Hoge bloeddruk in de hitte

Aranka Klomp
SINDS HET ONTSTAAN der aarde konden ze hun toornige gang gaan, de weergoden die hun chagrijn uitleefden op mens en dier en met een grimmige windhoos en hier en daar een bui hele oogsten lieten mislukken. Tot ze in de twintigste eeuw plaats moesten maken voor weersatellieten en door zichzelf gekroonde weergodinnen die namen als Monique Somers dragen. Zij vagen op de beeldbuis met één verklarende handbeweging het laatste restje mystiek weg rondom vloedgolven, donderslag en wervelwinden.

Toch zijn de oude weergoden niet met hun ontmaskering ten onder gegaan. Een beetje goedgemikte hagelsteen velt nog altijd met gemak een mens en een strenge winter zorgt voor topdrukte in de uitvaartbranche. Of zoals een oude boer in Friesland het verwoordt: Als de koeienkonten oostelijk staan, helpt geen lieve moedertje je nog tegen de bliksem.

In hoeverre bepaalt het weer het menselijk welzijn en zijn gedrag? Die vraag stelde de de Griekse wijsgeer Hippocrates zich al omstreeks 400 voor Christus. Zijn advies aan de heren medici luidde niet te opereren aan de buik tijdens seizoenswisselingen, dat zou fataal aflopen, maar te wachten tot ten minste tien dagen erna. Hoewel zijn veronderstellingen nauwelijks wetenschappelijk zijn, staat vast dat sommige ziektebeelden kunnen verergeren onder invloed van luchtvochtigheid, luchtdruk of zonlicht.

Wie zeker van zijn zaak wil zijn, zorgt voor een constante omgevingstemperatuur van 17 graden Celsius. Zodra het kouder of warmer wordt, neemt het aantal sterfgevallen evenredig toe, zo bleek uit onderzoek van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Een strenge winter en een kille herfst zorgen tezamen voor een sterfte van zes- tot achtduizend mensen meer dan in derest van het jaar. Het afgelopen winterseizoen was 10 januari een piek, meldt het CBS, er overleden die dag 509 mensen. De hittegolf die Nederland de afgelopen weken verlamde, zal naar schatting zo'n veertig tot zeventig extra sterfgevallen per dag hebben opgeleverd.

Tweederde van de seizoensgebonden sterfte is toe te schrijven aan een slechte reactie van het hart en de bloedvaten op extreme temperaturen. Blijkbaar worden de bloedvaten minder elastisch, terwijl de bloeddruk toeneemt. Toch moeten dan al wel klachten aanwezig zijn, of moeten hart en bloedvaten door ouderdom zijn versleten.

De Duitse arts V. Faust ging er in de jaren zeventig al vanuit dat de weergoden het vooral op de zwakste plaatsen in het lichaam hebben voorzien. Zo is een eksteroog een gemakkelijk mikpunt. Zodra de lucht droog en de temperatuur hoog is, doet de trekkende huid in combinatie met de gezwollen voet menigeen strompelen, zeker als de voeten niet goed worden verzorgd. Faust noemde het pijnlijke ongemak een locus minoris resistentiae, een plaats in het lichaam met een verminderd weerstandsvermogen. ,,Het weer heeft alle tijd'', zo schreef Faust onheilspellend. ,,Het wacht rustig af tot wij ons langzaamaan vetmesten en onze gezondheid ruïneren. Pas dan wordt de rekening gepresenteerd. Een rekening die wij ons leven lang blijven afbetalen. Elke dag, onvermurwbaar voelen wij zijn verwijten. Het weer heeft zich opgeworpen als de aanklager van onze gezondheid.''

Maar Faust ging nog verder. De weergoden zouden het vooral hebben voorzien op vrouwen en hun slaapstoornissen, nervositeit en vermoeidheid bezorgen tijdens een wisseling van fronten. Een vrouw die dan ook nog eens geestelijk labiel is, moet het helemaal ontgelden. Medicijnen tegen geestesziekten werken niet, of juist extreem sterk bij wisselingen van weertypen.

Onderzoek door S.W. Tromp, hoofd Biometeorologisch Research Centrum in Leiden in de tweede helft van de jaren vijftig, toonde aan dat van alle geesteszieken schizofrenen het "weergevoeligst' zijn. Zij blijken onrustig te worden bij de komst van warme luchtmassa's, terwijl koude polaire lucht juist kalmerend werkt. En hoewel bij gezonde mensen de hoeveelheid urine toeneemt bij afkoelingen (men zweet immers minder vocht uit), neemt het bij schizofrenen af. De weergoden blijken er echter weinig mee van doen te hebben. Schizofrenen bezitten een ontregeld temperatuurregulatiesysteem in de middenhersenen, is inmiddels duidelijk.

Hoewel van steeds meer ziektebeelden kan worden aangetoond waarom en hoe ze meteorologisch worden beïnvloed, blijft de onbeheersbaarheid van het weer een bron van speculatie. Zo stelde de Groningse keel-, neus- en oorarts Dijkstra tientallen jaren geleden dat wie in maart geboren is, een grotere kans had longkanker te ontwikkelen. Onder invloed van de temperatuur zou de melk in die periode onvoldoende vitamine A bevatten, met alle gevolgen op latere leeftijd van dien.

Ook bij misdadigers is onderzoek gedaan naar de relatie tussen het weer in hun geboortemaand en hun later disfunctioneren. Omstreeks 1880 heerste de opvatting dat stelletjes in het voor- en najaar meer kans hadden een toekomstige misdadiger bij elkaar te vrijen dan in andere seizoenen. De bij die jaargetijden horende weersomstandigheden zouden het kind een even stormachtige levensloop meegeven en criminaliteit, hoerenloperij en zelfs alcoholmisbruik waren zijn lot.

Hoe vergezocht die theorie ook klinkt, velen hingen en hangen de gedachte aan dat het weer invloed heeft op het aantal moorden, roofovervallen en verkrachtingen. De dichter Voltaire en de staatsman Montesquieu geloofden hier heilig in. Ook de FBI houdt statistieken bij die aantonen dat warm weer leidt tot verkrachtingen en moorden, en koeler weer tot delicten zoals inbraak en tasjesroof.

De Amerikaanse politie is tijdens een warme, vochtige zomer berekend op opstanden in en uitbraken uit gevangenissen. Verondersteld wordt dat een hoge temperatuur indirect invloed heeft op de productie van adrenaline. De bloedvaten vernauwen daardoor na een periode verwijd te zijn geweest en de bloeddruk stijgt. Alle opwinding zou aan de hand van deze fysieke kettingreactie kunnen worden verklaard, al klinkt het simpele "hoe warmer het is, hoe benauwder de cel lijkt' even aannemelijk.

Dat drugsdelicten vooral in het zomerseizoen voorkomen werd door medici in eerste instantie verbonden aan invloed van de temperatuur op de behoefte aan verdovende middelen. Nader onderzoek toonde echter aan dat in de vakantieperiode simpelweg grote ladingen drugs de Verenigde Staten worden binnengesmokkeld, waardoor confrontaties tussen rivaliserende dealers aan de orde van de zomerse dag zijn.

Stukje bij beetje worden de geheimen rondom het weer ontrafeld en afdoende verklaard. Wie toch de invloed van een weergod vermoedt, hoeft in Nederland niet omstreeks het middernachtelijk uur een paar geiten te offeren of magische dansen uit te voeren. De relatief kleine temperatuurswisselingen zijn van geringe invloed op lichamelijk gezonde mensen.

En voor wie zich in de winterperiode wat neerslachtig voelt (zo'n 450.000 mensen in Nederland), doet een lichtbak met 10.000 lux al wonderen. Vijf dagen achtereen een half uurtje "zonnen' lijkt een winterdepressie effectief te bestrijden en dat kan al in een aantal ziekenhuizen.