van het almaar wisselende overheidsbeleid. ,,Er is door vele kabinetten een beleid gevoerd om de mensen juist uit de steden te krijgen naar plaatsen als Capelle aan den IJssel en Nieuwegein. En nu moeten ze dan kennelijk weer terug.'

Netelenbos vindt echter dat er nog veel mogelijkheden zijn voor bedrijven om flexibeler om te gaan met de werktijden voor hun werknemers. Nouwen daarentegen meent dat er beter eerst goede afspraken kunnen worden gemaakt met die bedrijven. ,,Ik begrijp niet dat er in Nederland honderden tolpoorten met filmcamera's nodig zijn om het bedrijfsleven ertoe aan te zetten de werktijden te veranderen. Dat is de omgekeerde wereld.'

Netelenbos houdt echter vast aan het rekeningrijden zolang er geen betere oplossing is. ,,Het is niet zomaar een hobby van achtereenvolgende ministers van Verkeer en Waterstaat. Het heeft te maken met het probleem dat je iets moet doen, want zowel de schade als de ergernis zijn groot voor de burger. Het staat overal internationaal op de agenda.'

Netelenbos: ,,We testen nu het systeem, want dat moet heel goed werken. We gaan het niet invoeren als zou blijken dat er teveel fouten inzitten. Ik ben absoluut niet dogmatisch. Maar ik probeer de mobiliteit in Nederland te handhaven.' Volgens de minister is het belangrijk naast het rekeningrijden nieuwe systemen te ontwikkelen zoals betaalstroken en kilometerheffing, bijvoorbeeld met behulp van satellieten.

,,Het is een verkeerd beeld dat ik koste wat kost aan deze ene methode zou willen vasthouden. Daarom investeer ik bij voorbeeld ook in RandstadRail. Maar laten we nu eerst eens in de praktijk kijken of rekeningrijden werkt als je het goed invoert. En als het rekeningrijden onverhoopt niet werkt, dan stop je daar natuurlijk mee.'

De minister, die de plannen voor het rekeningrijden overigens erfde van haar voorgangster Jorritsma, meent dat de automobilist goed uit de files te krijgen is door hem in zijn portemonnee te treffen. ,,In veel sectoren van de samenleving blijkt dat prijsmechanismen wel degelijk werken. Dat zal bij het verkeer ook zo zijn.'

Anders dan Nouwen meent, zijn de kosten van de invoering van het rekeningrijden - in eerste instantie zo'n 250 miljoen gulden - volgens Netelenbos relatief gering. ,,Het is geen duur systeem. Ik kan er net 3,5 kilometer snelweg mee aanleggen in de Randstad. Vergeleken bij de 71 miljard gulden die ik tot 2010 investeer in nieuwe wegen, spoorwegen en waterwegen, valt dit in het niet.'

De visie van de minister stemt Nouwen slechts tot wanhoop. ,,We moeten nu eens af van dat prijsmechanisme zonder alternatieven te bieden. Laten we liever een trendbreuk tot stand brengen met totaal nieuwe, frisse maatregelen en niet met het klassieke: als ik je tol vraag, dan ga je wel van die weg af. Dat is het niet, dat werkt niet. Het publiek staat niet achter u en vooral het bedrijfsleven staat niet achter u. Daarom zeggen wij: doe dit niet. Het brengt ons op jaren achterstand.'

Een belangrijk alternatief is volgens Nouwen een ander prijsmechanisme: het verhogen van de benzine-accijnzen op voorwaarde dat de motorrijtuigenbelasting gelijktijdig omlaag gaat. Dat kan overigens alleen in Europees verband omdat anders de Nederlandse pomphouders, vooral in de grensstreken, in grote moeilijkheden komen. ,,Als we het accijnsprobleem weten op te lossen, kan de heffing op het bezit van de auto uiteindelijk naar nul. Want wanneer je tankt, gebruik je benzine. En wie gebruikt, moet betalen. Nu is de heffing op het bezit van een auto in Nederland - op Denemarken na - de hoogste in Europa.'

Ook Netelenbos ziet mogelijkheden om de vaste lasten van automobilisten te verlagen en tegelijkertijd het gebruik van de auto duurder te maken. Maar ze waarschuwt dat een gemeenschappelijk Europees beleid wat betreft benzineprijzen nog wel even op zich laat wachten. ,,Laten we nou oppassen dat we niet in een soort klem komen waarin we nooit iets beslissen.'

Nouwen deelt de mening van de minister dat er snel iets moet gebeuren, ,,Maar ik vind het onredelijk om althans tegen een deel van de mensen in het woon-werkverkeer te zeggen: neem maar de trein. Vijf weken geleden namen veel automobilisten de trein omdat het ijzelde. Dat werd meteen een chaos. Oudere mensen moesten staan van Zwolle tot Amsterdam en in Woerden kon men zelfs de trein niet in. Laten we nu eerst zorgen dat die capaciteit er is in de spits en dan pas zeggen tegen de automobilist: ik heb een alternatief en ik zal je een duwtje geven om over te stappen', aldus Nouwen.

Bij herhaling onderstreept Netelenbos tijdens het debat dat ze niet ,,dogmatisch' wil vasthouden aan het concept van het rekeningrijden. ,,Het beeld dat die minister, wat er ook gebeurt, altijd dat rekeningrijden wil, klopt niet', zegt ze. ,,Ik vind het de moeite waard om het te proberen. Ik ga ervan uit dat het werkt. Blijkt onverhoopt dat de Nederlander denkt: wat er ook gebeurt, ik blijf rijden, dan hebben we tegen die tijd misschien een alternatief voor handen. Dat is er nu nog niet.'

Plagerig roept de minister aan het einde naar haar gesprekspartner: ,,Ik ben de minst dogmatische van ons tweeën. Valt het je niet op?' Waarop Nouwen een tikkeltje grimmig terugkaatst: ,,Het is grappig dat u dat zegt, dat zou ik van u moeten zeggen.'

Tineke Netelenbos:
HET ENIGE INSTRUMENT TEGEN FILES