Het millenniumprobleem: de Banken

Als iedereen het hoofd maar koel houdt

De banken zijn met het millenniumprobleem op alles voorbereid. Ze hebben wel erger meegemaakt met de euroconversie van de afgelopen jaarwisseling. Alleen moet het publiek straks wel meewerken. Niet hamsteren!

Door Karel Knip

De banken zijn niet benauwd. Zij hebben het millenniumprobleem op tijd als majeur probleem herkend en erkend, de noodzakelijke aanpassingen zijn achter de rug. De oplossing van het millenniumprobleem was voor hen maar een peulenschil vergeleken met de euro-operatie van de afgelopen jaarwisseling. Op de website van het landelijk Millennium Platform valt te lezen dat toezichthouder De Nederlandsche Bank het vertrouwen heeft dat het betalingsverkeer niet verstoord zal worden. Er kan niet veel misgaan als iedereen het hoofd koel houdt. Om dat laatste te bevorderen zal men trachten de 'public confidence' in advertenties en brochures nog verder op te voeren.

Dat is het beeld dat in ontspannen gesprekken op kantoren van ABN Amro en de ING Bank en in telefonisch contact met De Nederlandsche Bank naar voren komt. Is er kans dat het betalingsverkeer als gevolg van de millenniumkwestie onderuit gaat, was de vraag. Die kans is minimaal of nul, was het antwoord. Als iedereen het hoofd maar koel houdt.

Het zijn zware delegaties die de pers te woord staan: per bank vier man, de voorlichter inbegrepen. De ABN Amro-delegatie werd aangevoerd door Gert Silva, verantwoordelijk voor toonbank-betaalproducten, bij de ING Bank lag de leiding van het gesprek in handen van Willem van der Hoek, directeur payment products & services. Het gesprek met ABN Amro stond, in overdrachtelijke zin, in de schaduw van een niet geheel vlekkeloos verlopen test met het Nationale Noodnet, een paar dagen eerder. Maar de lichtelijk verontrustende afloop van die test heeft bij ABN Amro geen enkele commotie of emotie teweeggebracht. "Het is juist goed dat je in een vroeg stadium ziet wat er fout kan gaan. Daar is zo'n test voor." De banken hebben volledigheidshalve ook aansluitingen op het Nationale Noodnet aangevraagd, maar kunnen zo gauw geen praktisch nut van de aansluiting (bij calamiteiten recht op vier minuten spreektijd per gesprek) noemen. De bulk van hun gegevensverkeer loopt over gereserveerde KPN-lijnen en er is het volste vertrouwen dat die intact blijven.

Bij ABN Amro vestigde zich al in 1994 de overtuiging dat het millenniumprobleem serieus moest worden genomen en in 1995 werd begonnen met de eerste inventarisatie. Met KPN Telecommunicatie, Akzo en Shell behoort de bank tot de vroegste millenniumstarters. De ING Bank stak in 1996 van wal, de eerste fase, die van de 'awareness', werd er in september 1997 afgesloten.

De geïnterviewde banken opereerden in zekere zin vanuit een comfortabele positie: zij ontwerpen hun software grotendeels zelf en hebben daarvoor beide de beschikking over een grote IT-groep met de allure van een extern software house. De groep verleent service aan alle business units die stuk voor stuk zelf verantwoordelijk zijn voor de oplossing van het millenniumprobleem. Aanpassingen, vernieuwingen en uitbreidingen van programmatuur zijn bij banken dagelijkse routine. Er was dus veel know how in huis en er hoefde nauwelijks een beroep op externe deskundigen te worden gedaan. Inhoudelijke kennisoverdracht op het gebied van de 99/00-aanpassingen tussen de banken onderling kwam niet voor. De rol van millenniumplatform wordt gespeeld door de Nederlandse Vereniging van Banken.

De aanpak was globaal die van veel andere bedrijven die vroeg genoeg aan de operatie begonnen: eerst een 'quick scan', dan een uitputtende inventarisatie en een impact-analyse gevolgd door de afweging: gaan we 'repareren 'of 'vervangen'. Anders dan bij de meeste andere vitale sectoren lag de oplossing 'vervangen' nogal voor de hand door de invoering van de euro in het betalingsverkeer die toch al ingrijpende aanpasingen van de geautomatiseerde betalingssystemen noodzakelijk maakte.

"De invoering van de euro, per 1 januari 1999, is goedbeschouwd een veel ingrijpender exercitie geweest dan de millenniumoperatie", zeggen beide banken, "want de euroconversie bracht aanzienlijke veranderingen in de functionaliteit van de systemen met zich mee: er kwamen veel nieuwe mogelijkheden en taken." Niet in de laatste plaats de verplichting om alle transacties drie jaar lang (tot 2002) in twee 'currencies' af te kunnen handelen.

Het was, achteraf bezien, een geluk dat aan de euroconversie werd begonnen terwijl het besef van de aanwezigheid van het millenniumprobleem al bestond. Daardoor konden beide problemen in veel gevallen tegelijk worden aangepakt, wat weer met zich mee brengt dat niet helemaal duidelijk is hoeveel de millenniumaanpassing sec aan manuren heeft gekost. ABN Amro en ING Groep noemen niettemin beide een bedrag in de orde van grootte van een half miljard.

De aanpassingen zijn het geld waard geweest, daarover zijn zij het eens. Zonder aanpassing van de datumvelden en de manier waarop die velden worden gebruikt waren de systemen onherroepelijk uitgevallen, du moment dat de datum 311299 plaats maakte voor 010100, zo eenvoudig is dat. Het passeren van de datum 090999 (dus: 9 september 1999) heeft overigens geen enkel probleem opgeleverd. De nullen tussen de negens maakten de kans op een verkeerd begrepen signaal (programmeurs gebruikten vroeger wel een rijtje negens om het einde van een bestand aan te geven) toch al gering, maar kennelijk waren de programma's van de banken al eerder geschoond van de oude truc. Voor de aanwezigheid van een schrikkeldag in 2000, waarop sommige programmeurs wonderlijk genoeg niet hadden gerekend, moest hier en daar wel worden gecorrigeerd.

Het spookbeeld van niet te traceren hoeveelheden ROM- en EPROM-chips (de beruchte 'embedded systems') waarin zich een fatale datumafhankelijkheid kon voordoen is gebleken een waanbeeld te zijn. Ze werden vooral verwacht in de meer gebouwgebonden systemen zoals toegangsbeveiliging, liften, bedrijfstelefooncentrales, kopieerapparaten, etc. Door kalm en vooral systematisch inventariseren konden in nauwe samenwerking met de leveranciers alle gevoelige chips worden getraceerd en vervangen. Het bleken er ten slotte niet al te veel en waarschijnlijk hadden ze geen fatale storingen opgewekt.

Na de reparaties en vervangingen is er 'getest, getest en nog eens getest'. Eerst de aangepaste systemen zelf, later de systemen zoals ze zijn geïntegreerd in de business units en uiteindelijk is de hele keten waarin ze zijn opgenomen beproefd. In die ketens komen ook 'vreemde' banken voor, want veel financiële transacties verlopen immers tussen verschillende banken. Daarnaast zijn er tegenwoordig nog de BEA's (de betaalautomaten op de toonbank van winkeliers) van waaruit in de verste uithoeken van Nederland de particuliere rekeningen kunnen worden aangesproken. Betalingen via BEA's lopen altijd over de computers van het bedrijf Interpay waarin alle banken samenwerken. Ook de GEA's (de 'gelduitgifteautomaten', de automaten voor contant geld) maken gebruik van het Interpaysysteem zodra bij de automaat van bank X geld wordt opgenomen van een rekening bij bank Y. Wie zich voor geldopnames 'uit de muur' uitsluitend wendt tot de muur van de bank die ook de rekening beheert opereert buiten Interpay om. Die kennis kan nog van pas komen als Interpay down gaat en de bank niet. Daarop wordt overigens, zeggen de banken, geen seconde gerekend. Ook Interpay is door-en-door getest.

Toezichthouder De Nederlandsche Bank is, zegt de voorlichting, grosso modo tevreden over de prestaties van de banken in Nederland. Hier en daar 'waren wat instellingen waarover men niet tevreden was', maar die hebben op tijd een extra aansporing gekregen. De inspanningen van de financiële sector zijn op twee manieren gevolgd: men verstuurde voortdurende surveys (enquêteformulieren) waarin de banken het hemd van het lijf werd gevraagd. En de Y2K-kwestie is opgenomen in de reguliere beleidsgesprekken. "Alle banken hebben een calamiteitenplan ingeleverd en dat laten we nu beoordelen door een extern bureau." Dat bureau blijkt PriceWaterhouseCoopers.

Over de calamiteitenplannen hadden de banken, die zelf liever van continuïteitsplannen spreken, niet veel inhoudelijks te melden. Voor het wegvallen van de elektriciteitsvoorziening hebben en hadden zij op bijna alle cruciale plaatsen noodaggregaten staan. Hier en daar, zoals bij de centrale mainframecomputer van ABN Amro in Amstelveen, is de dieselvoorraad van de aggregaten wat uitgebreid. Voor het dataverkeer wordt volkomen vertrouwd op de KPN, de banken hebben geen eigen telecommunicatielijnen. Een punt apart is de onbelemmerde aanvoer van voldoende contant geld. Daaraan kan opeens, onafhankelijk van computerstoringen, grote behoefte bestaan als door godweetwat voor berichtgeving de public confidence instort. Dan kan er opeens gehamsterd worden.

Hamsteren van geld? Beide banken reageren alsof ze voor het eerst van die mogelijkheid horen. Maar in tweede instantie blijken ze terdege met die eventulaliteit rekening te houden. Via de NVB, de Nederlandse Vereniging van Banken, zal men zich nog in advertenties tot het publiek richten om erop te wijzen dat er per se niet gehamsterd moet worden. Het is in de eerste plaats gevaarlijk, want veel dieven slaan hun slag juist met de jaarwisseling, en het is niet nodig: er zijn immers voldoende fall back systemen: bijna overal kun je elektronisch betalen. Verder zijn er de chipknip en de creditcard. Toch hebben de banken op voorhand al afspraken gemaakt met de geldtransporteurs voor extra geldtransporten als de psychose losbarst. Of er überhaupt wel voldoende contant geld is om een hamstergolf het hoofd te bieden? Jawel hoor, zeggen de banken. Maar bij het landelijk Millennium Platform was men daar eerder minder gerust op geweest.

Op de man af gevraagd aan De Nederlandsche Bank: als alle gezinnen in Nederland besluiten eind december voor de zekerheid drieduizend gulden in contanten op te nemen om daarmee de eerste weken van het nieuwe jaar te kunnen overbruggen, dan is er zo'n vijftien miljard gulden aan contanten nodig. Is dat geld er wel? De woordvoerder aarzelt een seconde en zegt dan beslist: "Dat geld is er, al zullen we misschien niet-conventionele middelen moeten gebruiken om het ter plekke te krijgen." Op zijn beurt onderstreept hij dat er geen enkele noodzaak is voor het hamsteren, er hoeft immers in het dagelijkse leven nauwelijks meer contant betaald te worden ('de krant, een biertje, veel meer toch niet') maar als het publiek het toch gaat doen dan s het geld er. De Nederlandsche Bank heeft extra voorraden geld aangelegd door de ingenomen verfomfaaide en vervuilde briefjes van honderd niet te vernietigen maar opzij te leggen.

"Iets anders is het als mensen hun hele banktegoed gaan opnemen omdat ze - ten onrechte - denken dat op oudejaarsavond complete computerbestanden kunnen verdwijnen. Als dat op grote schaal gebeurt ontstaat er een run op de banken. Dat zou een groot probleem worden."

Dit is het negende deel in een serie over het millenniumprobleem in diverse sectoren van de economie.