Studenten mogen straks tien jaar over hun studie doen. Sommigen zien de bestuursfuncties, bijbaantjes, reisjes en time outs al lonken.

Sheila Kamerman

‘ALS IK TIEN JAAR had om te studeren, zou ik zeker een jaar in het buitenland doorbrengen'', mijmert Valentijn Jacobs (21), student economie aan de Universiteit van Amsterdam. ,,Barcelona lijkt me wel wat. Ik zou ook een jaar vrijmaken voor een bestuursfunctie van de Europese studentenvereniging Aegee. Nu doe ik dat naast mijn studie en altijd knaagt het: red ik het wel? Haal ik voldoende studiepunten?''

Van dat punten tellen wil minister Hermans (Onderwijs) af. Studenten kunnen zelf beslissen hoe en wanneer ze studeren, ze hoeven niet te worden opgejut door een rigide studiefinancieringsstelsel, vindt hij. Vanaf het studiejaar 2000/2001 krijgen ze een beurs voor de duur van hun studie - meestal vier jaar - maar mogen ze er tien jaar over doen. Als ze binnen tien jaar afstuderen, zijn de beurs én de OV-jaarkaart een gift. Doen ze er langer over, dan wordt dat een lening. Tot nu toe was dat anders. Om de basisbeurs en OV-kaart niet te hoeven terugbetalen, moeten studenten momenteel binnen zes jaar afstuderen. Studenten die een stage lopen, naar het buitenland gaan of eerst een verkeerde studie kiezen, komen vaak in de knoop. Ook een bijbaantje brengt de gift in gevaar. Hans Dubois (24) moet voortdurend zijn punten turven. Hij begon vijf jaar geleden met een studie economie en besloot na twee jaar er biologie naast te doen. ,,Ik heb een uitgebreid schema aan de muur hangen waarop staat wanneer ik welk tentamen moet doen, om zo effectief mogelijk mijn studietijd te benutten.''

Dat gold aanvankelijk ook voor Saskia de Bruin (23), studente geneeskunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. ,,Halverwege het tweede jaar ben ik gestopt met me druk te maken om studiepunten. Ik dacht: vanaf nu studeer ik omdat ik het leuk vind en om kennis te vergaren, anders hoeft het van mij niet.''

Volgens Hans, Saskia en Valentijn is het grootste voordeel van de ruimere studieduur dat studenten zichzelf ook op andere vlakken kunnen ontwikkelen. Ze denken dan niet alleen aan bestuursfuncties, stages en werk, maar ook aan sociale ontplooiing - op discussieavonden, op het sportveld of zelfs in de kroeg. Saskia: ,,Ik zie wel studiegenoten op hun achttiende gaan studeren, op hun 22ste zijn ze klaar met de artsopleiding, op hun 24ste zijn ze arts. Je kunt je afvragen of zo iemand voldoende van het leven gezien heeft om door patiënten serieus genomen te worden.''

Valentijn: ,,Werkgevers zien graag mensen met een vol CV. Je moet relevante werkervaring hebben, bestuurservaring en één, liefst twee, stages. Dat lukt niet in zes jaar. Vooral omdat je graag van het studentenleven wil genieten.''

Pim Bijtel (21), die de opleiding Small Business aan de Haarlem Business School volgt, denkt dat op de hogescholen de druk om snel te studeren nog groter is dan op de universiteit omdat het systeem er wat schoolser is. Studenten zetten naast hun studie vaak eigen bedrijfjes op, maar die combinatie blijkt haast niet te doen. Pim: ,,Het is waanzinnig leerzaam: je moet een ondernemingsplan maken, je inschrijven bij de Kamer van Koophandel en bij de belastingdienst op bezoek. Maar het vreet tijd.''

Daarnaast hoopt Pim, die praeses is van HBO-studentenvereniging Novitas, dat het in de toekomst wat makkelijker zal worden om bestuursleden te krijgen. Nu weet hij niet waar hij ze vandaan moet halen. Valentijn heeft op een vergadering van Aegee ,,een emotionele noodoproep'' moeten doen - ‘mensen, onze vereniging gaat eraan' - voordat bestuurders zich aanmeldden. ,,Het is niet dat ze niet willen. Ze zeggen: ik vind het hartstikke leuk, maar ik heb geen tijd.''

Ook de studentenbonden zijn te spreken over de verruiming van de studietijd. Volgens Kristian Valk, voorzitter van de ISO, is de samenleving niet gebaat bij de ‘narrowminded puntenjagers' van het huidige beursstelsel. ,,Als we van de hoger opgeleiden willen profiteren, moeten ze wel de mogelijkheid krijgen zich te ontwikkelen. En dat gebeurt echt niet alleen op de universiteit of hogeschool.'' Een flexibele studie, zegt Valk, past bij de student van nu die zelf weet wat goed voor hem is en zich niet wil laten betuttelen.

Zijn collega-voorzitter van de LSVb, Fransien van ter Beek, verwacht dat jongeren meer tijd nemen om zich te bekommeren om anderen. ,,Er wordt vaak gezegd: het is de tijdgeest dat studenten geen zin meer hebben op te komen voor hen die het minder hebben. Maar daar geloof ik niets van. Ze zitten nu in zo'n keurslijf geperst dat ze gewoon niet kunnen.''

Zijn studenten overwegend blij met minder studiedruk, deskundigen zetten vraagtekens bij de nieuwe plannen. Hans Vossensteijn, studiefinancieringsdeskundige en onderzoeker bij het Centre for Higher Education Policy Studies, meent dat de druk die studenten voelen vooral psychologisch is. ,,Ze mogen zes jaar over een studie doen waar vier jaar voor staat. De meeste serieuze studenten lukt dat ook binnen die tijd.''

Hij sluit niet uit dat studenten, als de druk ervan af is, langer over hun studie gaan doen. ,,Vooral als dat véél langer is, heeft dat negatieve consequenties. Als studenten er een flinke periode tussenuit zijn, is het lastiger om de draad weer op te pakken. Programmaonderdelen kunnen intussen verouderd of veranderd zijn. Bovendien is er een gerede kans dat studenten intussen een baan vinden die bevalt en hun studie niet afmaken.''

Hij wijst op voorbeelden in het buitenland. Alleen Denemarken kent een flexibel studiefinancieringsstelsel dat enigszins te vergelijken is met de plannen van Hermans. ,,De Deense studenten doen zo lang over hun studie dat de Deense overheid haar ambtenaren het Nederlandse prestatiebeursmodel laat bestuderen.''

Ook Uulkje de Jong, onderzoekster bij het SEO Kohnstamm Instituut is huiverig voor de plannen. Zij gelooft niet dat studenten na een periode van werken altijd even gemakkelijk terugkeren in de collegebanken. Ze vindt de voorbeelden die Hermans heeft gegeven, ver gezocht: een studente sociaal juridische dienstverlening die vier jaar zitting neemt in de gemeenteraad en een student wiskunde die vijf jaar met zijn studie stopt voor een IT-baan. Beiden besluiten nog net binnen tien jaar hun studie af te maken. ,,Dat is irreëel'', zegt De Jong. ,,Ze zouden grote uitzonderingen zijn.''

Studenten zelf denken niet dat ze met tien jaar studietijd het er ook werkelijk zo lang van zullen nemen. ,,Ik denk niet dat je nog een goede specialistenplaats kunt vinden, als je tien jaar over je studie hebt gedaan'', zegt Saskia. ,,Studenten die superlang op de opleiding blijven hangen, worden gezien als lui. Zeker bij geneeskunde. Daar heerst toch al zo'n snel-afstuderencultuurtje.''

De studentenbondvoorzitters zijn evenmin bang voor de terugkeer van de eeuwige student. ,,De ontplooiing gaat op kosten van de student zelf'', zegt Van ter Beek. ,,Als studenten hun studie stopzetten, zullen ze voor hun eigen onderhoud moeten zorgen. Meestal zal dat een matig betaald baantje zijn. Dat motiveert juist enorm om de studie af te maken.''