|
|
  afleveringen I OOST-WEST II MARTIN WALSER III HET OOSTEN IV MARTIN WALSER V HET WESTEN VI MARTIN WALSER VII HET VERENIGDE DUITSLAND POLITIEK KIESSTELSEL STAATSORGANEN KOPSTUKKEN GROTE RIVIEREN ORGANISATIES GRAFIEKEN LINKS  |
De pater familias van Duitsland Door onze correspondent MICHÈLE DE WAARD
BERLIJN, 28 SEPT. Na zestien jaar hebben de Duitsers genoeg van de man, die elk jaar weer naar hetzelfde vakantiedorp in Oostenrijk gaat aan de Wolfgangsee - met dezelfde Hannelore die hij 38 jaar geleden trouwde. Voor hen vertegenwoordigde Helmut Kohl Stillstand. Het deed er niet eens meer toe wat Kohl nog inbracht. 'Hij moet weg; anderen moeten eindelijk eens een kans krijgen', was bij menigeen te horen. Net als Margaret Thatcher na elf jaar het veld moest ruimen, moet ook Kohl er nu aan geloven; de kanselier, die verliefd is geworden op de macht. Had hij de staf eerder overgedragen aan zijn opvolger, fractieleider Wolfgang Schäuble, dan was zijn partij deze smadelijke nederlaag mogelijk bespaard gebleven. Het verdwijnen van de 68-jarige Helmut Kohl betekent het einde van een tijdperk. Helmut Josef Michael Kohl is van een provinciaal politicus uit Rijnland-Palts een wereldleider geworden. Lange tijd was Kohl voorbestemd om niet meer te zijn dan een voetnoot in de Duitse geschiedenis. Enkele jaren voordat hij kanselier zou worden, in 1982, zei zijn politieke tegenstander van de Beierse CSU, Franz Josef Strauss: ,,Hij is totaal onbekwaam, bij hem ontbreken de karakterologische, de intellectuele en de politieke voorwaarden.'' Strauss heeft het mis gehad. Veertien jaar later, in 1996, werd Helmut Kohl gelauwerd als 'de eeuwige kanselier', die het gelukt was langer te regeren dan zijn leermeester Konrad Adenauer. In Bonn hing die dagen een sfeer van devotie in de lucht. Schoolklassen werden af en aan naar de bondskanselarij gevoerd, waar Kohls beroemde werkkamer gelegen is met zijn stenen- en muntenverzameling, snuisterijen van verre reizen en zijn aquarium. Hij schepte er genoegen in tijdens het telefoneren naar zijn vissen te kijken. ,,In het aquarium gaat het er net zo aan toe als in het bestuur van de partij'', liet hij zich recent in een interview ontvallen. Op de televisie liet Kohl zich in het populaire praatprogramma Boulevard-Bio uitsluitend nog verleiden tot filosofische wijsheden. ,,Men kan alleen maar succes hebben, als men ook nederlagen heeft gekend'', ,,Als je de haan op de kerktoren wilt zijn, vang je veel wind'' en ,,Men moet het hooi binnenhalen, voordat de bui losbarst.'' Ooit, toen hij vijftien was, had Helmut Kohl boer willen worden. Zijn vader kwam uit een Frankische boerenfamilie, diende in de Eerste Wereldoorlog en werd daarna belastingambtenaar in Ludwigshafen. Maar na een stage op een landbouwbedrijf besloot de jonge Helmut toch te gaan studeren. Al vroeg werd hij lid van de CDU, begon in de jongerenorganisatie en bracht het al snel tot minister-president van Rijnland-Palts. In 1980 stootte hij door naar Bonn en werd als CDU-voorzitter oppositieleider in de Bondsdag. De vijftigjarige Kohl was een dynamisch politicus die risico nam. ,,Heel anders dan de onbeweeglijke, dikke man die we nu kennen'', zegt Klaus Dreher, die dit jaar de treffendste biografie over Kohl schreef en hem al kent uit zijn vroegere jaren als jong parlementariër in de Palts. In de CDU gold hij zelfs als een hervormer. Toen zijn partij in 1976 de Bondsdagverkiezingen won, maar in de oppositie bleef omdat de liberale FDP met SPD-kanselier Helmut Schmidt een regering vormde, had Kohl nog één doel: kanselier worden. In 1982 lukte dat toen hij met behulp van zijn vriend FDP-vice-kanselier Hans-Dietrich Genscher, die van politieke kleur wisselde, Schmidt als kanselier ten val bracht. Met volharding had Kohl zijn doel bereikt, hij beloofde Duitsland een 'geestelijke en morele Wende'. Al snel ontwikkelde Kohl als kanselier een heel eigen stijl van politiek bedrijven. Met zijn zwarte leren adressenboekje in de ene hand, dat hij jaarlijks van het chemieconcern BASF krijgt, en de telefoon in de andere regeerde hij de natie. Kohls machtssysteem was gebaseerd op een uitgebreid netwerk van persoonlijke contacten, op politieke patronage. Helmut Kohl was de pater familias van Duitsland; hij hechtte aan loyaliteit en trouw, wilde altijd van iedereen alles weten, ook hoe het thuis gaat. Zo ging hij ook in de internationale politiek te werk. Tijdens een diner bij een NAVO-bespreking vorig jaar in Madrid nam Kohl de borden van de kelner over en begon ze zelf rond te delen. Tegen de staats- en regeringsleiders van de vijftien NAVO-staten zei hij: ,,Tast toe. Jullie zijn nog jonge mannen, jullie moeten eten.'' De Amerikaanse president Bill Clinton vond het een bewijs van Kohls ,,meesterlijke staatsmanschap''. Er stond een 'hot-line' op zijn bureau met Moskou en Parijs, hij had tête-à-têtes met Clinton en Blair, desondanks is Kohl een heel gewone man gebleven die er een hekel aan had om opzichtig in een politiecolonne met blauw zwaailicht door de stad te rijden. Als hij in Berlijn is, vindt hij niets leuker dan 's morgens vroeg alleen door de Berliner Zoo te wandelen. Toen hij op een ochtend uit het gebouw met de mensapen kwam gelopen, sprak een bejaarde dame hem aan. ,,U bent toch Kohl?'' Ja, beaamde de kanselier. ,,En u mag hier los rondlopen?'' Kohl vertelt de anekdote graag, vooral omdat hij net uit het apenhok kwam. Kohl heeft al die jaren in zijn politieke carrière de kwaliteit behouden van solide gematigdheid, waardoor hij bij verkiezingen telkens weer het vertrouwen van de bevolking kreeg. In veel opzichten is hij het archetype van de Duitser, die niets heerlijker vindt dan wandern in het bos of met zijn vrienden thuis nippen aan een glas Riesling uit zijn Heimat. Het meest kenmerkende van zijn lange regeerperiode is de continuïteit, de politieke stabiliteit, die veel Duitsers wegens de inertie uiteindelijk op de zenuwen is gaan werken. Vooral als kanselier van de eenheid is Kohl zeker van een plaats in de geschiedenisboeken. De wijze waarop hij de hereniging van zijn land op vreedzame wijze in goede banen wist te leiden, was ongekend. ,,De grote angst, die na de val van de Muur in 1989 bij de buurlanden ontstond, heeft Kohl op fabuleuze manier in vertrouwen weten om te zetten'', zegt zijn biograaf Dreher. ,,Dat is zijn grote verdienste.'' Kohl moest er diplomatiek trapezewerk voor verrichten, maar hij heeft voor elkaar gekregen dat de vroegere bezetters het verenigde Duitsland zijn soevereiniteit teruggaven en in de NAVO opnamen. Hij is altijd de leerling van Adenauer gebleven, de eerste naoorlogse kanselier van Duitsland was zijn grote inspirator. Ooit zou de Sovjet-Unie inzien dat de deling van Duitsland, en Europa, niet langer in haar belang zou zijn, had Adenauer hem gezegd. Ooit zou de eenwording er komen. ,,Als zich een gunstig moment voordoet, mogen we zo'n kans niet onbenut laten'', meende der Alte uit Rhöndorf. Kohl was toen, in 1961, nog een jong CDU-politicus. Maar de woorden van Adenauer galmden in zijn hoofd toen hij op 19 december 1989 op het plein voor de Frauenkirche in Dresden een menigte van meer dan 100.000 mensen toesprak, die begon te roepen Wir sind das Volk, Wir sind ein Volk. Toen wist Kohl, dat de eenwording niet meer was te stoppen. In alle eenzaamheid nam hij een besluit dat de hereniging moest afdwingen. In zijn bungalow bij de bondskanselarij vormde hij in het grootste geheim een kleine werkgroep van vertrouwelingen en maakte een ontwerp voor het latere 'tien-punten-plan', dat zijn vrouw Hannelore uittikte. Bijgestaan door twee bevriende geestelijken uit Ludwigshafen, die de kanselier vaker advies gaven, leidde dit plan uiteindelijk tot de hereniging van de twee Duitslanden. Kohl heeft zijn persoonlijke belevenissen uit die tijd, het wantrouwen bij de Europese partners, de diplomatie die hij moest bedrijven om de onderhuidse angsten - ook in Nederland - over een nieuw 'Vierde Rijk' en 'pan-germanisme' weg te nemen, opgetekend in het boek Ich wollte Deutschlands Einheit. Het is een persoonlijk verslag van die bewogen periode in Duitsland. Nog altijd, ook vorige week weer tijdens een verkiezingsoptreden in Dresden, uit Kohl zijn diepe dankbaarheid tegenover de vroegere Sovjet-leider Gorbatsjov en de toenmalige Amerikaanse president Bush (Ein Glücksfall für Deutschland), die de eenwording mogelijk hebben gemaakt. Met zijn intense bemoeienis de beide Duitslanden te verenigen is Kohl uit de schaduw van zijn grote voorbeeld Adenauer gestapt. Hij heeft de Duitse bondgenoten in Moskou, Londen, Parijs en Washington ervan kunnen overtuigen, dat de Duitse hereniging uitsluitend samen met de verdere eenwording van Europa mogelijk was. Een jaar later besloten de Europese leiders tot het Verdrag van Maastricht, dat het startsein gaf tot de vorming van de Europese Economische en Monetaire Unie, die in 1999 begint. Kohl is als drijvende kracht achter het proces van Europese integratie de 'vader van Europa' geworden. Was Duitsland voorheen een vooraanstaande economische macht, de kanselier maakte het tot een dominante Europese macht. Maar zo euforisch als die maanden waren na de val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 en de Duitse hereniging op 3 oktober 1990, zo snel sloeg de stemming in het Oosten van het nieuwe Duitsland om. Op een bijeenkomst in Halle nog geen jaar later, werd Kohl door een woedende menigte met eieren bekogeld. De snelle omschakeling van een communistische commando-economie naar een vrije markt, ging met een ongekende privatisering van Oost-Duitse bedrijven gepaard, waarvan vele de poorten moesten sluiten. Acht jaar later is de stemming in het Oosten bitter. 'Bloeiende landschappen' zouden binnen een paar jaar ontstaan, had de kanselier beloofd. Er is veel gebeurd, het Oosten staat in de steigers, maar de bloeiende landschappen zijn als oases in een droge woestijn. De stemming in Duitsland is somber. De werkloosheid in het hele land ging met rappe schreden omhoog en bereikte eind vorig jaar bijna de magische grens van vijf miljoen; een naoorlogs record. In de loop van dit jaar is de werkloosheid langzaam gaan dalen; in het Westen door de aantrekkende conjunctuur en in het Oosten doordat Kohl in verband met de verkiezingen vele miljarden extra uittrok voor werklozenprojecten. Maar nog altijd is de werkloosheid met officieel 20 procent, maar officieus 30 tot 40 procent in het Oosten van Duitsland uiterst hoog. Bovendien groeit de kritiek op de extra belastingheffing voor het Oosten, ook al is deze inmiddels verminderd. Kohl heeft bij de verkiezingen de rekening gepresenteerd gekregen voor zijn gebroken beloften. Het proces van opbouw en integratie duurt veel langer dan aanvankelijk was geloofd, dat moet ook de kanselier toegeven. De toezegging de werkloosheid te halveren, slikte hij begin dit jaar in. Te laat heeft Kohl de lasten van de hereniging erkend. Al voor de eenwording wezen de economische adviseurs van de regering (de Vijf Wijzen) erop dat sociale en economische hervormingen noodzakelijk waren. Alleen al de vergrijzende bevolking en de hevige concurrentie uit lage-lonen-landen zouden herziening van het sociale stelsel en het pensioensysteem plus belastingverlaging urgent maken. Aan privatisering viel niet te ontkomen. Pas twee jaar geleden, toen de werkloosheid en de schulden alarmerend stegen, presenteerde de regering een bezuinigings- en belastingplan. Maar het was te weinig en te laat. Een half miljoen kiezers uit het Oosten, die vier jaar geleden nog achter Kohl stonden, hebben hem daarvoor afgestraft en zijn overgelopen naar de SPD. Kohl heeft Europa geïntegreerd, Duitsland herenigd, maar het is hem niet gelukt ook zijn volk te verenigen.
|
NRC
Webpagina's
|